پيشگيري از سوءمصرف مواد در سنين قبل از دبستان
يكي از نكات مهم در مبحث پيشگيري از اعتياد، مدنظر قرار دادن افزايش پيوند و دلبستگي مابين اعضاي خانواده است. دلبستگي عبارت است از پيوند عاطفي عميقي كه با افرادي خاص، بخصوص والدين در زندگي خود برقرار مي كنيم، به طوري كه اين پيوند باعث مي شود وقتي با آن ها تعامل داريم احساس شادي و نشاط كرده و به هنگام استرس از اينكه خانواده را در كنار خودداريم، احساس آرامش كنيم. اين مسئله سبب مي شود كودك احساس امنيت كرده و در مراحل بعدي زندگي، كانون خانواده را براي خود يك محيط امن دانسته كه مي تواند در مواقع خطر به آن پناه بياورد. اين محيط امن ميتواند احتمال سوءمصرف مواد را در مراحل بعدي زندگي كاهش دهد. بايد توجه داشت كه يادگيري كودكان در سنين پيش دبستان، به صورت عيني است و آنچه را كه مي بينند باور مي كنند و توانايي تجزيه وتحليل مسائل اطراف خود را ندارند و والدين الگوي مستقيم فرزندان هستند. در اين سنين خيلي از آموزش ها را مي توان در خلال بازي به كودك نشان داد و كودك را در مسير درست هدايت كرد. كودكاني كه فرصت بازي داشته اند، چست و چالاك هستند و بيشتر براي رويارويي با سختي هاي زندگي آماده شده و در برابر ناملايمات صبورتر و پايدارتر خواهند بود. در اين بازي ها بايد براي استقلال رأي كودك اهميت قائل شد و در فعاليت هاي خودجوش، او را آزاد گذاشت. دخالت بيجا دربازي هاي كودك مثل تحميل نظر والدين در انتخاب اسباب بازي، استقلال و خودمختاري را از وي سلب ميكند.

پيشگيري از سوءمصرف مواد در سنين دبستان
در زمينه پيشگيري از اعتياد در سنين مدرسه دو نكته اساسي را بايد مدنظر قرارداد:
- توجه به عوامل خطرساز مثل رفتارهاي پرخاشگرانه كودك، عدم نظارت والدين سوءمصرف مواد توسط همسالان يا والدين، در دسترس بودن مواد.
- عوامل محافظت كننده مثل كنترل رفتارهاي پرخاشگرانه، نظارت والدين و شايستگي تحصيلي.
رفتار پرخاشگرانه يعني اينكه كودك بدون دليل عصباني شده و شروع به دادوبيداد كند، كه اگر پدر و مادر اقدام مثبتي روي اين رفتارها نداشته باشند، هنگام وارد شدن به مدرسه مي تواند منجر به طرد شدن از طرف همسالان يا تنبيه توسط معلمان و شكست تحصيلي شود كه همگي زمينه را براي گرايش به سمت سوءمصرف فراهم مي كند. مواردي مثل وجود رفتارهاي پرخاشگرانه زودهنگام و افت تحصيلي، ممكن است نشان گر اين موضوع باشد كه كودك در مسير غلط گام برميدارد و احتمالاً نيازمند مداخلات درماني توسط روانشناس و پزشك مي باشد.
مطالعات نيز نشان داده است كودكاني كه عملكرد ضعيف و نامناسب تحصيلي/ اجتماعي در سنين هفت يا نه سال دارند با احتمال بيشتري در سنين 14 يا 15 سالگي به استعمال مواد مخدر روي مي آورند. والدين بايد توجه داشته باشند به تأخير انداختن روش هاي پيشگيرانه تا دوره نوجواني، غلبه بر مشكلات را سخت تر خواهد كرد زيرا پس از بلوغ نگرش و رفتارهاي كودكان به خوبي تثبيت شده و به آساني تغيير نخواهد كرد.

تقويت اعتمادبه نفس كليد پيشگيري اوليه در كودكان
 به باور روانشناسان و متخصصان، تقويت اعتمادبه نفس اساس پيشگيري اوليه از اعتياد است، ازاين رو با توجه به توصيه هاي زير والدين مي تواند در ارتقا اعتمادبه نفس فرزندانشان تلاش كنند.
- كودكان و نوجوانان تان را در آغوش بگيريد و ببوسيد.
- از دوران نوزادي حين گفت وگو با آن ها لبخند بزنيد.
- با كودك خودسازگار باشيد، در اين صورت در نوجواني و بزرگسالي نيز همراهش خواهيد بود.
- پس از انجام كارهاي مثبت مثل مرتب كردن تختخواب، واكس زدن كفش ها، مسواك زدن دندان ها و...او را تشويق كنيد.
- در روابط با فرزندتان آزاردهنده نباشيد.
- تنبيه فرزند (مثلاً فرستادن او به اتاق تنهايي و...) به صورت مداوم شرايط را بدتر ميكند و براي آموختن رفتارهاي صحيح به كودك بايد از موقعيت هاي مناسب استفاده كرد.
- فرزندان معمولاً در گفتگوهاي والدين اختلال ايجاد مي كنند، پس به آنها بگوييد براي گفت وگو كردن نياز به زمان داريد. وقتي فرزندتان بزرگ تر شد به او بياموزيد مي تواند موضوعي كه به خاطر آورده را در زمان مناسب تعريف كند.
- در ميان گذاشتن فعاليت هاي روزانه، سبب افزايش اعتمادبه نفس فرزندان مي شود.
- به دليل دست وپنجه نرم كردن با مشكلات بايد به خود پاداش دهيد. بهترين پاداش، استراحت كردن است. به پياده روي برويد، دوش آب گرم بگيريد و بازي موردعلاقه تان را انجام دهيد. اگر مراقب خودتان باشيد مي توانيد راحت تر از بچه ها مراقبت كنيد.
- آرام و دوست داشتني باشيد. شما معلم فرزندتان هستيد. فرزندتان از رفتارهاي شما الگوبرداري ميكند.
- فرزندتان را به خاطر رفتارهاي مناسب تشويق كنيد. براي تشويق او از جوايز ويژه، بازي هاي متنوع و...استفاده كنيد.
- براي فرزندتان وقت بگذاريد. باهم كتاب بخوانيد و بازي كنيد. وقتي فرزندتان بيادبي مي كند، به آن ها بگوييد خود هستند، تنها رفتارشان بايد اصلاح شود.
- هرروز در مورد موضوع هاي مختلف با فرزندتان گفتوگو كنيد.
- زماني مناسب را براي شنيدن حرف ها و خواسته هاي فرزندتان اختصاص دهيد و فرصت انتقال نيازها و انتقال پيام را به فرزندتان بدهيد.
- فرزندتان را به خاطر گسترش راهكارهايي كه آنها را به سوي موفقيت هدايت ميكنند تشويق كنيد.
- نگران مشاهده اشتباهات والدين و...توسط فرزندان نباشيد. مشاهدات فرزندان بخشي از روند رشد و آموزش آن ها است.
- وقتي فرزندتان سرحال و شاد است به او درباره اشتباهاتش تذكر دهيد.
- هرگز از گفتن جمله متأسفم من اشتباه كردم نترسيد.
-  فرزندتان را به خاطر شركت در كارهاي گروهي تشويق كنيد.
- وقتي خانواده و دوستان فرزندتان رقابت ورزشي، هنري و...وي را تماشا كنند، فرزندتان احساس ارزشمند بودن مي كند.
- در فعاليت هاي هنري، تفريحي، ورزشي فرزندتان در مدرسه مشاركت كنيد. خارج از مدرسه به فرزندتان كمك كنيد و براي تلاش هايش ارزش قائل شويد.
- فرزندتان بايد بتواند در شرايط بحراني و ناخوشايند به درخواست هاي افراد جواب منفي دهند. آنها بايد بياموزند كه به احساساتشان اعتماد كنند.
- به فرزندتان اطمينان دهيد هر زمان كه نياز داشته باشد، در كنارش هستيد، البته بايد اجازه دهيد كه او نيز با مسائل روبرو شود و حضور شما فقط جنبه راهنمايي و مشاوره دارد.
- اگر فرزندتان نمي خواهد درباره موضوعات مختلف با شما گفتوگو كند، نشان دهنده آن است كه بايد در تلاش تان بي افزاييد، بهترين راه براي آغاز گفتوگو، كنجكاوي در مسائل موردعلاقه فرزندتان است.
- حتي اگر فكر مي كنيد فرزندتان عقايد عجيب وغريب دارد، بازهم افكارتان را به او تحميل نكنيد؛ زيرا عواقب جبران ناپذيري به همراه دارد.
- با فرزندان تان بخنديد و اوقات خوشي را بگذرانيد.

بروشور پيشگيري از سوءمصرف مواد در سنين پيش دبستاني و دبستان

منبع:مركز بهداشت جنوب، واحد سلامت رواني اجتماعي و اعتياد دانشگاه علوم پزشكي تهران
تنظيم:مونا عدالت يار