داروهایی که تحت عنوان داروهای نیروزا مصرف می شوند چه داروهایی هستند
گروهی از داروها با نام علمی استروئیدهای آنابولیک وجود دارند که از نظر ساختمانی شبیه هورمون مردانه تستوسترون هستند و بنابراین می توانند اثرات هورمون تستوسترون را در بدن تقلید کنند. تستوسترون به طور کلی دو نوع اثر مهم در بدن دارد که عبارتند از:
- اثرات آنابولیک: یعنی افزایش تولید پروتئین های ساختمانی در بدن و بزرگ شدن ماهیچه ها
- اثرات آندروژنتیک: که موجب ایجاد صفات مردانه می شود مانند بم شدن صدا، افزایش موهای صورت و بدن
استروئیدهای آنابولیک که به عنوان یکی از انواع داروهای نیروزا در بین ورزشکاران شناخته می شوند، می توانند اثراتی مشابه تستوسترون طبیعی در بدن ایجار کنند و به دلیل اثراتی که این داروها در تغییر توده ماهیچه ای و نیروی عملکردی بدن دارند، گاها مورد سوء مصرف توسط ورزشکاران قرار می گیرد.

موارد مصرف درمانی استروئیدهای آنابولیک
از این داروها در پسرانی که بلوغ آن ها به تاخیر افتاده است برای القای بلوغ استفاده می شود. همچنین برای جبران کمبود تستوسترون در بیمارانی که به دلیل بیماری های ذاتی یا اکتسابی، دچار کمبود تولید این هورمون در بدن خود می باشند، نیز از این داروها استفاده می شوند.

استفاده نابه جا (سوء مصرف) استروئیدهای آنابولیک
هر گونه استفاده از این هورمون ها در ورزش بسیار نامناسب و اشتباه بوده و نباید به هیچ وجه در این موارد مصرف شوند.

عوارض جانبی مصرف استروئیدهای آنابولیک
به طور کلی استروئیدهای آنابولیک می توانند سبب بروز طیف وسیعی از عوارض جانبی از خفیف تا شدید شوند که می تواند حتی دائمی و یا تهدید کننده زندگی باشد.

عوارض ناشی از سوء مصرف این داروها در مردان
مصرف داروهای استروئیدی در مردان موجب سرکوب و کاهش تولید تستوسترون طبیعی در بدن می شود و به همین دلیل می تواند باعث بروز عوارضی از قبیل موارد زیر شود:
- کوچک شدن بیضه ها
- کاهش تولید اسپرم
- غیر طبیعی شدن شکل اسپرم
- بزرگ شدن سینه ها
- طاسی مردانه

عوارض ناشی از سوء مصرف این داروها در زنان
- بی نظمی در سیکل قاعدگی
- بم شدن صدا
- کوچک شدن سایز سینه ها
- ماهیچه ای و مردانه شدن اندام ها
- افزایش موهای صورت و بدن
- خشک شدن و زبر شدن پوست
- بزرگ شدن کلیتوریس

عوارض عمومی که در هر دو جنس ممکن است ایجاد شود
عوارض قلبی عروقی: شامل افزایش فشار خون، افزایش خطر سکته ها و حمله های قلبی، افزایش خطر تشکیل لخته های خونی، افزایش مقدار کلسترول بد خون(LDL) و کاهش مقدار کلسترول خوب (HDL)
اثرات جانبی بر روی کبد: که موجب ایجاد بیماری های مزمن و گاهاً سرطان کبد می شوند.
عوارض پوستی: شامل چرب شدن پوست، آکنه، ریزش مو با الگوی مردانه و عفونت های پوستی که به ویژه هنگام تزریق ایجاد می شوند و می توانند بسیار گسترده شوند.
مشکلات روان شناختی: بروز رفتارهای ناهنجار شامل رفتارهای تهاجمی، توهم و گاهی هذیان گویی
مشکلات عضلانی- اسکلتی: مانند پارگی تاندون ها و بدشکل شدن ماهیچه ها
همچنین چناچه نوجوانان بیش از اتمام رشد استخوانی خود از این داروها استفاده کنند، مصرف این داروها کوتاهی قد را به دنبال خواهد داشت.

آیا استروئیدهای آنابولیک اعتیاد آورند
استفاده مداوم و طولانی مدت از این داروها علاوه بر مشکلات جسمی و روحی موجب بروز علائمی می شود که می توان آن ها را به نحوی جزو علائم وابستگی و اعتیاد برشمرد. به عنوان مثال مصرف کنندگان استروئیدهای آنابولیک به طور معمول، زمان و هزینه های زیادی را برای به دست آوردن این داروها صرف می کنند.
همچنین قطع مصرف استرو.ئیدها در این افراد موجب بروز علائم محرومیت مانند نوسانات خلق، بی قراری، کاهش اشتها، خستگی، بی خوابی و کاهش میل جنسی می شود. مهمترین علامت محرومیت در این افراد افسردگی است و گاهی منجر به تمایل خودکشی می شود و در صورت عدم درمان ممکن است تا یک سال پس از قطع دارو ادامه یابد.
بنابراین توصیه می شود افرادی که به طور منظم و طولانی مدت از این داروها استفاده کرده اند، تحت نظارت پزشک، مشاور و با حمایت خانواده مصرف آن ها را کنار بگذارند.

هورمون رشد
یکی دیگر از داروهایی که گاهاً ورزشکاران به طور غیر قانونی برای ارتقای عملکرد ورزشی خود استفاده می کنند، هورمون رشد است. به طور معمول ورزشکاران از هورمون رشد در کنار استروئیدها استفاده می کنند. استفاده از این دارو برای مصارف غیر درمانی نظیر سوء مصرف در ورزشکاران می تواند منجر به ایجاد عوارض جانبی زیادی شود. به عنوان مثال استفاده کوتاه مدت از هورمون رشد موجب ایجاد عوارضی مثل درد مفاصل و ماهیجه ها، ایجاد تورم در مفاصل و سایر بخش های بدن به علت افزایش تولید مایعات بین بافتی و همچنین افزایش کلسترول خون شود. مقادیر بالا و غیر طبیعی هورمون رشد در بدن می تواند منجر به ایجاد دیابت و یا حتی سرطان شود. همچنین استفاده همزمان از استروئیدها و هورمون رشد، ریسک ابتلا به بیماری های قلبی را به شدت افزایش می دهد. داروی سوماتروپین که امروزه موارد سوء مصرف آن در بین ورزشکاران دیده می شود، در واقع همان هورمون رشد انسانی است که به شکل مصنوعی ساخته شده است. همان طور که گفته شد مصرف نا به جای این دارو می تواند منجر به بروز عوارض ناخواسته فراوانی شود. علاوه بر این متاسفانه هورمون های رشد حیوانی نیز امروزه در باشگا های بدنسازی با نام های هورمون اسب، هورمون گوریل و... به شکل غیر قانونی به فروش می رسد.
ورزشکاران باید به این نکته توجه داشته باشند که توزیع و خرید هرگونه دارو و مکمل های ورزشی در باشگاه ها و ورزشگاه ها غیر قانونی بوده و خرید این اقلام باید حتما از داروخانه و تحت نظر دکتر داروساز انجام شود.

منبع: مرکز بهداشت جنوب تهران، دانشگاه علوم پزشکی تهران
تنظیم: مونا عدالت یار