یادداشت دکتر اسماعیل محمدنژاد استادیار دانشکده پرستاری و مامایی تهران و سوپروایزر کنترل عفونت مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره) تهران

از   سال ۲۰۰۵ واحد ایمنی بیمار سازمان جهانی بهداشت،   كمپين بهداشت دست با شعار «مراقبت  تمیز، مراقبت امن تر» را در سراسر دنیا آغاز و روز  5    مي را روز جهانی بهداشت دست  Global Hand Hygiene Day  نامگذاري کرد. عفونت‌های ناشی از ارائه مراقبت‌های بهداشتی درمانی یکی از شایع‌ترین علل مرگ و میر و افزایش معلولیت در بیماران بستری در بیمارستان‌ها محسوب می‌شود. برای اینکه جلوی انتقال بیماری گرفته شود، خط اول مبارزه با آن بهداشت دست است. بهداشت دست ساده ترین، اصلی‌ترین و و موثرترین روش کنترل و پیشگیری عفونت بیمارستانی در مراکز درمانی، ارتقای ایمنی بیمار، خود و راه انتقال عفونت به خانواده کادردرمانی است. با رعایت بهداشت دست می‌توان ۷۰ تا ۸۰ درصد از انتقال عفونت‌های بیمارستانی پیشگیری کرد.
مجمع جهانی بهداشت، سال ۲۰۲۰ را به عنوان سال جهانی پرستار و ماما نامگذاری کرده و   شعار روز جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۰ را به پشتیبانی از این گروه اختصاص داده است و عنوان شعار سال را  «Support Nurses and Midwives» یا  «پشتیبان و قدردان تلاش‌های پرستاران و ماماها باشیم» تعیین کرده است. در این سال سازمان جهانی بهداشت در نظر دارد تا نقش حیاتی پرستاران و ماماها در تامین سلامت در سراسرجهان را برجسته کرده و خواستار تقویت نیروهای پرستار و ماما شود. برای همین شعار روز جهانی بهداشت دست با توجه به نقش پرستاران و ماماها در کنار سایر کادر درمانی برای مبارزه با کووید-۱۹   در حمایت و قدردانی از زحمات این عزیزان شعار «    “ Nurses and midwives:   clean care is in your hands” » یا «پرستارها و ماماها: مراقبت تمیز در دستان شماست» برای   نامگذاری روز جهانی بهداشت دست انتخاب کرده است.
بهداشت دست شامل هندراب با محلولهای ضدعفونی با پایه الکل (هندراب) و شستن دست با آب و صابون (هندواش) است.   شستن دست با صابون‌های معمولی و آبکشی باعث می‌شود تا میکروارگانیسم‌ها به روش مکانیکی از روی پوست زدوده شوند و هندراب با محصولات ضد میکروبی (با پایه الکل) علاوه بر زدودن مکانیکی میکروبها باعث کشته شدن میکروارگانیسم‌ها یا مهار رشد آن‌ها نیزمی شود.
مدت زمان شستشوی دست با محلولهای پایه صابون ۶۰-۴۰ ثانیه و محلولهای الکلی ۳۰-۲۰ ثانیه است. برای رعایت بهداشت دست نباید به طور همزمان از هندراب و هندواش استفاده کرد. استفاده از دستکش نیز جایگزینی برای بهداشت دست نمی‌شود و برعکس می‌تواند یک ایمنی و اطمینان کاذب ایجاد کند که نهایتا باعث انتشار عفونت و میکروارگانیسمها در بیمارستان و انتقال  آن به خانواده شود.
کمپلیانس (پذیرش) بهداشت دست ۹۰ درصدی، هدف سازمان جهانی بهداشت است؛ این نسبت در کشورهای اروپایی ۶۰ درصد و در کشور ایران پایین است. آمارهای رسمی از طرف وزارت بهداشت اعلام نشده است هر چند دانش وآگاهی در مورد اهمیت بهداشت دست در کادر درمانی وجود دارد. نیاز است  ارزش گذاری، فرهنگ سازی، آموزش،   مانیتورینگ و ارزیابی همراه با برنامه اصلاحی در مراکز درمانی برای بهبود و ارتقای بهداشت دست صورت گیرد که بدین منظور راهنمای اجرای راهبرد چند وجهی ارتقاء  بهداشت دست  توسط سازمان جهانی بهداشت پیشنهاد شده و در سالهای اخیر نیز وزارت بهداشت «کارگاه کنترل عفونت برای بیمار وخانواده» را در کوریکولوم دانشجویان  دانشگاه‌ها گنجانده است که  در این کارگاه به نقش بهداشت دست در کنترل و پیشگیری عفونت بیمارستانی تاکید و به دانشجویان به صورت عملی آموزش داده می‌شود.
پنج موقعیت بهداشت دست که مورد تایید سازمان جهانی بهداشت و دستورالعمل های  وزارت بهداشت در مراکز درمانی است، شامل قبل از تماس با بیمار، قبل از اقدام به کار آسپتیک، بعد از تماس با مایعات بدن بیمار، بعد از تماس با بیمار   و بعد از تماس با محیط اطراف بیمار است که نتایج سازمان جهانی بهداشت بیانگر آن است که بیشترین میزان پذیرش بهداشت دست بعد از تماس با بیمار و مایعات بدن بیمار است.
شاید این روزها با پاندمیک بیماری کرونا ما شاهد بیشترین میزان پذیرش  و انجام بهداشت دست در مراکز درمانی، جامعه و خانواده برای پیشگیری و کنترل ویروس منحوس کرونا هستیم و به اهمیت و جایگاه بهداشت دست به خوبی پی برده‌ایمو برای اجرای صحیح‌تر و بهتر بهداشت دست باید به این نکته توجه کنیم در دستانمان نواحی پرخطر یا ریسک بالا  مانند چین و چروک کف دست، انگشت شست و لای انگشتان برای انتشار میکروب وجود دارد، که در زمان بهداشت دست باید به این نواحی توجه ویژه‌ایشود.