طلایه داران دانشگاه/ دکتر موبدی: کار علمی ضیافت خداست

اگر بگوییم دکتر موبدی، یکی از چهره‌های علمی بی‌نظیر کشور است بیراه نگفته‌ایم. استاد علم و اخلاقی که امروزه کمتر می‌توان مشابه آن را مشاهده کرد.
چنان با مهربانی و فروتنی مثال زدنی به اختصار به سؤالاتم پاسخ می‌دهد که شاگردان و همکاران ایشان برای ادای حق مطلب وارد بحث می‌شوند و توضیحات تکمیلی درباره افتخارات دکتر موبدی و تلاش ایشان در تشخیص نخستین بیماری‌های انگلی در کشور را بیان می‌کنند. آنچه می‌خوانید گوشه‌ای از دستاوردها و ویژگی‌های برجسته دکتر موبدی است.

لطفا خودتان را معرفی کنید؟
در سال 1317در تبریز به دنیا آمدم. دبستان را در مدرسه جامی این شهر گذراندم. پس از پایان دوره دبستان به همراه پدرم به تهران آمدم و تحصیلاتم را ادامه دادم. سپس وارد دانشکده دامپزشکی شدم پس از پایان دوره دکترا، در دوره MPH دانشکده بهداشت شرکت کردم. به دلیل تحقیقاتی که برای شناسایی برخی انگل‌ها انجام دادم برای ادامه تحصیل به مدت 2 سال به امریکا دعوت شدم. پس از آن کارهای تحقیقاتی و تدریس را در دانشگاه تهران شروع کردم.

درباره سوابق علمی و اجرایی و بزرگ‌ترین افتخار علمی که به دست آوردید بگویید؟
(با تواضع می‌گوید)افتخار بزرگی ندارم. کار علمی ضیافت خداست و ما در این ضیافت خدا شرکت کردیم و آثار خوبی از این ضیافت به دست آوردیم. البته مقالات متعددی به کمک همکاران منتشر کردم. همیشه در کنارم افراد خوبی مثل دکتر مولوی، دکتر مسعود، دکتر ندیم بودند و منشأ اثر شدند.

چند مقاله علمی دارید؟
بیش از 100 مقاله که با مشارکت همکاران منتشر شده است. ولی این چیزها را ننویسید (با خنده)

حیف است این‌ها باید ماندگار شود.
برای ماندگاری اگر حمایت شود به امید خدا بتوانیم موزه انگل‌شناسی را برای نسل آینده حفظ کنیم. 

تاکنون چه اقدامی برای راه‌اندازی آن انجام‌شده؟
نمونه‌های زیادی داریم که اگر بتوانیم آن‌ها را حفظ و نگهداری کنیم فرصت خوبی برای نسل آینده فراهم می‌شود  مشابه این موزه در دانشکده دامپزشکی وجود دارد. دانشکده بهداشت هم تمایل دارد این کار در دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شود اما تاکنون اقدام خاصی انجام نشده است.

چه چیزی باعث شد این رشته را انتخاب کنید؟
کاملاً اتفاقی بود اما پس از ورود به این رشته به آن علاقمند شدم. به عنوان مثال شاید فکر کنید که کرم بدترین موجود است ولی در انگل‌شناسی کرم موجودی است که به حفظ طبیعت کمک می‌کند. یا اینکه می‌گویند چرا نباید داخل خیابان زباله ریخت؟ دلیلش این است که موش زیاد می‌شود وقتی موش زیاد شد طاعون شیوع می‌یابد. بنابراین اگر طبیعت را حفظ نکنیم آسیب آن به خودمان بازمی‌گردد. در این رشته هرچه بیشتر مطالعه می‌کنیم خداوند و طبیعت چیزهای جدیدتری در اختیارمان قرار می‌دهند.ما هم سعی می‌کنیم این زیبایی‌ها را از طریق تصاویر میکروسکپی برای نسل آینده حفظ کنیم.
 
تاکنون تحقیقات شما چه نتایجی داشته است؟
تحقیقات این حوزه دانش بشر را در مورد ریشه بسیاری از بیمارها افزایش می‌دهد. به عنوان مثال مولتی لوکولاریس انگل خطرناکی است که از حیوانات گوشت‌خوار مثل روباه به انسان منتقل می‌شود. این انگل با علائمی شبیه به سرطان در انسان بروز می‌کند. سال‌ها پیش کنگره‌ای در دانشکده بهداشت برگزار شد که پروفسور بیور از امریکا و دکتر شرمن از روسیه در آن شرکت داشتند و آن‌ها معتقد بودند که در ایران این نوع انگل وجود دارد. بعد از آن تحقیقاتمان شروع شد و نمونه‌های آن را در دشت مغان پیدا کردیم و سال‌ها بعد دانشجویان ما در منطقه خراسان آن را مشاهده کردند. به طور کلی بیمارانی را که مشکوک به سرطان هستند برای تشخیص نهایی به اینجا ارجاع  می‌دهند و نتیجه این تحقیقات در درمان این بیماران بسیار امیدبخش و کمک کننده است.

روباه را چطور شکار می‌کردید؟
اول که همکارمان روباه را نمی‌شناخت و به جای آن گربه را می‌زد. بعد از عشایر کمک خواستیم که به ما تفنگچی دادند. در این بین یکی از مأموران ساواک هم مانع کار می‌شد تا اینکه با هر سختی که بود نمونه‌ها را به تهران آوردیم و پس از بررسی مشخص شد که  10 درصد آلودگی دارند. به خاطر تحقیق در این حوزه برای ادامه تحصیل از سوی پروفسور بیور در امریکا دعوت‌نامه گرفتم.

خاطره‌ای از دوران تحصیلتان در آمریکا دارید؟
همه‌اش خاطره بود ولی احساس می‌کردم آنجا خانه من نیست.

تلاش کردند شما را آنجا نگه‌دارند؟
اولش بله اما بعد که من تمایلی نشان ندادم نامهربانی کردند.
 
سابقه فعالیت اجرایی هم دارید؟
خیلی به فکر این مسائل نبودم. در این رشته آن‌قدر مسائل علمی وجود دارد که بیشتر به دنبال شناسایی و تدریس خوب آن به دانشجویان بودم.

همانطور که می دانید امسال هشتادمین سالگرد تاسیس دانشگاه است. با شنیدن نام دانشگاه چه احساسی پیدا می کنید؟
ارزو می کنم همیشه سرافراز باشد.

 استاد خوبی هستید؟
فکر می‌کنم دانشجویان از من به عنوان معلم راضی هستند.

تا به حال دانشجویی را تنبیه کردید؟
یادم نمی‌آید کسی را اذیت کرده باشم. حتی به خاطر نمره هم کسی را نمی‌اندازم و سعی می‌کنم به همه نمره خوب بدهم. من فکر می‌کنم اگر دانشجویی درس نمی‌خواند مقصر استاد است که انگیزه لازم را در او ایجاد نکرده است.

چه توصیه‌ای به دانشجویان دارید؟
خوب درس بخوانند. به موقع ازدواج کنند و درست زندگی کنند.

با چه تعریفی دانشجویان جوان را به این رشته علاقمند می‌کنید؟
همان طور که می‌دانید هزاران هزار انگل مختلف وجود دارد.  انگل‌شناسی آگاهی افراد را نسبت به محیطی که در آن زندگی می‌کنند افزایش می‌دهد و در اختیار گذاشتن این آگاهی به مردم به حفظ سلامت آنان کمک می‌کند و این بسیار نشاط‌آور است.

چه بیماری‌های دیگری تحت تأثیر انگل‌ها منتقل می‌شود؟
خیلی از بیمارها! دمودکس انگلی است که از سگ  به انسان منتقل می‌شود. وقتی سگ را می‌شویند فکر می‌کنند  تمیز شده و آن را بغل می‌گیرند درحالی‌که با شست و شوی سگ بدن آن جوش‌های ریزی می زند که قابل انتقال به انسان است و باعث خارش می‌شود.
البته در زمینه کیست هیداتیک هم تحقیقات زیادی انجام و نمونه‌های خوبی را با کمک دوستان تشخیص دادیم. شاخه‌ای در علوم وجود دارد به نام پالئو پاتولوژی که علت بیماری را در متریال دوران باستان مطالعه می‌کند. قبرستانی مربوط به قرن سوم و چهارم میلادی در شمال پاریس توسط باستان‌شناسان مورد بررسی قرار گرفته بود که در مجموعه استخوان‌های یک جسد دو کیست کلسیفاید شده پیدا می‌شود. پس از طی مراحل اداری پیچیده آن را برای تشخیص برای ما می‌فرستند که در آن دو نوع انگل را شناسایی کردیم. بعد که نتیجه را به فرانسوی‌ها اعلام کردیم برایشان بسیار جالب بود و آن را در قالب مقاله‌ای با نام بنده و دکتر مولوی منتشر کردند و این باعث شد که خارجی‌ها باور کنند که ما هم قدرت تشخیص و توانایی علمی بالایی داریم.
لیشمانیوز احشایی هم آن موقع در ایران درست شناسایی نشده بود. من در انجمن حمایت از حیوانات کار می‌کردم که سگ بیماری را به آنجا آوردند و تشخیص دادم مبتلا به لیشمانیوز احشایی است بعد از آن که آن را با دکتر ندیم در دانشکده بهداشت درمیان گذاشتم ایشان از من خواست برای ادامه تحقیقات در این زمینه به دانشکده بهداشت منتقل شوم. در حقیقت کار من در دانشکده بهداشت با لیشمانیوز احشایی شروع شد آن زمان برای اولین یا دومین بار بود که این بیماری را تشخیص دادیم. لیشمانیوز احشایی انگل خطرناکی است که اکنون در منطقه مشکین‌شهر آلودگی شدیدی ایجاد کرده و منطقه وسیعی در آنجا تحت کنترل دانشکده بهداشت است.

عوارض ناشی از لیشمانیوز احشایی چیست؟
تب مداوم و بزرگی طحال که بیشتر در کودکان بروز می‌کند. البته راه تشخیص آن هم مشکل است که خوشبختانه اخیراً دکتر محبعلی آنتی ژنی را برای این کار تهیه کردند. قبلاً برای تشخیص آن سرنگی را وارد مغز استخوان کودکان می‌کردند که مشکلاتی برای آنها به وجود می‌آورد و آزمایش آن هم زمان بر بود. اکنون دکتر محبعلی کاری را که در جهان انجام می‌شد در ایران بومی‌سازی کردند و با یک قطره خون این بیماری قابل‌تشخیص شده است.

با نگهداری از حیوانات خانگی موافق هستید؟
نه به هیچ‌وجه. اولاً حیوان را از محیط‌زیست خود جدا می‌کنند ثانیاً اگر حیوان را از دست بدهند به خاطر وابستگی به آن خیلی ناراحت می‌شوند. گاهی وقت‌ها حیوانات دچار بیماری می‌شوند که مجبور می‌شویم آن‌ها را از بین ببریم. به نظر من انسان باید از فرزند خود مراقبت کند.

رابطه‌تان با حیوانات چگونه است؟
با حیوانات باید مهربانی کرد. اگر بخواهیم با خشونت با آنان رفتار کنیم آن‌ها خشمگین تر می‌شوند. در تحقیقات دانشجویان اجازه نمی دهم حیوانی از بین برود. به خاطر علاقه‌ای که به حیوانات دارم گوشت هیچ حیوانی را نمی‌خورم.

خانواده‌تان با این موضوع مشکلی ندارند؟
سعی می‌کنم آن‌ها را هم گیاه‌خوار کنم و تا الآن هم موفق شدم.

گیاه‌خواری چه اثراتی دارد؟
گیاه‌خواری جریان خون را بیشتر می‌کند درحالی‌ که گوشت‌خواری موجب سلول‌سازی شده و محیطی برای رشد ویروس‌ها فراهم می‌شود. در بسیاری از موارد برای درمان  بیماری‌های سخت از گیاه‌خواری استفاده می‌کنند. در حقیقت گیاه‌خواری به درمان بیماری ‌های دشوار کمک می‌کند.

اجازه بدید کمی وارد حیطه شخصی شما شویم. چند خواهر و بردار دارید و فرزند چندم خانواده هستید؟
یک خواهر و یک بردار بودیم که خواهرم از دنیا رفت.

با همسرتان چطور آشنا شدید و چند فرزند دارید؟
همسرم دانشجوی من در مقطع MPH بود. حدود 30 سال است که باهم ازدواج کردیم و حاصل آن 2 فرزند است. یک پسر و یک دختردارم. پسرم در امریکا پرستار است و دخترم هم در تهران و فارغ‌التحصیل رشته کشاورزی است.

نوه هم دارید؟
سه نوه دارم که خارج از کشور زندگی می‌کنند.

کمی درباره علائق شخصی‌تان بگویید؟
به ورزش علاقمندم و اهل پیاده‌روی هستیم و سعی می‌کنم هر روز این کار را انجام دهم. مسابقات فوتبال و والیبال را هم تماشا می‌کنم.

اهل موسیقی هستید؟
موسیقی سنتی را دوست دارم.

به جز مطالعه علمی در چه زمینه  دیگری مطالعه دارید؟
شعر؛ گاهی به اشعار مولانا از زبان دکتر مولوی گوش می دهم و لذت می‌برم.

بهترین و تلخ‌ترین خاطره زندگی‌تان؟
خاطره تلخی به یاد ندارم ولی بهترین خاطره من در تدریس و برخورد با دانشجویان است.

غذای مورد علاقه‌تان چیست؟
پیتزا سبزیجات. البته خوراک لوبیا  هم خوش مزه است.

شما هیچ‌وقت عصبانی می‌شوید؟
نه اصلاً.

و اگر مسئله‌ای ناراحتتان کند چطور برخورد می‌کنید؟
ناراحت نمی‌شود فکر می‌کنم آدم‌هایی هستند که برخورد خوبی ندارند پس باید تحملشان کنم.

ارتباطتان با اساتید جوان تر چطور است؟
خوب است.

چه توصیه‌ای به اساتید جوان تر دارید؟
همیشه به کوچک‌ترها نصیحت می‌کنم که به پیرها احترام بگذارند و دوستشان داشته باشند. چون بزرگ‌ترها در زندگی به کمکشان می‌آیند. افراد مسن که همه دچار آلزایمر نمی‌شوند کسانی هم هستند که درست فکر کرده و درست راهنمایی می‌کنند. البته ممکن است خیلی‌ها چنین ایده‌ای نداشته باشند.

بزرگ‌ترین دغدغه شما چیست؟
اینکه آثاری را که داریم بتوانیم حفظ کنیم.

خاطره‌ای از این سال‌های تحقیق و پژوهش دارید؟
خاطره‌ای از اسماعیل غلامی که انسان شایسته و بااخلاقی است به یاد دارم. روزی زن و شوهر جوانی بسیار غمگین و ناراحت به اینجا مراجعه کردند که برای این خانم که مشکوک به سرطان کبد بود آزمایش انجام شود. ایشان این آزمایش را انجام داد و تخم فاسیولا را در نمونه بیمار پیدا کرد که قابل‌درمان بود. با اعلام نتیجه به این خانواده آن‌ها به قدری خوشحال شدند که برای ما بسیار لذت‌بخش بود.
بیمار دیگری در نمونه آزمایش خود قطعات روده دفع می‌کرد. برای ما جای سؤال بود که به چه دلیل یک انسان سالم ساختمان روده دفع می‌کند. از آنجا که دکتر بهادری در زمینه کانیبالیسم (رسم خوردن گوشت انسان) در امریکا تحقیق می‌کرد از ایشان کمک خواستیم. ایشان پس از بررسی نمونه آزمایش تشخیص داد که این روده گوسفند است. بعد از اینکه با بیمار درمیان گذاشتیم؛ اعتراف کرد که قبل از آزمایش سیرابی خورده است.
البته این کار خاطرات زیادی دارد که ذکر همه آن‌ها مقدور نیست.

بیان بخشی از ویژگی‌های استاد از زبان دکتر غلامرضا مولوی دانشیار انگل شناسی پزشکی
دکتر موبدی آنقدر آدم بزرگواری است که اگر درباره آن سخن نگوییم بی‌انصافی است. ایشان از هر دو بعد تزکیه و تعلیم توأمان برخوردار است. دکتر موبدی بدون هیچ حد و حصری به اطرافیانشان خدمت می‌کند. بنده که کوچک‌ترین دانشجوی ایشان بوده و هستم و بسیاری از افرادی که اکنون در مقام رییس دانشکده، استاد و پژوهشگر برجسته فعالیت دارند همه و همه علاوه بر ویژگی علمی استاد از جنبه‌های اخلاقی ایشان هم یاد می‌کنند. دکتر موبدی مدت‌ها حقوق ماهیانه‌شان را داخل کشوی میز آزمایشگاه می‌گذاشتند و به افراد می‌گفتند هرکس بر حسب نیاز خود بدون اینکه به من بگوید می‌تواند از این پول استفاده کند.
نکته‌ای که در مورد شخصیت علمی دکتر موبدی باید گفته شود این است که ایشان کارهای اولین بار در ایران زیاد انجام دادند و حتی در زمان دانشجویی خود بسیار پیشتازتر از استادانشان بودند ولی برای جمع‌آوری این مدارک و ارسال آن‌ها زیاد تلاش نمی‌کردند در حقیقت اصلاً در وادی کسب ارتقا نبودند و برای احراز رتبه استادی هم شاگردان و دوستان ایشان گشتند و مدارک را جمع‌آوری و ارسال کردند. هنوز هم مقالاتی از ایشان وجود دارد که ثبت نشده است. به عنوان مثال دکتر موبدی با شناسایی انگل مولتی لوکولاریس جایزه ویژه‌ای را در سال 48 کسب کردند.
از ویژگی‌های مثبت ایشان این است که هیچ‌گونه دل‌بستگی به مادیات و ارتقا دانشگاهی ندارند چیزی که خیلی از ما برای به دست آوردن آن روز و شب نداریم. اکنون که نزدیک به 7 سال از بازنشستگی ایشان می‌گذرد به طور منظم در آزمایشگاه حضور دارند و بدون هیچ‌گونه انگیزه مادی پاسخگوی بیماران هستند.
دکتر موبدی مرجع بیماران کاملاً ناامید از تشخیص‌ها و درمان‌هاست. برای بیماری که دچار بدخیمی دستگاه گوارش است و پاتولوژیست تشخیص سرطان می‌دهد یک احتمال وجود دارد که شاید مبتلا به نوعی انگل باشد لذا این بیمار با امید و آرزو مراجعه می‌کند بلکه تخم انگلی در کانون بافت آن پیدا شود. دکتر موبدی در چنین شرایطی حتی اگر انگلی را مشاهده نکند به گونه‌ای این را به بیمار منتقل می‌کند که با روحیه شاد و ارامش خاطر از اینجا می رود.
در این حرفه پشت میز آزمایشگاه نشستن و کتاب خواندن به تنهایی کافی نیست؛ انگل‌شناس بدون کار در حوزه تحقیقات روستایی، انگل‌شناس نخواهد بود. دکتر موبدی همیشه با حیات وحش سروکار دارد و از آنجا که انسانی رقیق‌القلب منطقی است به هیچ عنوان برای تشخیص نوع انگل حیوان اجازه نمی‌دهد آن را بکشند و همیشه از موقعیت‌ها استفاده می‌کند.
به طور کلی دکتر موبدی دارای ویژگی‌های علمی و اخلاقی بسیار بارزی است که ذکر همه آن‌ها واقعا امکان پذیر نیست./ق
خبرنگار: سمیرا کرمی
عکس: جمشید ربیعی