آكرومگالي يك بيماري مهم و ناشايعي است كه به علت ترشح بيش‌ ازحد هورمون رشد در خون ايجاد مي شود. هورمون رشد توسط غده هيپوفيز كه در قاعده مغز قرار دارد به داخل جريان خون ترشح مي‌شود. گردش خون، هورمون رشد را به ساير قسمت هاي بدن منتقل مي كند. در كودكان اين هورمون باعث تحريك رشد و نمو مي شود و در بزرگسالان بر تعادل انرژي بدن، قواي عضلاني و سلامت استخوان ها مؤثر است.
ترشح بيش‌ازحد هورمون رشد در كودكان منجر به بيماري «ژيگانتيسم» مي‌شود كه اين بيماري بسيار نادر است. آكرومگالي در بزرگسالان، به‌طور عمده در مردان و زنان ميانسال رخ مي دهد.
سالانه سه مورد جديد از آكرومگالي به ازاي هر 1 ميليون نفر جمعيت بروز مي‌كند.

عامل ايجاد آكرومگالي چيست
آكرومگالي معمولاً به علت يك توده غير سرطاني در غده هيپوفيز، كه آدنوم هيپوفيز ناميده مي‌شود ايجاد مي‌شود. اين تومور ميزان زيادي هورمون رشد توليد مي‌كند.

علائم و نشانه هاي آكرومگالي چيست
بيمار مبتلابه آكرومگالي معمولاً داراي دست ها و پاهاي بزرگي است. در بسياري از موارد يكي از اولين علائم بيماري تنگ شدن انگشتر و تغيير سايز كفش بيمار است. لب هاي ضخيم فك و پيشاني جلوآمده افزايش فواصل بين دندان ها و افزايش تعريق از علائم ديگري است.
اين تومور همچنين مي‌تواند به بافت هيپوفيز آسيب وارد كند و باعث ايجاد علائم كمبود ساير هورمون هاي هيپوفيز در بدن شود. درنهايت، گروهي از علائم مانند: سردرد و تهوع ناشي از حجم تومور و تأثير آن بر بافت هاي مغزي مجاور ايجاد مي‌شوند.

چگونه آكرومگالي تشخيص داده مي شود
درصورتي‌كه آكرومگالي به‌عنوان تشخيص احتمالي در نظر گرفته شود، پزشك شما يك آزمايش خون براي اندازه گيري سطح هورمون رشد درخواست خواهد كرد. در اين آزمايش كه تست تحمل گلوكز ناميده مي شود، سطح هورمون رشد خون پس از نوشيدن ميزان معيني از قند محلول توسط بيمار اندازه گيري مي شود. به‌طور طبيعي خوردن قند باعث مي شود كه غده هيپوفيز توليد هورمون رشد را متوقف كند و درنتيجه مقدار آن كاهش يابد؛ اما يك تومور ترشح‌كننده هورمون رشد، توليد هورمون را متوقف نمي كند، بنابراين سطح هورمون رشد در خون ثابت مي ماند. درصورتي‌كه در اين آزمايش ميزان هورمون رشد بالاتر از حد طبيعي باشد، اقدام بعدي انجام يك اسكن (MRI هيپوفيز) خواهد بود.

آكرومگالي چگونه درمان مي شود
هدف اصلي كاهش سطح هورمون رشد به مقدار طبيعي است؛ ابزار درمان ممكن است عمل جراحي، پرتودرماني هيپوفيز، داروها و يا تركيبي از اين سه  باشد.
درصورتي‌كه علت آكرومگالي تومور هيپوفيز باشد قدم اول درمان، جراحي براي برداشتن تومور است. در برخي از موارد برداشتن تومور مشكل است و معمولاً درمان كمكي براي طبيعي شدن مقدار هورمون ها ضروري است.
درصورتي‌كه هورمون رشد بيمار بعد از عمل جراحي طبيعي نشد و يا امكان عمل جراحي در مورد بيمار وجود نداشت، از پرتودرماني و دارو درماني استفاده مي شود.
ممكن است اثر پرتودرماني براي كاهش سطح هورمون رشد چند سال بعد (حتي 10 تا 20 سال بعد) ديده شود، بااين‌حال درصورتي‌كه به هدف درماني برسيم تأثير پرتودرماني دائمي خواهد بود.
داروهايي كه براي درمان آكرومگالي در دسترس هستند اثر دائمي ندارند، اگر جراحي و پرتودرماني سطح هورمون رشد را پايين نياورند، ضروري است مصرف داروها تا پايان عمر ادامه يابد. هرچند در موارد نادري هم امكان قطع دارو وجود دارد.

با اين اطلاعات چه كنيم
آكرومگالي يك بيماري نادر است و نياز به مراقبت دقيق دارد. ميزان زياد هورمون رشد هم بر كيفيت و هم بر طول عمر تأثيرگذار است.
افزايش ترشح هورمون رشد باعث بروز علائمي مي شود كه هرچه زودتر تشخيص داده شود درمان آن موفق آميزتر خواهد بود بنابراين با شناخت علائم اين بيماري درصورتي‌كه شك به وجود آن ها هرچه سريع‌تر به پزشك مراجعه نماييد./ق

كتابچه آكرومگالي

منبع: گروه تيروييد، مركز تحقيقات غدد، پژوهشگاه علوم غدد و متابوليسم دانشگاه علوم پزشكي تهران

تهيه وتنظيم: مونا عدالت يار