به گزارش روابط عمومی دانشکده پرستاری و مامایی، وبینار با عنوان مفهوم مرگ، فرآیند سوگ و چالش های آن در پاندمی ویروس کرونا COVID-19 با رویکرد بین حرفه ای روز یکشنبه 31 فروردین ماه 99 توسط کارگروه سوگیار در پویش مدیریت کرونا دانشکده پرستاری و مامایی تهران و با مدیریت دکتر مرضیه حسن پور دکترای تخصصی پرستاری و دانشیار دانشکده برگزار شد.

دکتر حسن پور در این وبینار ابتدا مروری بر چالش های مرگ و سوگ در پاندمی کووید 19 داشت و سپس مهمانان برنامه دکتر مرتضی کریمی، محقق، جامعه شناس و انسان شناس با رویکرد جامعه شناسی اجتماعی در زمینه مرگ و دکتر آزاده ملکیان، روانپزشک و فلوشیپ پزشکی روان- تنی از آلمان و دوره دیده ه ی سوگ و مرگ در بلایا در زلزله بم و از بخش مراقبت تسکینی از اصفهان با عنوان فرایند سوگ و راهکارهای سازش با سوگ در پاندمی کووید19 سخنرانی کردند. 

در این وبینار همچنین مهمان سوگواری که در آستانه چهلمین روز از دست دادن پدرش در اثر بیماری کرونا بود، تجارب خود را بیان و در مورد تجربه متفاوت از سوگ در این موقعیت صحبت کرد.


در ادامه دکتر حسن پور ضمن دعوت از مشارکت کنندگان برای چند لحظه سکوت برای همدلی با همه کسانی که عزیزی را از دست داده اند؛ گفت: سوگ صبر، شفقت و پذیرش آرام آرام را به ما یاد می دهد. 

وی در ادامه لیستی از چالش های مشاهده شده در مصاحبه با داغ دیدگان و مطالعات خارجی را به اشتراک گذاشت: 
 • چالش مرگ هراسی برای خود و دیگران
 • چالش خداحافظی نکردن با عزیز و مرگ و خاکسپاری غریبانه
 • چالش آغوش و بوسیدن عزیز و ملاقات عزیز محتضر یا متوفی (پیوستگی در بستر گسستگی)
 • چالش تشییع و مراسم خاک سپاری و مناسک مذهبی متوفی
 • چالش اجرای مراسم ختم و سوگواری
 • چالش ترس از ابتلا به کرونا در تماس با متوفی و کسانی که برای تسلیت می آیند
 • چالش سوگواری در تنهایی
 • چالش اکرام و عزت عزیز از نظر فرهنگی( باور هایی که با اجرای یک مراسم میتوانست به آنها تسکین دهد)
 • چالش اداری در تحویل جسد
 • چالش سایر ترس و اضطراب های کرونا علاوه بر سوگ و داغ عزیز(قرنطینه و ایزوله شخصی)
. چالش انجام تست کرونا و اصول قرنطینه اعضای خانواده
 • چالش مراقبت های قبل و بعد از فقدان در بیمارستان
 • چالش شدت سوگ ناشی از چند مرگ در یک خانواده، سوگواری غریبانه و دردناک (داغ بر داغ)
 • چالش مرگ ناشی از مرگ (خودکشی)
 • چالش سوگ انتظار در کادر مراقبت و درمان (شاهد مردن و مرگ بیماران مبتلا به کرونا بودن در ICU)
 • چالش نوزادان به جا مانده از فقدان والد (مرگ مادر یا پدر) و ابتلای مادران و بستری در بخش ICU
 • چالش مراقبت قبل و بعد از سوگ
 • چالش سوگ بی آغوش

وی همچنین در ادامه راه های کاهش چالش های سوگ را برشمرد: 
 • قرار دادن دفترچه خاطرات نویسی درب منازل فرد متوفی با شمع جهت روشن کردن و قرائت فاتحه بدون حضور در منازل یا رعایت فاصله گذاری اجتماعی و فیزیکی
 • نوشتن تاملی داستان افکار و احساس و تجارب روزانه فرد سوگوار برای چند روز به مدت 25 دقیقه و 5 دقیقه اول فکر کردن بر احساس و افکار در یک زمان مشخص در روز
 • صحبت کردن فرد سوگوار با سوگیاران حرفه ای با فردی قابل اعتماد و با درک سوگ آنان از بین دوستان و آشنایان
 • ترتیب سوگواری مجازی
 • حمایت های همدلانه تلفنی و مجازی
 • خوردن غذای مورد علاقه عزیز از دست رفته با هم بصورت مجازی
 • ارسال خاطرات و گفته های عزیز متوفی توسط دوستان و آرشیو کردن آن در فایل الکترونیکی
 • تسهیل ارتباط مجازی بستگان با بیمار قبل از مرگ
 • نوشتن نامه از زبان بیمار فوت شده و ارسال کارت الکترونیکی و یا خاطرات خوب پزشک و پرستاران یا بیمار برای بستگان
 • گرفتن عکس توسط پرسنل برای خانواده یا سیستمی یا سیستمی برای این منظور و با اجازه به دیدن فرد متوفی قبل از پیچیدن در لباس های مخصوص برای دفن
 • آموزش اصول مراقبت از بیمار در حال مرگ و ارتباط با خانواده و فراهم کردن مرگ با وقار به پرسنل پرستاری و پزشکی
 • آموزش پرسنل برای چگونگی اعلام خبر بد به خانواده
 • اتخاذ تدابیر حمایتی و مراقبتی از دیسترس های عاطفی و اخلاقی و هم چنین سوگ قابل انتظار کادر مراقبت و درمان
 • حضور روانشناس و پرستاران آموزش دیده در خصوص حمایت روانی عاطفی از پرسنل در بخش ها
 • تسهیل سیستم امور اداری ترخیص و تحویل جسد به همراهان و بستگان
 • تاکید بر حضور روحانیون در بیمارستان و در قبرستان برای مراسم خاکسپاری
 • تماس تلفنی پیگیر و ارتباط همدلانه پرسنل و یا فردی متخصص سوگ با بستگان بعد از تحویل جسد و روز های بعد
تاکید بر ارتباط تلفنی، مجازی و درصورت لزوم ارتباط حضوری سوگیاران با خانواده با رعایت اصول بهداشت و فاصله گذاری
ارسال صدا یا ویدیوی ضبط شده اعضای خانواده برای بیمار در صورت ملاقات ممنوع
 
دکتر حسن پور با الهام از گفته دکتر Sue از آمریکا در کارگاه مراقبت تسکینی گفت: سوگ یک حالت موجی دارد و بالا و پایین می رود و در یک جاهایی بعد از سال ها احتمال دارد به سوگ برگردیم و بنابراین باید با سوگ تغییر کنیم وبا آن جلو برویم نه در برابر آن مقاومت کنیم و نه با آن بجنگیم. ما باید در کنار کادر قهرمان مراقبت و درمان و خانواده های عزیز داغ دار و سوگ وار باشیم و به هر طریقی که می توانیم فکر کنیم و مسکنی بر آلام آنان در این بحران جهانی کرونا باشیم.

وی همچنین  از راه اندازی خط تلفنی صدای سوگیاران دانشکده پرستاری و مامایی دانشکده تهران به شماره تلفن 61054010 خبر داد(هر روز هفته ساعت ۱۷ الی ۱۸)۹ و گفت: این خط تلفنی با رویکردی بین حرفه ای به حمایت و مراقبت با کمک روان شناسان، روان پزشکان، جامعه شناس، پرستاران و ماماها خواهد پرداخت تا برای تسکین آلام عزیزان داغ دیده کمک کننده باشد.

در ادامه دکتر کریمی به ارائه توضیح در زمینه چهار موضوع "معنا و هویت شخصی چیست و چگونه شکل می گیرد؟"، "مرگ چه نقشی در اختلال مراحل شکل گیری معنا و هویت شخصی دارد و چگونه می تواند به آن آسیب برساند؟"، "جامعه در شرایط عادی چطور با قرار دادن سپری در برابر مرگ مانع از این می شود مرگ وارد سیستم معنایی ما شود؟"، "هویت شخصی را در آن دچار اختلال می کند؟" و "وقتی یک مرگ ناگریزی رخ می دهد جامعه چطور از ما در برابر آن حمایت می کند؟" پرداخت. 

وی گفت: تحمل از دست دادن عزیزان در جوامعی شبیه به ایران نسبت به جوامع دیگر که به لحاظ فرهنگی و اجتماعی حساب کمتری برای این مناسک باز می کردند، دشوار تر و سنگین تر خواهد بود. هر کسی به یک طریق سوگ و فقدان را بسته به روایتی که شخص از تجربه دارد، تجربه می کند.  روایت شخص از مرگ خیلی مهم است و نیاز هست که همه دوستان در همه حوزه ها کمک کنند و خلاقانه یاری رسانی کنند و این فقط وظیفه پزشکان، جامعه شناسان و روانشناسان نیست که به این مساله بپردازند. دوستان هنرمند و دوستانی که کارگردان هستند می توانند به شکل نمادین سوگ را برگزار کنند و عزیزان شهرداری می توانند به برگزاری این ماجرا کمک کنند. مثلا می شود درختی را به نام این عزیزان در شهر تهران یا شهرهای دیگر نامگذاری کرد. می توان متعلقات این عزیزان را پس از پاک سازی به افراد نیازمند داد که احساس خوبی به بازماندگان می دهد . می توانند جاهای خاصی در شهر را برای پارچه نویسی قرار دهند واگر دوستان نمی توانند در مراسم شرکت کنند می توانند پارچه بنویسند که  برای تسلای خاطر عزیزان و بازماندگان بگذارند . عزیزان می توانند آلبوم و شجره نامه خانوادگی درست کنند. بهتر است این کارها به شکل دسته جمعی و با حفظ فاصله فیزیکی و حتی اینترنتی انجام شوند و همدیگر را حمایت کنند و بروند به سمت کسانی که قرار است بدون قضاوت بشنوند بدون اینکه کار خاصی انجام دهند. صرف حضور ما می تواند کمک کننده و تسلی بخش باشد در عین حال باید توجه داشته باشیم که ممکن است این عزیزان به سکوت نیاز داشته باشند که باید به حریم خصوصی این افراد احترام بگذاریم و به این نکته هم توجه داشته باشیم. 
وی افزود: فرآیند سوگواری و عزاداری یک فرآیند شخصی و فردی نیست. اگر بخواهم در یک جمله تعریف کنم، داشتن احساس واقعیت است؛ یعنی من احساس می کنم یک واقعیتی در بیرون وجود دارد و نسبتا پایدار است. وقتی از پایداری و تداوم واقعیت بیرونی مطمئن هستم احساس امنیت وجودی دارم. عواملی مثل مرگ، بیماری و بیکاری و... می توانند در این اطمینان بخشی اخلال ایجاد کنند و مانع از فرایند معناسازی شوند. مرگ مهمترین و قطعی ترین اتفاقی است که در زندگی هر فرد ایجاد می شود و می تواند فرایند معناسازی را از بین ببرد. برای مواجهه درست و طی کردن سالم فرایند سوگ نیاز به مشارکت و حمایت دیگران است. جامعه به مناسک اجتماعی برای روبرو شدن درست با مرگ کمک می کند. مناسک اجتماعی مجموعه ای فعالیت های نمادین هستند که برای بازسازی واقعیتی که ازآن صحبت کردیم اتفاق می افتد. فرایند خاکسپاری کمک می کند که ما بدانیم به لحاظ فیزیکی چگونه از بدن فرد عزیز ازدست رفته جدا شویم.
 
دکتر ملکیان نیز گفت: بیشترین نقشی که ما در مقابل فرد سوگوار ایفا کنیم نقش گوش دادن هست. باید سعی کنیم به دنیای او بیش از پیش نزدیک شویم و درک کنیم؛ این پیوستن ما بسیار ارزشمند است. میتوان گفت فقدان در شرایط همه گیری یک فقدان تروماتیک است. 

وی گفت: عزاداری جنبه های فرهنگی و اجتماعی داغدیدگی را دربر می گیرد. از نشانه های جسمی سوگ طبیعی را مانند نشانه های گوارشی و تهوع، غذا نخوردن بیان نمود.

دکتر ملکیان افزود: نقش ما در رویارویی با افرادی که سوگ را تجربه می کنند به ویژه اگر سالمند هستند و اشتهای بسیار کمی دارند و وزن زیادی از دست داده اند، در قالب مدیکال می آید. نشانه های عصبی سوگ سردرد، خستگی، پرش چشم و بی خوابی می باشند. سالمندان از نظر سیستم ایمنی در برابر سوگ بسیار آسیب پذیر هستند. در همه افراد در شرایط سوگ سیستم ایمنی در برابر سوگ بسیج می شود اما ممکن است فرسودگی پیدا کند و آن نیرویی که برای تغییرات جسمی و سازماندهی نیروی بدنی و بازیابی سیستم بدنی نیاز دارد از توان سیستم ایمنی خارج می شود و در سالمندی این اتفاق بیشتر می افتد و سالمندان ممکن است بیشتر از جوانان در معرض خطر قرار گیرند. بنابراین باید در شرایط کرونا به سالمندان کمک کنیم تا نیروهای حمایتیشان بسیج شوند . 

او پاسخ ها به فقدان را هیجانی ،شناختی و رفتاری عنوان کرد و گفت: مثل غم ،افسردگی ،اضطراب و واکنش های شناختی خیلی شایع آن عدم تمرکز هستند. بهتر است به افراد توصیه کنیم؛ ارتباطات اجتماعی خود را حفظ کنند. اهداف و برنامه های زندگی را بازچینی کنند.سوگ، ماتم و واژه های فراوانی برای آن در فارسی داریم این واژه ها در فارسی از هم جدا نیستند در فارسی واژه عزاداری مثل عزاداری کردن و عزاداربودن می ماند ولی در انگلیسی فقدان  loss است و سوگ واکنش بایو سایکوسوشیال در برابر فقدان است یک تجربه ای با ابعاد بایو سایکوسوشیال در برابر فقدان است .سوگ یا  Grief، یا داغدیدگی یعنی داغدیده بودن وضعیتی که فرد از دست دادن چیزی و داشتن واکنش نسبت به آن را تجربه می کند. داغدیده کسی است که تجربه سوگ داشته است. وقتی ما با افراد سوگوار تماس می گیریم یا با ما تماس می گیرند در قالب فرد درمانگر وارد نشویم بلکه در قالب حامی کسی که در این تجربه دردناک می خواهیم از او حمایت کنیم.

او گفت: بعضی از افراد سوگوار ممکن است احساس کنند قلبشان از کار می افتد یا از نظر روانی از هم گسیخته شده اند و دیگر یارای زندگی سابق را نخواهند داشت ما باید به آنها اطمینان بدهیم که چنین چیزی نیست و اطمینان بدهیم که ما امید داریم که همه نیروهایی که قبلا به او کمک کردند که از مسائل زیادی گذر کنند حالا هم کمک می کند از این مساله هم گذر کند. در سوگ و در حوادث روانی اجتماعی حاد ما باید سعی بر نرمال سازی و گلوبالیزیشن داشته باشیم که این علائم طبیعی است و گلوبال است و تمام مردم جهان وقتی اتفاقی برایشان می افتد چنین علائمی دارند. و این واکنش جهانی به فقدان است . نکته دیگری که در همه گیری کووید -19 باید به آن توجه داشته باشیم نگرانی از بابت کودکان است. کودکان در موضوع سوگ خود بخود آسیب پذیر هستند.

محتوای وبینار را اینجا ببینید
فیلم وبینار