عيد قربان، عيد سر سپردگي به حضرت حق و بندگي خداست. عيد بر آمدن انساني نو از خاكسترهاي خويشتن خويش، عيد نزديك شدن دل‎ها به قرب الهي، عيد رهايى از تعلقات، رهايى از هر آنچه غيرخدايي است. در اين روز حج ‎گزار، اسماعيل وجود خويش را، يعنى هر آنچه بدان دلبستگى دارد قربانى مى‎كند تا سبكبال شود.
اي انسان! اكنون در منايي، ابراهيمي، اسماعيلت را به قربانگاه آورده‎اي. اسماعيل تو كيست؟ يا چيست؟ مقامت؟ موقعيتت؟ اين را تو خود مي‎داني، تو خود آن را، او را - هر چه هست و هر كه هست - بايد به منا آوري و براي قرباني، انتخاب كني، من فقط مي‎توانم ' نشاني‎هايش' را به تو بدهم:
آنچه تو را، در راه ايمان ضعيف مي‎كند، آنچه تو را در 'رفتن'، به 'ماندن' مي‎خواند، آنچه تو را، در راه 'مسئوليت' به ترديد مي‎افكند، آنچه تو را به خود بسته و نگه داشته است، آنچه دلبستگي‎اش نمي‎گذارد تا ' پيام' را بشنوي، تا حقيقت را اعتراف كني، زندگي‎ات تنها چيزي است كه براي به دست آوردنش، از بلندي فرود مي‎آيي، براي از دست ندادنش، همه دستاوردهاي ابراهيم‎وارت را از دست مي‎دهي، او اسماعيل توست.
عيد قربان، پس از وقوف در عرفات (مرحله شناخت)، مشعر(محل آگاهي و شعور) و منا (سرزمين آرزوها، رسيدن به عشق) فرا مى‎رسد. عيد قربان يادآور بزرگترين امتحان الهي است و ريشه در زمان حضرت ابراهيم(ع) داشته و قرباني نمودن از سنت هاي ابراهيمي است. مطابق بيان قرآن كريم حضرت ابراهيم(ع) از جانب خدا ماموريت يافت فرزندش اسماعيل را ذبح نمايد وي با اسماعيل مشورت كرد هر دو آماده اجراي فرمان الهي شدند و با صبر در اطاعت و تسليم و رضايت از آزمايش الهي سرافراز بيرون آمدند. ابراهيم از فرزندش اسماعيل به حكم وحي الهي دل كند خداوند هم با تبديل ذبح وي به قرباني او را به پدر برگرداند. ابراهيم در سخت ترين آزمون الهي كه دست كشيدن از فرزند است رستگار شد و براساس وعده خداوند نام نيك او در تاريخ ماند و در سراسر مناسك حج، مسجدالحرام، سرزمين منا و روز عيد قربان نام او جاويدان شد. قرآن كريم در زمينه آيين عيد سعيد قربان مي‌فرمايد: اين قربانيان كه زائران خانه خدا به هنگام توقف در منا ذبح مي‌كنند، گوشت يا خون آنها به خدا نمي‌رسد، بلكه هدف از قرباني كردن، شكوفا شدن روح ايثار و نشان دادن ميزان عشق و قرب به خدا و تقواست.
اعمال شب و روز عيد قربان
شب دهم ذيحجه از شب‎هاي مبارك است و جزء چهار شبي است كه احياء و شب زنده داري در آنها مستحب است. در شب عيد قربان، درهاي آسمان باز است. براي اين شب اعمالي ذكر شده است:
اعمال شب عيد قربان
۱- زيارت امام حسين عليه السلام.
۲- خواندن دعاي «يا دائم الْفضْل علي الْبريّة» كه در شب جمعه هم وارد شده است.
اعمال روز عيد قربان
روز عيد قربان روز بسيار شريفي است و اعمال آن چند چيز است:
۱- غسل كه در اين روز سنّت مؤكد است و بعضي از علماء آن را واجب دانسته‎اند.
۲- اقامه نماز عيد قربان، به همان نحو كه در عيد فطر ذكر شده است. اما در اين روز مستحب است كه بعد از نماز، با گوشت قرباني افطار شود.
۳- خواندن دعاهائي كه وارد شده پيش از نماز عيد و بعد از آن و در اقبال ذكر شده و شايد بهترين دعاهاي اين روز، دعاي چهل و هشتم صحيفه سجاديه باشد كه اوّل آن «اللّهمّ هذا يوْمٌ مباركٌ» است.
۴- خواندن دعاي چهل و ششم صحيفه سجاديه كه اينگونه آغاز مي‎شود: «يا منْ يرْحم منْ لا يرْحمه الْعباد».
۵- خواندن دعاي ندبه.
۶- قرباني كردن؛ كه سنّت مؤكّد است.
۷- خواندن تكبيرات براي كسي كه در منا باشد بعد از پانزده نماز كه اولش نماز ظهر روز عيد است و آخرش نماز صبح روز سيزدهم است. كساني كه در ساير شهرها هستند نيز بعد از ده نماز از ظهر روز عيد تا صبح دوازدهم اين تكبيرات را بگويند. تكبيرات بنا بر روايت صحيح در اصول كافي از اين قرار است:
اللّه أكْبر اللّه أكْبر لا إله إلّا اللّه* و اللّه أكْبر اللّه أكْبر و للّه الْحمْد اللّه أكْبر على ما هدانا اللّه أكْبر على ما رزقنا منْ بهيمة الْأنْعام و الْحمْد للّه* على ما أبْلانا.
و مستحب است كه به مقداري كه توانايي است اين تكبيرات بعد از نمازها تكرار شود.

گردآوري و تنظيم: محبوبه بهلولي