راهکارهای دستیابی به مرجعیت علمی؛ از نگهداشت نخبگان تا تعاملات بین‌المللی

اهمیت مرجعیت علمی و چالش‌های پیش رو
به گزارش سینا رسانه دانشگاه علوم پزشکی تهران، در این نشست که 9 اسفند 1403 به میزبانی دانشگاه علوم پزشکی تهران، برگزار شد. دکتر شاهین آخوندزاده معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، با بیان اینکه این جمع نخبه حاضر  سهمی معادل 30 درصد از برونداد پژوهشی علوم پزشکی کشور را به خود اختصاص داده اند افزود:  بسیاری از آنان علاوه بر پژوهش، در حوزه آموزش نیز برجسته هستند و جوایز ملی و دانشگاهی متعددی را کسب کرده‌اند.
دکتر آخوندزاده با اشاره به بیانات رهبری که برای نخستین بار در سال ۱۳۸۴ در جمع دانشجویان دانشگاه امام صادق (ع) موضوع مرجعیت علمی را  مطرح کردند؛ گفت: مرجعیت علمی تنها با افزایش تعداد مقالات به دست نمی‌آید، بلکه نیازمند زیرساخت‌های مناسب، تعاملات بین‌المللی و سرمایه‌گذاری هدفمند است.
وی در ادامه با استناد به بیانیه‌های جهانی در حوزه آموزش عالی، سرمایه‌گذاری در پژوهش را از الزامات اصلی توسعه علمی دانست و خاطرنشان کرد: دولت‌ها باید پژوهش را به عنوان یک سرمایه‌گذاری استراتژیک در نظر بگیرند. بدون حمایت مالی کافی، نمی‌توان به مرجعیت علمی دست یافت.
معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت همچنین با بررسی وضعیت پژوهش در سطح بین‌المللی، جایگاه ایران را در مقایسه با سایر کشورها تحلیل کرد و  گفت: در سال 2024 ایران در رتبه 17 سایمگو قرارد دارد و سوئد از نظر تعداد مقالات و استنادات در رتبه پایین تر و در جایگاه 22 جهان قرار دارد.  در حالی که رتبه ایران در برخی موارد بالاتر از کشورهای اروپایی است، اما مرجعیت علمی زمانی حاصل می‌شود که کشورمان به سمت توسعه یافتگی حرکت کند.
دکتر آخوندزاده با ارائه آمارهای مقایسه‌ای، وضعیت سرمایه‌گذاری ایران در پژوهش را در برابر کشورهای همسایه مانند ترکیه و عربستان سعودی مورد بررسی قرار داد و تصریح کرد: سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی در ایران کمتر از نیم درصد است، در حالی که این میزان در کشورهای پیشرفته به مراتب بیشتر است.
وی به چالش‌های موجود در مسیر پیشرفت پژوهش در کشور پرداخت و اظهار داشت: کمبود تجهیزات به‌روز، تحریم‌ها، قطع دسترسی به منابع علمی و کاهش سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش، از جمله موانعی هستند که محققان کشور با آن مواجه‌اند.
دکتر آخوند زاده تأکید کرد برای دستیابی به مرجعیت علمی، توجه به توسعه‌یافتگی کشور و تصمیم‌گیری‌های تخصصی و علمی ضرورت دارد و باید حمایت از پژوهشگران، افزایش سرمایه‌گذاری در پژوهش، تعاملات بین‌المللی و ایجاد زیرساخت‌های مناسب در دستور کار قرار گیرد.
معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت ابراز امیدواری کرد فضای علمی کشور به سمت تکریم و حمایت از محققان سوق پیدا کند تا پژوهشگران بتوانند با انگیزه بیشتر به فعالیت‌های علمی خود ادامه دهند و نقش کلیدی در حل مشکلات کشور ایفا کنند.
مرجعیت علمی، آمیخته با عشق و تعلق ملی
سپس دکتر محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، بر تأثیرگذاری علم در جامعه تأکید کرد و گفت: علم و ارزش‌های علمی زمانی که در خدمت مردم قرار گیرند، ارزش مضاعفی می‌یابند و عطر شکوفایی آن سراسر ایران را فرا می‌گیرد.
دکتر ظفرقندی پیوند عمیق علم و هویت ملی را ضروری دانست و اظهار داشت: مرجعیت علمی بسیار ارزشمند است، اما وقتی ارزش آن دوچندان می‌شود که با عرق، عشق و تعلق ملی همراه باشد. باید شرایطی را فراهم کنیم که این دو در کنار یکدیگر قرار گیرند.
وزیر بهداشت، تعداد مقالات و میزان استنادات را برای دستیابی به مرجعیت علمی کافی ندانست و تأکید کرد: زمانی بیماری گواتر در کشور بسیار شایع بود، اما با انجام یک پژوهش و اجرای راهکار افزودن ید به نمک، بیش از ۹۰ درصد این مشکل برطرف شد. در واقع، مرجعیت علمی زمانی محقق می‌شود که دانش و پژوهش بتواند مشکلی از جامعه را حل کرده و تأثیر مستقیمی بر سلامت و زندگی مردم داشته باشد.
دکتر ظفرقندی دستیابی به مرجعیت علمی را نه‌تنها در حوزه پژوهش، بلکه در آموزش، درمان و علوم غیرپزشکی نیز امکان‌پذیر دانست و گفت: برای دستیابی به مرجعیت علمی، باید ارتباط وثیق و موثری میان علوم حوزه سلامت و سایر علوم برقرار شود. اگر بیماران از کشورهای مختلف برای درمان به ایران مراجعه می‌کنند، این نیز جلوه‌ای از مرجعیت علمی است. همچنین، اگر مرکزی به ارائه آموزش‌های تخصصی و فوق‌تخصصی می‌پردازد، این نیز نشان‌دهنده جایگاه علمی برجسته آن مجموعه است.
وزیر بهداشت با تأکید بر لزوم هدف‌گذاری برای حل مسائل جامعه و استفاده بهینه از منابع موجود در پژوهش، گفت: در شرایطی که با محدودیت منابع مواجه هستیم، بهترین راهکار شناسایی نیازهای جامعه، اولویت‌بندی آن‌ها و سپس هدف‌گذاری و سرمایه‌گذاری مؤثر برای رفع این نیازهاست.
دکتر ظفرقندی با تأکید بر لزوم تکریم اساتید و دانشمندان کشور گفت: با توجه به بودجه محدود اختصاص‌یافته به پژوهش، دستیابی ایران به رتبه هفدهم در نظام رتبه‌بندی سایمگو تنها به همت، غیرت و تلاش بی‌وقفه دانشمندان کشور میسر شده است. ازاین‌رو، علاوه بر هدف‌گذاری دقیق در تخصیص بودجه‌های پژوهشی، باید بر حفظ کرامت، حمایت و تقویت جایگاه اساتید و پژوهشگران نیز تأکید ویژه‌ای داشته باشیم.
مرجعیت علمی؛ از حفظ سرمایه‌های انسانی، اهمیت جایگاه مقالات تا تأثیر پژوهش بر جامعه
در ادامه این همایش دکتر رضا ملک زاده رئیس پژوهشکده گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران و از چهره های اثرگذار در کاهش مرگ های زودرس و افزایش امید به زندگی در کشور، در سخنانی با تاکید بر نگهداشت نیروی انسانی سلامت در کشور، راهکارهایی را در این زمینه پیشنهاد داد.
سپس دکتر علی منتظری رئیس پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی و از چهره های اثر گذار در عرصه بهداشت، مرجعیت علمی را پاسخگویی به سه گروه همتایان، مردم  و سیاستگذاران دانست و گفت: در پاسخ به دیدگاه های ضد مقاله باید تاکید کرد که مقاله یکی از ارکان مرجعیت و اقتدار علمی است که در پاسخ به نیاز همتایان تدوین می شود و پژوهشی که به مقاله منجر نشود به عنوان پسماند پژوهشی تلقی می شود.
در  ادامه، دکتر پیام کبیری،  بنیان‌گذار سامانه‌های نوپا، به بررسی تأثیر پژوهش در جامعه پرداخت و گفت: کار پژوهشی با انتشار مقاله خاتمه نمی‌یابد، بلکه زمانی اثرگذار است که نتایج آن به بهبود محیط زیست، ایجاد اشتغال، ارتقای کیفیت زندگی و سلامت جامعه منجر شود. وی تأکید کرد که این امر با بهره‌گیری از شبکه‌های اجتماعی و انتقال مؤثر دانش به جامعه تحقق می‌یابد.