مروری بر فعالیت های جهانی و تلاش های ملی صورت گرفته در راستای حذف مالاریا

به گزارش روابط عمومی مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره)، سازمان بهداشت جهانی همه ساله 25 تا 31 آوریل مطابق با 3 تا 9 مرداد را با تاکید بر عزم جهانی برای ریشه کنی مالاریا به نام هفته حذف مالاریا نام گزاری کرده است.
به مناسبت هفته جهانی مبارزه با مالاریا دکتر صالحی، عضو هیات علمی بیماری های عفونی و گرمسیری مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره) در مورد این بیماری این چنین توضیح داد: مالاریا بیماری عفونی است با عامل تک‌یاخته (پلاسمودیوم) که در سده‌های گذشته علت مرگ‌ومیر افراد زیادی بوده است، که در آن زمان علت مرگ را به عوامل ماوراءالطبیعه نسبت می‌دادند. این انگل برای اولین بار در سال 1880 به‌عنوان پارازیت داخل خون انسان توسط دانشمندی بنام آلفونسه لاورن رویت و کشف شد.
وی افزود: این نوع بیماری در مناطق گرمسیری و حاره به علت اینکه پشه آنوفل در آب‌های راکد تالابهای گرم و مرطوب زیست می‌کند، شیوع بیشتری دارد.
دکتر صالحی با بیان این که، معمولاً ده روز تا یک ماه بعد از گزش بیماران دچار تب می‌شوند، گفت: در ایران نیز، در حاشیه خلیج‌فارس و مناطق مجاور در ایران مناطق مالاریاخیز داریم. در شمال غرب ایران نیز کانون هایی از رشد پشه آنوفل و ابتلا به مالاریا گزارش شده است.
عضو هیات علمی بیماری های عفونی و گرمسیری مجتمع گفت: در دهه 40 میلادی سالانه حدود 5 میلیون نفر در طی سال درگیر بیماری مالاریا می‌شدند. از دهه 50 میلادی که مصادف با اواخر جنگ جهانی دوم بوده است، با ورود حشره‌کش د.د.ت و داروی کلروکین به عرصه پیشگیری و درمان مالاریا انقلابی ایجاد شد. در آن سال‌ها سازمان بهداشتی خوش‌بینانه رؤیای حذف کامل مالاریا در جهان را در سر می‌پروراند. تا اینکه در سال 1968 متوجه تخریب زیست‌محیطی حاصله از د.د.ت شدند و پیچیدگی ماجرا با ایجاد موارد مقاوم مالاریا به کلروکین ادامه یافت و در دهه 90 موارد مرگ‌ومیر بیماران مقاوم به درمان آغاز شد.
دکتر صالحی ادامه داد: در ابتدای قرن بیست و یکم و با معرفی ترکیبات آرتمیسین و حشره کشهایی مانند بایگون و همچنین نتیجه مطالعات حاصل از مبارزه بیولوژیک با پشه آنوفل، مجدداً امید برای حذف جهانی مالاریا قوت گرفت.
وی افزود: آمار جهانی نشان‌دهنده نرخ ابتلا به مالاریا در حدود دویست میلیون نفر در سال است، که از این تعداد کمتر از یک‌میلیون نفر سالانه در اثر این بیماری جان خود را از دست می‌دهند. در ایران نیز بنا به گزارش‌های آماری در سالهای اخیر سالانه کمتر از پنج هزار نفر مورد جدید ابتلا داریم که بیشتر ساکنین استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و کرمان هستند. موارد کمتری نیز از مناطق مرکزی ایران گزارش می‌شود که اغلب این مبتلایان از مهاجران غیرقانونی کشورهای همسایه تشکیل می‌شود و یا درنتیجه سفر ایرانیان به مناطق اندمیک این بیماری واقع در کشورهای جنوب شرقی آسیا و یا آفریقاست.
دکتر صالحی در ادامه در مورد فعالیت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی این چنین توضیح داد: وزارت بهداشت با یک برنامه‌ریزی ده‌ساله برای سال 1404 شمسی افق ریشه‌کنی مالایا را ترسیم کرده است. آمار رو به کاهش ابتلا به مالاریا در سراسر کشور موید موثر بودن این برنامه بوده است. هر چند با توجه به وجود مناطق اندمیک مالاریا در همسایگی ما مانند کشور افغانستان و پاکستان و روند مهاجرت‌های غیرقانونی به ایران تضمین ریشه‌کنی کامل مالاریا دور از ذهن است.
وی بیان داشت: در ایران الگوی ابتلا به مالاریا فصلی و تابع فصل گرما و در حقیقت مهیا شدن تالاب‌های راکد برای رشد پشه‌های آلوده است. بنابراین انتظار می‌رود تا در بازه زمانی از خرداد تا پایان شهریور افزایش تعداد موارد مبتلابه مالاریا مشاهده شود.
دکتر صالحی افزود: در مناطق اندمیک بیماری مالاریا مانند سرماخوردگی رایج و گذرا است، اما در بین خانم‌های باردار، کودکان زیر پنج سال و مسافران به مناطق غیر اندمیک، عوارض کشنده مالاریا مشاهده می شود که به آن Sever Malaria نیز می‌گویند.
عضو هیات علمی بیماری های عفونی و گرمسیری تاکید کرد: نکته بسیار مهمی که پزشکان باید مدنظر قرار دهند این است که، درگذشته بر الگوی دوره‌ای تب‌های مالاریا به‌عنوان فاکتور مهمی در شناسایی این بیماری و حتی تشخیص نوع انگل تأکید بسیاری می شد. اما در حال حاضر، تغییر الگوی تب‌های مالاریا به‌صورت تب طولانی و ممتد دیده می شود.
وی افزود: درهرصورت پاشنه آشیل حذف و درمان مالاریا، تشخیص زودرس و درمان سریع این بیماری است و در این راستا آمادگی ذهنی پزشک برای شک به مالاریا در برخورد با تب‌های با منشأ ناشناخته یک عامل بسیار مهم است. به این منظور شرح‌حال گیری دقیق از سفرهای بیماران کمک‌کننده خواهد بود.
این عضو هیئت علمی در مورد موارد جدید ابتلا به مالاریا گفت: برای مثال در طی چند هفته اخیر چند مورد بیمار مبتلابه مالاریا به مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره) مراجعه کردند. یکی از این بیماران آقایی جوان و اهل افغانستان بود که بیست روز بعد از ورود به ایران دچار اپیزودهای خون‌ادراری شده بود و در پیگیری‌های انجام‌شده در مراکز دیگر با شک به رنال کولیک و سنگ کلیه تحت سونوگرافی و سیستوسکوپی قرارگرفته بود. در نهایت با مراجعه به این مرکز تشخیص مالاریا فالسی پاروم برای وی گذاشته شد که درمان لازم را دریافت کرد و ترخیص شد.
وی افزود: هفته گذشته نیز خانمی باسابقه سفر و اسکان موقت دریکی از کشورهای آفریقایی (غنا) بعد از چهار روز از بازگشت به کشور دچار تب و تهوع شده بود. در مراکز درمانی دیگر با تشخیص عفونت،برای وی آنتی‌بیوتیک و کورتیکواستروئید تجویزشده بود و به دلیل عدم بهبود، مدت هفت روز به مراکز درمانی متعدد مراجعه و داروهای غیر مؤثر دریافت کرده بود. بدتر شدن حال بیمار با ادم ریه و اختلال پلاکتی، وی را وارد فاز مالاریای شدید کرده بود که با ارجاع اورژانسی بیمار به این مرکز، تشخیص مالاریا فالسیپاروم شدید برای وی گذاشته شد و پس از دریافت درمان لازم ضد مالاریا و درمان‌های حمایتی برای عوارض این بیماری، با سلامتی کامل ترخیص شد.
دکتر صالحی در پایان بر پیشنهاد های علمی موجود مروری کرد و افزود: در برنامه های مصوب وزارت بهداشت بر به کارگیری راهکارهای پیشنهادی اولیه مانند امحای آب‌های راکد، سم‌پاشی مناطق زیست پشه آنوفل، به‌کارگیری روش‌های مبارزه بیولوژیک با این انگل مثل ماهی گامبوزیا تصریح شده است. ضمن اینکه توصیه می شود که در موارد مسافرت به خارج از کشور، فرد با یک متخصص عفونی در خصوص بیماری‌های شایع در منطقه مقصد مشاوره کند. همچنین در خصوص مسافرت به مناطق مالاریا خیز مصرف پروفیلاکسی داروهای پیشگیری کننده یک هفته قبل تا چند هفته بعد از مسافرت کمک‌کننده است. بعلاوه استفاده از پشه بند، اطمینان از صحت توری پنجره ها و استفاده از کرم های دور کننده حشرات بر روی پوست و پوشیدن لباسهای پوشیده در این مناطق مفید خواهد بود. در خاتمه نکته مهم برای شکستن چرخه انتقال بیماری مالاریا، شناسایی این بیماران است که با درمان به‌موقع مانعی برای انتقال از فردی به فرد دیگر به‌واسطه گزش حشرات ایجاد خواهد شد.