كمبود يد چيست
يد يك ماده معدني است كه براي ساخته شدن هورمون تيروييد مورد نياز است. بدن يد درست نمي‌كند و در نتيجه يد مورد نياز بدن بايد از طريق رژيم غذايي تأمين شود. اين ماده معدني در غذاهاي مختلفي وجود دارد.

كمبود يد به چه معني است
اگر شما به اندازه‌اي كافي در بدن خود يد نداشته باشيد، بدن شما نمي‌تواند به اندازه كافي هورمون تيروييد بسازد. در نتيجه كمبود يد مي‌تواند سبب بزرگي غده تيروييد شود (كه به آن گواتر مي‌گويند)، همچنين كمبود يد مي‌تواند منجر به كم‌كاري تيروييد شده، و باعث عقب‌ماندگي ذهني در شيرخواران و بچه‌هايي شود كه مادران آنها در دوران حاملگي دچار كمبود يد بوده‌اند.
در ايران اين شيوع كمبود يد به وسيله معرفي نمك يد دار كاهش يافته و ريشه كن شده است. با وجود اين در بسياري از كشورهاي دنيا يد به مقدار كافي در غذاي موجود نيست و كمبود يد هنوز به عنوان يك مشكل بهداشتي مهم در بين جوامع بشري شيوع دارد. تقريباً 40درصد از جمعيت دنيا در معرض خطر كمبود يد هستند.

علايم كمبود يد چيست
تمام علايم مربوط به كمبود يد بر روي تيروييد تاثير گذار است كه عبارتند از:
گواتر : در ابتلا به گواتر تيروييد به علت عدم وجود يد كافي و تلاش براي ساختن مقادير مورد نياز هورمون تيروييد، مرتباً بزرگ مي‌شود (كه به آن گواتر مي‌گويند). كمبود يد شايع‌ترين علت گواتر در تمام دنيا است. داخل گواتر ممكن است گره هايي رشد كنند.مكن است بيماراني كه داراي گواتر بسيار بزرگ هستند به خصوص هنگام خواب احساس خفگي كنند، از طرفي ممكن است دچار مشكلاتي در بلع و تنفس شوند.
كم‌كاري تيروييد : هر چقدر كه ميزان يد بدن كمتر باشد، احتمال كم‌كاري تيروييد بيشتر مي‌شود زيرا اين غده براي ساختن هورمون هاي تيروييد نياز به يد دارد.
اختلالات مربوط به حاملگي : كمبود يد به خصوص در خانم هاي باردار و شيرده بسيار مهم است. كمبود يد شديد در مادران با سقط و تولد نوزاد مرده، زايمان زودرس و اختلالات مادرزادي در نوزاد همراه است. بچه‌هاي مادراني كه دچار كمبود شديد يد در دوران بارداري بودند ممكن است دچار عقب ماندگي ذهني، اختلالاتي رشدي، شنوايي و گفتاري شوند. انواع شديد كمبود يد و كم‌كاري تيروييد سبب شود. (سندرمي كه مشخصه‌ي آن آسيب دايمي مغز، عقب ماندگي ذهني، ناشنوايي، انقباض و سفت شدگي عضلات و قد كوتاه است) كم‌كاري تيروييد مادرزادي ناشي از كمبود يد شايع‌ترين علت قابل پيش‌گيري عقب ماندگي ذهني در دنيا است. حتي كمبود يد خفيف در حين حاملگي مي‌تواند منجر به كاهش ضريب هوشي كودكان شود.

علت كمبود يد چيست
از آنجا كه بدن قادر به ساختن يد نمي‌باشد.، ميزان آن در بدن به ميزان مصرفش از طريق مواد غذايي ارتباط دارد. در نتيجه، كمبود يد وقتي به وجود مي‌آيد كه ميزان يد موجود در مواد غذايي كافي نباشد. يد به صورت طبيعي در خاك و آب دريا وجود دارد. ميزان در دسترس بودن يد در غذاها، در مناطق مختلف دنيا متفاوت است. مهمترين راههاي تأمين يد مورد نياز بدن، مصرف غذاهاي حاوي يد فراوان مانند لبنيات، غذاهاي دريايي، گوشت، بعضي از انواع نان‌ها، تخم‌مرغ و همچنين مصرف مولتي‌ويتامين حاوي يد است.

چگونه كمبود يد تشخيص داده مي‌شوند
به طور معمول يد در ميان نمونه‌اي از جمعيت يك منطقه مشخص مورد بررسي قرار مي‌گيرد و به صورت فردي انجام نمي‌شود. از آنجا كه يد در ادرار دفع مي‌گردد، بهترين روش براي تشخيص كمبود يد يك جمعيت بزرگ، اندازه‌گيري ميزان يد ادرار آن هاست. در اين شرايط هرگاه ميانگين غلظت يد ادرار يك جمعيت كمتر از 50 ميكروگرم در ليتر باشد، كمبود يد تشخيص داده مي‌شود.

چگونه كمبود يد درمان مي‌شود
آزمايشي براي تشخيص قطعي كافي بودن يد در بدن وجود ندارد. زماني كه در يك جمعيت كمبود يد ديده مي‌شود، بهترين راه درمان اطمينان از كافي بودن ميزان يد موجود در مواد غذايي است كه به طور معمول توسط مردم مصرف مي‌شود. از آنجا كه حتي كمبود خفيف يد در حاملگي مي‌تواند بر مادر و شير و تكامل كودك اثر بگذارد، تمام زنان باردار و شير ده بايد از قرص‌هاي مولتي ويتامين حاوي حداقل 150 ميكروگرم يد استفاده كنند.

چگونه از كمبود يد جلوگيري كنيم
مانند بسياري از بيماري‌ها پيشگيري از كمبود يد بهتر از درمان آن است. در طي 80 سال گذشته، در تمام جهان تلاش بسياري براي ريشه‌كني كمبود يد انجام شده است. در حقيقت ريشه‌كني كمبود يد يكي از اهداف اصلي سازمان بهداشت جهاني بوده ست. استفاده از نمك يددار روش اصلي درمان كمبود يد درتمام دنيا مي‌باشد، همچنين در مناطقي از جهان كه استفاده از نمك يددار امكان‌پذير نيست، تزريق روغن يددار مورد استفاده قرار مي‌گيرد. يددار كردن آب آشاميدني نيز در بعضي مناطق موثر بوده است.
ميزان يد مورد نياز بدن در روز براي بزرگسالان 150 ميكروگرم توصيه مي‌شود. يك قاشق چاي‌خوري نمك يددار حاوي حدوداً 400 ميكروگرم يد است. بيشتر مولتي ويتامين‌هاي حاوي يد 150 ميكروگرم يد دارند. نياز روزانه به يد براي زنان باردار 220 ميكروگرم و براي زنان شيرده 290 ميكروگرم در روز مي‌باشد بيشتر ذكر شد كه به علت اثرات شديد كمبود يد بر روي زنان حامله و نوزادان آنها، توصيه مي‌شود زنان باردار و زنان شيرده حتماً از مولتي ويتامين ها حاوي 150 ميكروگرم يد استفاده كنند. منابع غذايي حاوي يد بدين شرح است:
نان، نمك يددار، پنير، ماهي آب شور، شير گاو، صدف، تخم مرغ، شير سويا، ماست، سس سويا، بستني، مولتي ويتامين هاي حاوي يد.

آيا زياده روي در مصرف يد مشكلي به وجود مي‌آورد
مصرف بيش از حد يد مي‌تواند خطرساز باشد. اين موضوع بخصوص در افرادي كه بيماري زمينه‌اي تيروييد مانند گره تيروييد، پركاري تيروييد و يا بيماري خود ايمني تيروييد دارند، بيشتر صادق است. مصرف بيش از حد يد از طريق داروها (مانند آميودارون)، اقدامات تشخيصي به روش تصويربرداري (مانند مواد حاجب حاوي يد داخل وريد) و يا رژيم غذايي حاوي مقادير زياد يد مي‌تواند باعث پركاري و كم‌كاري تيروييد شده يا اين دو وضعيت را تشديد كن.
به علاوه افرادي كه از مناطق دچار كمبود يد (مانند اروپا) به مناطق داراي يد كافي (مانند آمريكا) سفر مي‌كنند (مهاجرت مي‌كنند)، ممكن است دچار اختلالات تيروييد شوند، زيرا تيروييد آنها به كمبود يد عادت كرده است و مي‌تواند به خوبي يد را جذب كرده از آن استفاده كند، لذا مصرف يد بيشتر سبب پركاري تيروييد مي‌شود./ق

بروشور كمبود يد

منبع: گروه تيروييد، مركز تحقيقات غدد، پژوهشگاه علوم غدد و متابوليسم دانشگاه علوم پزشكي تهران

تهيه و تنظيم: مونا عدالت يار