دکتر سعید سرکار: ایران در زمینه علمی و پژوهشی فناوری نانو رتبه چهارم جهان را به خود اختصاص داد

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران، در بازدید اخیر دکتر ابوالفضل باقری فرد معاون آموزشی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی از نمایشگاه دائمی دستاوردهای فناوری نانو ایران در ستاد توسعه فناوری نانو معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری؛ وی از ورود مقوله فناوری نانو به کوریکولوم رشته‌های مختلف علوم پزشکی، تأسیس دکتری فناوری محور با همکاری ستاد ویژه توسعه فناوری نانو معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهور و پیشرفت‌های کشور در حوزه فناوری نانو استقبال کرد.

در همین راستا دکتر سعید سرکار استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، رئیس پژوهشکده فناوری‌ها و تجهیزات پیشرفته پزشکی دانشگاه و دبیر ستاد ویژه توسعه فناوری نانو کشور را به استودیو شفآ روابط عمومی دانشگاه دعوت کردیم. 

 

از همان ابتدایی که بحث نانوتکنولوژی در کشور مطرح شد به‌عنوان نماینده تام‌الاختیار وزارت بهداشت و عضو شورای راهبردی در ویژه توسعه فناوری نانو کشور بودم و مسئولیت توسعه منابع انسانی را به عهده داشتم و در حدود سیزده‌ساله که دبیر ستاد توسعه‌ی فناوری نانوی کشور هستم. فناوری نانو به‌عنوان یک فناوری نوظهور در کشور مطرح است، این فناوری حقیقتاً در حدود بیست سال است که در دنیا مطرح شده است. خوشبختانه ایران جزو کشورهای پیش‌گام در این حوزه بوده که به بحث نانوتکنولوژی پرداخته است و مثل سایر حوزه‌های تکنولوژی به‌عنوان‌مثال؛ بیوتکنولوژی چند دهه صبر نکرد تا متوجه شود که یک فناوری نوظهور با تأثیرگذاری بسیار فراوان به بازار شده و کشور غفلت داشته است و در آینده نگاهش این باشد که چگونه آن عقب‌افتادگی‌ها را جبران کند. 

دررابطه‌با نانوتکنولوژی خوشبختانه ایران به‌موقع شروع کرد و گزارشی که سازمان ملل منتشر کرده مطرح می‌کند که ایران بعد از آمریکا و چین سومین کشوری بود که برنامه راهبردی خودش را منتشر کرد؛ بنابراین خیلی به‌موقع دررابطه‌با این فناوری نوظهور و فوق‌العاده راهبردی شروع کردیم.

می‌دانیم که نانوتکنولوژی در تمام شئونات زندگی بشر وارد می‌شود و هیچ صنعت، محصول و حوزه‌ای را نمی‌توانیم متصور شویم که نانوتکنولوژی در آنجا ورود پیدا نکند و تأثیرگذاری نداشته باشد؛ به همین دلیل این یک فناوری است که باید موردتوجه قرار گیرد و خوشبختانه به دلیل شروع به‌موقع و داشتن یک متولی برای توسعه این فناوری در کشور برای اولین‌بار در یک حوزه‌ی فناوری یک متولی ایجاد شد و با سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌های خوبی که داشته و ثبات در اجرای این برنامه‌ها هم اکنون ایران از نظر علمی رتبه‌ی چهارم دنیا را بعد از چین، آمریکا و هند که سه کشور پرجمعیت جهان هستند؛ به خود اختصاص داده است. خوشبختانه بالاتر از تمام کشورهای اروپایی حتی کره و ژاپن قرار داریم. 

در بحث نانوتکنولوژی اولین مقوله‌ای که موردتوجه قرار دادیم بحث «توسعه منابع انسانی» است؛ هر کاری بخواهیم انجام دهیم دررابطه‌با بحث‌های پژوهش، توسعه فناوری، تولید و حتی مارکتینگ شما نیاز به نیروهای متخصص و توانمند در این زمینه دارید. ایران در حال حاضر حدود 40 هزار نفر متخصص از سطح کارشناسی ارشد به بالا دارد و داشتن این نیروی متخصص یک لوکوموتیو پرقدرتی شد که ایران در حوزه‌ی فعالیت‌های پژوهشی، تولید علم، توسعه فناوری و همین‌طور تولید محصولات در دنیا جزو کشورهای پیش‌گام قرار گیرد. 

در بخش پژوهش و توسعه‌ی علمی فقط متوقف نشدیم؛ حدود یک‌سوم ثبت اختراعات معتبر ایران در عرصه‌ی جهانی در حوزه‌ی نانوتکنولوژی است و درعین‌حال ما بالغ بر 850  محصول تأیید شده در بازار داریم که بالغ بر 100 قلم از این محصولات خوشبختانه در حوزه‌ی نانو سلامت است به طور مثال؛ داروهای ضدسرطان، انواع مختلف نانو داروها، نانو سنسورها، کیت‌های تشخیصی و به‌هرحال ملزومات پزشکی، آرایشی و بهداشتی موجود در بازار است و بعضاً به دیگر کشورها صادر می‌شود.

نانوتکنولوژی در کشور نقش خودش را در صنعت و اقتصاددانش بنیان به‌خوبی ایفا می‌کند و به‌گونه‌ای که هم اکنون نانوتکنولوژی در 15 حوزه‌ی صنعتی به کار گرفته شده و سال گذشته حدود 12 هزار میلیارد تومان به فروش محصولات نانو در کشور اختصاص داشته است. انتظار داریم بازار سال 1400 از مرز 20 هزار میلیارد تومان عبور کند البته که این محصولات به 45 کشور دنیا صادر می‌شود. 

 

دررابطه‌با بحث کاربرد نانوتکنولوژی در حوزه‌ی پزشکی ما می‌دانیم که امروزه هرچه به سمت جلو حرکت می‌کنیم نقش فناوری «فناوری‌های نوظهور و پیشرفته» در حوزه‌ی پزشکی در بخش بهداشت، تشخیص و درمان پررنگ‌تر می‌شود و بیشتر مقوله‌ی سلامت مردم به تکنولوژی وابسته می‌شود حالا این تکنولوژی می‌تواند بایو تکنولوژی، مهندسی بافت، سلولی و مولکولی و ... یا در بحث کاربردهای نانوتکنولوژی در پزشکی باشد، تجهیزات پیشرفته پزشکی یا داروهایی که از این فناوری‌های پیشرفته استفاده می‌کنند مثلاً هوش مصنوعی در حوزه‌ی سلامت. 

فناوری‌های پیشرفته جایگاه خودشان را دارند تثبیت می‌کنند و روزبه‌روز سهم شان در سلامت مردم بیشتر می‌شود، بنابراین آموزش پزشکی هم بایستی همگام با پیشرفت تکنولوژی‌ها باشد و دانشجویانی که ما امروز تربیت می‌کنیم موردبحث ما هستند این‌ها در حوزه‌ی پزشکی یا هرکدام به طور متوسط هفت الی ده سال آینده وارد بازار کار می‌شوند که متولی حفظ و تأمین سلامت مردم می‌شوند بنابراین امروز داریم برای یک دهه آینده نیروی متخصص تربیت می‌کنیم و طبیعی است که دانشجویان باید هرچه بیشتر با فناوری‌های نوظهور و تأثیر این فناوری‌ها در مقوله‌ی سلامت آشنا شوند.

تاکید می‌کنم که نانوتکنولوژی در تمام شئونات زندگی بشر وارد می‌شود دررابطه‌با بحث تأمین محیط‌زیست سالم که با حوزه‌ی غذایی که مردم استفاده می‌کنند، آب آشامیدنی و ارتباط آن با محیط‌زیست، آلودگی هوا، آلودگی صوتی تمام این مسائلی که ما به‌صورت مستقیم توجه نداشته باشیم که بر سلامت مردم تأثیر دارد، نانوتکنولوژی آمده که در این زمینه‌ها خیلی از آلودگی‌ها را از بین ببرد و خوشبختانه مثال‌های خیلی خوب و موفقی هم در این زمینه داریم ولی قطعاً تأثیر بسیار شگرفی در بحث داروهای پیشرفته دارد دررابطه‌با نانو سنسورهایی که در تشخیص یا کیت‌های تشخیصی که با سنسورها یا دستگاه‌های تشخیصی و تصویربرداری استفاده می‌شود. نانوتکنولوژی تأثیرگذاری شگرفی دارد، بنابراین بایستی سعی کنیم دانشجوهای ما در این عرصه‌ها ورود پیدا کنند و آشنا شوند به‌عنوان‌مثال آشنایی با تفاوت داروهای نانو و داروهای معمولی.

می‌دانیم داروهای هدفمند با استفاده از تکنولوژی نانو وارد بازار شده‌اند، دارورسانی هدفمند را به‌خوبی داریم تکنولوژی در کشور ما گسترش داشته و چندین محصول مبتنی بر فناوری نانو که به‌خصوص داروهای ضدسرطان هستند در بازار داریم طبیعی است که متخصصین پزشکی ما بایستی در این مقوله آشنا باشند آنچه را که اتفاق افتاده خوشبختانه این است که در دانشکده فناوری‌های نوین دانشگاه علوم پزشکی تهران رشته‌ی نانو مدسین و پژوهشکده‌ای به نام پژوهشکده‌ی نانو در حوزه‌ی داروسازی داریم؛ این‌ها یک رویکرد خیلی مترقی و به‌موقع بوده که در حوزه‌ی پزشکی نانوتکنولوژی ورود کرده‌ایم. 

رشته‌ها مصوب شده دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا تربیت می‌کنیم تحقیقات خوبی در این حوزه‌ها انجام شده ما در زمینه‌های مختلف کاربرد نانو در بخش داروها، سلامت و بهداشت مردم نظاره‌گر هستیم و این گام خوبی بوده که ما در این حوزه‌ها همین‌طور در بخش علم و پژوهش متوقف نشدیم، شاهد توسعه‌ی فناوری‌ها و محصولات در بازار هستیم.

گام بعدی این است که داروهای هوشمند باید وارد بازار شوند؛ فرض کنید مثلاً انسولین هوشمند که به بیمار تزریق می‌شود، انسولین با نانو کپسول‌ها در خون می‌تواند ماندگاری داشته باشد. زمانی که سطح قند خون افزایش پیدا می‌کند این نانو کپسول‌ها متناسب با آن میزان قند خون نانو کپسول‌ها باز می‌شود و انسولین را در بدن رها می‌کند به‌اصطلاح قند خون به حالت نرمال می‌رسد، رهایش این داروها متوقف می‌شود به‌گونه‌ای است که مثل یک ارگان طبیعی در بدن انسولین ترشح می‌کند؛ این دارورسانی هوشمند است که می‌تواند به این صورت سلامتی یک بیمار را تنظیم و تأمین کند، بدون اینکه نتایج بررسی عوارض جانبی داروهای مرسوم را داشته باشد. به عبارتی می‌تواند مثلاً یک فردی که دارای ناراحتی قلبی است و دارای ریسک بالا برای سکته‌ی قلبی است این دارو تزریق می‌شود این دارو در ماهیچه‌ی قلب بماند اگر بیمار سکته کرد تبع آن تغییرات بیوشیمیایی که در ماهیچه‌ی قلب دارد اتفاق می‌افتد باعث شود آن تغییرات بیوشیمیایی دارو را رها کند و از صدمه به بافت قلب جلوگیری کند و تا «زمان طلایی» به بیمارستان برسد عملیات لازم برایش انجام شود.

نانوتکنولوژی ضرورت است برای حوزه‌ی پزشکی که همه آگاهی داشته باشند جدای از آن رشته‌های تخصصی که ایجاد شده و افراد در این حوزه‌ها تخصص می‌گیرند و محقق می‌شوند توسعه‌ی فناوری می‌کنند و تأثیرگذاری خودشان را بر تأمین سلامت مردم دارد قطعاً رشته‌های مثل خود پزشکی یا پیراپزشکی بایستی یک سری اطلاعات عمومی راجع به این تکنولوژی نوظهور داشته باشند نه‌تنها این تکنولوژی دررابطه‌با سایر تکنولوژی، هوش مصنوعی و ... دانشجویان ما باید ظرفیت پذیرش مطالب را داشته باشند، اطلاعات را در حد عمومی و پایه فرابگیرند تا بتوانند مطالبی راجع به این کاربرد این تکنولوژی‌ها در حوزه‌ی پزشکی است را به‌خوبی بتوانند درک کنند و از نظر علمی بتوانند حذف کنند بنابراین پیشنهاد معاون محترم آموزشی وزارت بهداشت این بود که خیلی خوب است که ما سعی کنیم بحث نانوتکنولوژی را در آموزش دانشجویان پزشکی و پیراپزشکی هم بگنجانیم. باید آماده کنیم پزشکان آینده‌ی خودمان را که بتوانند بیشتر از فناوری‌های نوظهور به‌خصوص بحث نانوتکنولوژی استفاده کنند تا حداقل مصرف‌کننده و استفاده‌کننده‌ی خوبی از تکنولوژی‌های نوظهور باشند. 

 

در ستاد ویژه توسعه فناوری نانو کشور در حوزه‌های مختلف صنعتی ورود کردیم که بعضی از آن‌ها مستقیم و برخی از آن‌ها غیرمستقیم به حوزه‌ی سلامت ربط دارند، نانوتکنولوژی در بحث نمک‌زدایی، تصفیه‌ی پساب‌ها، جداسازی فلزات سنگین مثل؛ آرسنیک، نیترات و بقیه‌ی آلودگی‌هایی که ممکن است باشد یا در حوزه‌ی کشاورزی، جایگزین آفت‌کش‌های غیرسمی به‌جای سموم که بسیار می‌تواند برای سلامت مردم تأثیرات منفی داشته باشد. 

یکی از معضلات ما مصرف بیش از حد نیترات (کود نیترات) است که آب‌های زیرزمینی را آلوده می‌کند؛ همه‌ی این‌ها تهدیدی برای سلامت مردم است که نانوتکنولوژی در این زمینه‌ها خیلی می‌تواند تأثیرگذار باشد.

دارورسانی هدفمند تأثیرات مثبت و شگرفی دارد از نظر کاهش مصرف دارو با اثرگذاری فوق‌العاده بالاتر و همین‌طور اثرات جانبی کمتر، به‌جای اینکه یک دارو در تمام ارگان‌های بدن توزیع شود هدفمند به موضعی که مدنظر است این دارو هدایت و جذب می‌شود این دارورسانی هدفمند است، قطعاً ارزش‌افزوده‌ی بالایی در بخش دارورسانی هوشمند خواهد بود.

امروزه ما شاهد این هستیم که تفاوت یک داروی نانویی هدفمند نسبت به داروی معمولی در بازار حداقل 20 برابر قیمت است یعنی ما اگر در این مقوله‌ها خودمان صاحب دانش و تکنولوژی نشویم قطعاً مردم ما از این داروهای پیشرفته و یا تکنولوژی‌های پیشرفته در حوزه‌ی سلامت محروم خواهند شد به‌هرحال هزینه‌ی گزاف بایستی پرداخت شود، تصور کنید که بیماران سرطانی ما می‌خواستند به‌ازای هر تزریق داروی نانویی که تأثیرگذاری بیشتر دارد مبلغی بالغ بر 20 میلیون تومان هزینه کنند برای هر تزریق فقط یک قشر خاص و ثروتمند می‌توانست بهره‌مند شود ولی وقتی خودمان این تکنولوژی‌ها را در کشورمان توسعه دهیم و مبتنی بر این تکنولوژی‌ها بتوانیم محصولات را وارد بازار کنیم طبیعتاً می‌توانیم دسترسی آحاد جامعه را به این داروها داشته باشیم، اما یکی از اهداف بحث نانوتکنولوژی این بود که کیفیت زندگی مردم را با استفاده از این تکنولوژی ارتقا دهیم، نمونه‌های زیادی داریم که این نانوتکنولوژی در حوزه‌ی سلامت چه تأثیرگذاری در کیفیت زندگی مردم و در بحث داروها (کیت‌ها و سنسورهای تشخیصی) دارد. 

تاکید می‌کنم که قطعاً داروهایی که هوشمند باشند باز به‌مراتب نسبت به داروهای هدفمند گران‌تر خواهند بود ما نبایستی سرگرم شویم راجع به همین تکنولوژی‌هایی که مرسوم است درعین‌حال که ما خیلی از کشورهای دنیا پیشرفته‌تر هستیم ولی باید تمرکز کنیم و راجع به فناوری‌های خیلی پیشرفته‌تر مثل توسعه‌ی داروهای هوشمند تا مردم ما وابسته به دیگر کشورها نشوند و بتوانیم نیاز مردم را متناسب با جامعه‌ی جهانی متناسب با کشورهای پیشرفته با اتکا به توانمندی‌های بومی اساتید داخلی تعمیم دهیم. 

 

ابراز خرسندی می‌کنم از اینکه در شرایط جدید ریاست دانشگاه، رویکرد خیلی خوبی نسبت به توسعه فناوری دارند و سعی می‌کنند که دانشگاه به‌صورت پررنگ‌تر جامعه‌محور باشد.

امید دارم با توسعه‌ی تکنولوژی‌ها بتوانیم در اقتصاددانش بنیان کشور نقش خودمان را ایفا کنیم و در راستای خودکفایی و تأمین سلامت برای هم‌وطنان بتوانیم آن تحول واقعی در نظام سلامت را باتکیه‌بر فناوری‌های نوظهور و آموزش‌های پیشرفته‌ای که داریم، تأمین کنیم.