دکترعلی جعفریان: ما یک تیم فعال و ثابت قدم هستیم

گالری عکس
به بهانه هزارمین جراحی پیوند کبد در دانشگاه با دکتر علی جعفریان رئیس بخش پیوند کبد مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره)  گفت‌وگو کردیم.

در ابتدا از وضعیت پیوند کبد در ایران برای ما بفرمایید؟
نخستین پیوند کبد ایران از سال 1372 شروع‌شده که کبد از تهران به شیراز منتقل شد. بعدازآن تا سال 1380 تعداد محدودی پیوند انجام می‌شد، به دلیل اینکه زیرساخت‌ها آماده نبود و ازنظر قانونی هم در مرگ مغزی اشکالاتی وجود داشت. از سال 1379 که قانون مرگ مغزی در ایران تصویب شد؛ این فرآیند شتاب گرفت و در شیراز و بیمارستان امام خمینی (ره) کلید این کار رقم خورد. اولین پیوند کبد در بیمارستان امام خمینی(ره) در دی‌ماه 1380 برای یک دختر 12 ساله انجام شدکه در حال حاضر هم تقریباً 30 ساله است و ازدواج‌کرده و زندگی خوبی دارد. از سال 1385 به بعد تعداد پیوند کبد افزایش یافت و در حال حاضر در سال بیش از800 پیوند کبد در ایران داریم. در شیراز مرکز بزرگی برای پیوند داریم و در سال 2017 رتبه اول جهانی از نظر تعداد پیوند در یک مرکز را به خود اختصاص داد. بیمارستان امام خمینی (ره) دومین مرکز در کشور و اولین مرکز در تهران است و پس از آن مراکز دیگری در بیمارستان طالقانی، مشهد، کرمان، گیلان، اصفهان، تبریز، و بیمارستان فیروزگر فعالیت خود را شروع کرده‌اند. به نظر می‌رسد که در کشور بین هفت‌تا ده مرکز پیوند کبد لازم داریم که با توضیح جغرافیایی مناسب بتوانند به همه بیماران خدمت ارائه دهند. آمار دقیقی که نشان بدهد چه تعداد نیاز پیوند کبد در کشور وجود دارد در دست نیست؛ ولی در لیست انتظار همیشه تقریباً جلوتر از پیوند هستیم و همیشه عده‌ای در فهرست انتظار هستند. در منطقه هم‌ پیوند کبد ایران در غرب آسیا و شمال آفریقا رتبه اول است و از بقیه کشورها در بخش پیوند کبد جلوتر هستیم.

لطفاً در خصوص وضعیت پیوند در دانشگاه بفرمایید؟
در دانشگاه علوم پزشکی تهران از سال 1380 رسماً کار پیوند را شروع کردیم و از سال 1385 این کار شتاب گرفت و از آن زمان تاکنون سیر صعودی داشته است. در سال 1397، صد و هفتاد و شش پیوند کبد در بیمارستان امام خمینی (ره) داشتیم و از سال 1395 پیوند کبد کودکان و هم‌زمان پیوند پانکراس و کلیه باهم شروع شد. تاکنون 31 پیوند کودکان و 13 مورد پیوند پانکراس و کلیه هم‌زمان داشتیم. پیوند هم زمان کبد-کلیه نیز در موارد لازم انجام می شود و آمادگی برای پیوند هم‌زمان کبد و قلب هم وجود دارد.

از موفقیت‌های بخش پیوند کبد مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره) توضیحاتی بفرمایید؟
گروه پیوند کبد دانشگاه چند مشخصه بارز دارد؛ ما یک گروه صد نفره هماهنگ، قوی و ازخودگذشته‌ داریم. در این تیم بیش از 20 نفر هیأت علمی در گروه پزشکی از همه رشته‌ها عضو ثابت داریم. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای ما این است که در طول این 18 سال تیم به‌صورت ثابت با هم کار می‌کند و فقط اعضایی که بازنشسته می‌شوند از تیم خارج ‌شده‌اند. گروه پرستاری بخش و آی سی یو و نیز اتاق عمل یک که مجموعا 60 نفر هستند و گروه درمانگاه که کار پشتیبانی و مقدماتی را انجام می‌دهند و سیستم هایی که این‌ها را به هم وصل می‌کند در کار پیوند درگیر هستند و نتیجه آن‌هم این است که توانستیم علی رقم همه محدودیت‌هایی که داریم با نتایج خوبی پیوند را انجام دهیم و به عدد 1000 پیوند دست‌یابیم. استاد در خصوص 1000 پیوند کبد در مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره) که شاهد آن هستیم توضیحاتی بفرمایید؟ 1000 خودش به‌تنهایی عدد جالبی است ولی در رشته‌های جراحی از هر عملی که 1000 تا انجام شود خیلی کار بزرگ و چشمگیری است. وقتی راجع به پیوند کبد صحبت می‌کنیم خوب 1000 خیلی عدد مهمی است و نشان‌دهنده این است که ظرفیت بسیار خوبی در مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره) وجود دارد و افراد توانمندی هستند که می‌توانند این کار را پیش ببرند. ما در حال حاضر هر بیمار را با هر شرایط می‌پذیریم درصورتی‌که 5 سال پیش این‌طور نبود. این تیم اکنون قادر است بیماران بدحال دچار نارسایی حاد کبد و افرادی که سابقه جراحی‌های قبلی دارند را درمان کند. امیدوار هستم که بتوانیم از این به بعد هم این کار را ادامه می‌دهیم و با نتایج بهتر از قبل درمان پیوند کبد را به مردم ارائه کنیم.

آقای دکتر جعفریان معمولاً هر بیمار چه مدتی در نوبت انتظار پیوند کبد قرار می‌گیرد؟
افرادی که باید پیوند شوند دو گروه هستند، بیمارانی که در لیست انتظار هستند اما پیوند آن‌ها فوریت ندارد اولویت دوم ما می شوند و آن‌هایی که اولویت اول هستند معمولاً زیر سه ماه در انتظار می‌مانند.

از ویژگی‌های پیوند کبد بفرمایید؟
پیوند کبد جزو پیوندهای حیاتی است. بیمارانی که نیاز به پیوند دارند میزان طول عمربدون پیوند کبد کوتاه است، اگر نارسایی حاد کبد داشته باشند این زمان در حد یکی دو روز است. بیماران مزمن هم موقعی که در لیست اولویت اول پیوند می‌آیند طول عمر آن‌ها عموما زیر یک سال است. بیمارانی که پیوند کبد نیاز دارند خیلی زندگی سختی دارند چراکه شکم بادکرده و پر آب است، زرد می‌شوند، اشتها ندارند، تغذیه مختل می‌شود و مرتب خواب‌آلودگی پیدا می‌کنند. همچنین خون‌ریزی‌های گوارشی پیدا می‌کنند و مرتب باید در بیمارستان بستری شوند و آنتی‌بیوتیک مصرف کنند. خانواده این عزیزان هم به‌شدت درگیر هستند و زندگی خانواده مختل است. عمل جراحی پیوند کبد کار خیلی پیچیده‌ و سنگینی است. کبد حتماً باید به‌طور کار خارج شود و کبد سالم جای آن را بگیرد. ازنظر تکنیکی عمل بسیار پیچیده و سختی است و در بیمارانی که سابقه عمل جراحی قبلی دارند فوق‌العاده سخت! متوسط زمان عمل پیوند کبد اکنون در بیمارستان امام چهار ساعت و نیم است و گاهی اوقات در بیماران مشکل هفت‌ تا هشت ساعت به طول می‌انجامد. بعد از عمل هم در فاز زودرس در یک ماه اول حوادث خیلی مهمی ممکن است اتفاق بیفتد مثل خون‌ریزی و عفونت و اختلال کارکرد عضو پیوندی. در یک ماه اول گاهی شرایط بسیار طوفانی است و پس از آن به تدریج بیمار به زندگی عادی بر می‌گردد و به مرور زمان مقدار و دوز داروها نیز کم می‌شود.

اگر توصیه‌ای برای پیشگیری از بیماری‌های کبدی دارید بفرمایید؟
مهم‌ترین چیزی که مردم می‌توانند دقت کنند موضوع کبد چرب است که بیشتر آن تابع سبک زندگی و رژیم غذایی است. در لیست ما شایع‌ترین علت پیوند کبد، کبد چرب است و این یک زنگ خطر جدی است. در حال حاضر مشکل اول ما انواع هپاتیت ها نیست. 25 درصد بیماران از این 1000 پیوند کبد صورت گرفته، کبد چرب داشته‌اند و این خیلی خطرناک است. مهم‌ترین مسئله این است که کبد چرب ناشی از سبک زندگی است، باید مراقب چاقی، کم‌تحرکی و رژیم غذایی نامناسب باشیم تا جمعیت بزرگی در آینده به لیست پیوند کبد اضافه نشود. به افرادی که اضافه‌وزن دارند و یا بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، چربی خون بالا و فشار خون بالا دارند توصیه می‌شود سونوگرافی و آزمایشات کبدی انجام دهند که کبد چرب دارند یا نه. اگر فردی متوجه شد که کبد چرب دارد و مراقبت کرد سیر بیماری متوقف می‌شود. اگر رژیم غذایی را اصلاح و وزن را کم کنند معمولاً کبد چرب برمی‌گردد به حالت عادی و یا پیشرفت نمی‌کند. در غیر این صورت کبد چرب وارد فاز التهابی می‌شودکه در آن زمان آنزیم‌ها بالا می‌رود و آزمایش‌ها بهم می‌ریزد و سرنوشت نهایی آن سیروز کبدی است که غیر قابل برگشت می‌باشد.

آقای دکتر برای اینکه فرهنگ اهدای عضو در کشور نهادینه شود چه فرمایشی دارید؟
در کشور ما وقتی فردی مرگ مغزی می‌شود بدون رضایت خانواده‌اش اهدا عضو ممنوع است درصورتی‌که در خیلی از کشورهای دنیا این‌چنین نیست، اگر کسی خودش اجازه داده باشد دیگر رضایت خانواده لازم نیست. اگر فردی کارت اهدا عضو همراه خودداشته باشد، طبعاً خانواده هم راحت‌تر رضایت می‌دهند. بنابراین فردی که تمایل دارد اگر خدای نکرده سرنوشتش این بود که با مرگ مغزی از دنیا برود، از اعضای او افراد دیگری استفاده کنند؛ اگر کارت اهدا عضو داشته باشد این فرآیند را تسهیل می‌کند. اگر پیوند در کشور ما پیشرفت خوبی داشته به این دلیل است که خانواده‌هایی این ازخودگذشتگی را کرده‌اند که عضوی اهداء می‌شود. اکنون ما سالیانه بین800 تا 900 دهنده مرگ مغزی داریم که برای اهدا عضو رضایت می دهند درصورتی‌که تعداد مرگ مغزی‌ در کشور ما بیش از 4 برابر این تعداد است. اگر تمام مرگ مغزی‌های کشور رضایت دهند ما دیگر به هیچ دهنده زنده برای پیوند کلیهنیاز نخواهیم داشت و مشکلات متعدد فعلی در این خصوص برطرف خواهد شد. بدانید که دهنده مرگ مغزی کسی است که مرگ برایش اتفاق افتاده و قرار نیست این آدم به حیات برگردد. فرد دچار مرگ مغزی، مغز ندارد و هیچ یک از فعالیت‌های مغز و ساقه مغز در وی وجود ندارد. ضربان قلب در این بیماران فقط با کمک دستگاه حفظ می‌شود و هرلحظه که دستگاه خاموش شود قطع می‌شود.بنابر باید این فرصت طلایی را قدر بدانیم و از ارگان‌های سالم فردی که دچار مرگ مغزی شده برای بیمارانی که با پیوند به زندگی برمی‌گردند استفاده کنیم.

خاطره‌ای از پیوند کبد دارید؟
بهترین خاطره ما این است که بیمارانی که با نارسایی حاد کبد مراجعه می‌کنند و در کما هستند، ما آن ها را پیوند می کنیم و روز بعد در بخش چشم‌های خود را باز می‌کنند و با ما صحبت می‌کنند بدون اینکه هیچ‌کدام از ما را بشناسند. خیلی شیرین است کودکی را که دچار خارش دائمی است و رنگش از زردی به سیاهی نزدیک شده، یک هفته بعد از پیوند با رنگ و روی باز در آرامش در آغوش مادر خود ببینید.
خبرنگار: الهام علی
عکاس: وحید مزاجردی