تشریح چالش‌ها و اقدامات اخلاق پزشکی کشور قبل و بعد از پاندمی کووید-19در نهمین کنگره سالانه اخلاق پزشکی ایران

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم، نهمین کنگره سالانه اخلاق پزشکی ایران با سخنرانی دکتر حمیدرضا رشیدی نژاد، رئیس دانشگاه علوم پزشکی کرمان و دکتر مینا مبشر، دبیر علمی کنگره صبح روز دوشنبه 20 دی ماه1400 آغاز به کار کرد.

دکتر باقر لاریجانی، رییس مرکز تحقیقات تاریخ و اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، حجت الاسلام علی اکبر رشاد، رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و آیت الله لطف الله دژکام نیز سخنرانان مدعو افتتاحیه نهمین کنگره سالانه اخلاق پزشکی ایران بودند.

تکریم انسان، محور اخلاق و خلق صحنه هایی از رعایت اخلاق حرفه ای  در زمان پاندمی کووید 19

دکتر حمیدرضا رشیدی نژاد ضمن اعلام خرسندی از میزبانی کنگره سالانه اخلاق پزشکی ایران توسط دانشگاه علوم پزشکی کرمان، تحقق اهداف تحول نظام سلامت و آموزش پزشکی را در گرو پایبندی به رفتارهای حرفه ای خواند.

وی با تاکید بر تکریم انسان، به عنوان محور اخلاق گفت:  اکنون با گذشت نزدیک به دو سال از ظهور پاندمی کووید 19 و پیکار نظام سلامت با این بیماری شاهد خلق صحنه هایی از رعایت اخلاق حرفه ای هستیم، افزود: در این کنگره با محوریت اصول، مبانی و ملاحظات اخلاقی در واکسیناسیون کووید 19 و نیز شکل گیری هویت حرفه ای دانشجویان علوم پزشکی زمینه بحث و تبادل نظرات فراهم شده است.

رئیس کنگره اخلاق پزشکی ایران ابراز امیدواری کرد: این کنگره بتواند زمینه فعالیت های گسترده، هماهنگ و هدفمند دانشگاه های علوم پزشکی در راستای تصمیم سازی اخلاقی در ارائه خدمات سلامت و توسعه شکل گیری هویت حرفه ای فراگیران علوم پزشکی را فراهم کند و  از کمیته اجرایی کنگره درخواست کرد خروجی کنگره را  به صورت پیشنهادات اجرایی در اختیار مسئولین حوزه سلامت قرار دهند.

ظرفیت آموزش اخلاق پزشکی در شکل گیری هویت حرفه ای دانشجویان

در ادامه ، حجت الاسلام علی اکبر رشاد رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی وعضو شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز با بیان این که دین  اسلام به عنوان مکتبی کامل یک پنج ضلعی را مدنظر دارد که ضلع چهارم آن اخلاق است تصریح کرد: اخلاق مجموع فضایل و رذایل، مواجهه مثبت با فضایل و برخورد سلبی با رذایل  است.

وی  سپس با بیان اینکه سلامت دارای ابعاد گوناگون است،  افزود:  سلامت کامل و جامع الاطراف، جوانب مختلف را دربرمی گیرد و فقط منحصر به جسم نیست؛ بلکه سلامت روانی، سلامت اعتقادی، و سلامت معنوی هم مدنظر است.

آیت الله لطف الله دژکام، امام جمعه شیراز و نماینده ولی فقیه در استان فارس نیز  بیاناتی را در موضوع "ظرفیت آموزش اخلاق پزشکی در شکل گیری هویت حرفه ای دانشجویان" ایراد  کرد.

ایشان، ضمن اشاره به اینکه مهارت های اخلاقی و خصوصا مهارت تصمیم گیری اخلاقی، یکی از هفت مهارت مهم مدنظر در آموزش پزشکان عمومی است، گفت: اخلاق موضوعی کهن، اما مسئله ای تازه است.

وی تصریح کرد:  قانونی می تواند کفایت لازم را داشته باشد که پشتوانه اخلاقی داشته باشد؛ به عبارتی، خودکنترلی باید جایگزین دیگرکنترلی شود.

ضرورت تدوین استانداردهای اخلاقی بر اساس شرایط و اقتضائات

در ادامه آیین گشایش این کنگره، دکتر باقر لاریجانی با بیان مقدمه ای از اخلاق زیست‌پزشکی و بحران تصریح کرد: اخلاق حرفه‌ای در حوزه سلامت، گاه در صحنه عمل با دشواری زیادی همراه می‌شود و  اخلاق زیست‌پزشکی پس از بحران کووید-19 ، در حوزه‌های مختلف تغییرات زیادی را شاهد بوده است به طوری که مبانی و اصول اخلاقی؛ همچون اتونومی و عدالت، تبیین و تعاریف کاربردی جدیدی یافته‌اند.

 دکتر لاریجانی ادامه داد: شاید بتوان، بحران‌ها را صحنه‌های آزمون (علمی، عملی و اخلاقی) حرفه‌مندان سلامت بحساب آورد، بطوریکه در هر بحران، علاوه بر انجام مسئولیت‌ها و وظایف حرفه‌ای، رویکرد اخلاقی در ارائه خدمت نیز اهمیت دارد.

رییس مرکز تحقیقات تاریخ و اخلاق پزشکی در ادامه با تاکید بر این مهم که استانداردهای اخلاقی در هر بحران، بر اساس شرایط و اقتضائات، باید تدوین شوند اظهار کرد: نابرابری های اجتماعی و عدم دسترسی عادلانه به خدمات سلامت در این همه گیری به شکل کاملأ ملموسی عیان شده اند.

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران به مسائل اخلاقی متعددی که پاندمی کووید-19 در جوامع مختلف به دنبال داشته است نیز اشاره کرد و گفت: مسائلی همچون عدالت در دسترسی به خدمات سلامت، سهمیه‌بندی و تریاژ در ارائه خدمات، برخورد اخلاقی در موارد عدم قطعیت علمی، فناوری‌های ردیابی افراد، حفظ محرمانگی اطلاعات و همچنین محدودسازی حقوق فردی در اعمال محدودیت و قرنطینه، اخلاق در پژوهش در زمینه کووید-19، مواجهه با خانواده واطرافیان بیمار بستری، نحوه مواجهه و مدیریت بیماران غیرکووید در این دوران و چالش‌های مرتبط با واکسیناسیون، همگی از مباحثی هستند که در خور توجه ویژه از باب اخلاق پزشکی هستند.

دکتر لاریجانی در تشریح این سوال که آیا استفاده از فن آوری های جدید در حوزه سلامت دیجیتال میتواند مورد تأیید علم اخلاق باشد، گفت: در دوران پاندمی کووید-19، در کشورهای مختلف جهان به شکل گسترده ای از فن آوری های جدید در حوزه سلامت دیجیتال استفاده شد، این در حالی است که در مورد جنبه های اخلاقی این موضوع اتفاق نظر وجود ندارد و بسیاری استفاده از فن آوری دیجیتال برای ردیابی افراد را غیر اخلاقی می دانند. اگرچه لازم است متناسب با چالش ها برای رفع آن ها برنامه ریزی صورت گیرد.

وی ادامه داد: در مدیریت پروژه های تحقیقاتی کووید-19 و سایر بیماریهای عفونی که در آنها لازم است به شرکت کنندگان مشوق مادی پرداخت شود لازم است این مشوق به گونه ای تعریف و تنظیم شود که تنها جبران خسارت و زمان شرکت کنندگان باشد و باعث ترغیب، وسوسه و تطمیع نشود.

دکتر لاریجانی با اشاره به تلاش قابل قبول دولت در رایگان کردن بسیاری از هزینه‌ها و فراهم کردن برنامه غربالگری برای دسترسی عادلانه همه مردم به خدمات مورد نیاز در اپیدمی حاضر، تاکید کرد: خوشبختانه فعالیت‌های قابل توجهی در حوزه اخلاق حرفه‌ای، در جنبه‌های مختلف آموزش، پژوهش و بالین انجام شده است که زیرساخت‌های ارزشمندی را برای توسعه اخلاق در کشور فراهم ساخته است و تشکیل شورای‌عالی اخلاق پزشکی در سطوح بالای وزارت بهداشت، از مهم‌ترین اقدامات انجام شده در این زمینه است. 

برنامه راهبردی اخلاق پزشکی کشور نقشه راه جامع برای حرکت به سمت نهادینه کردن اخلاق پزشکی در تمامی حوزه های نظام سلامت

دکتر لاریجانی تدوین اولین دایره المعارف اخلاق پزشکی جامع اسلامی با همکاری متخصصین بین المللی را اقدام ارزنده ای خواند که با همکاری اندیشمندان ایرانی و خارجی در حال انجام است. وی همچنین تدوین نقشه راه اخلاق پزشکی کشور را از دیگر اقدامات ارزشمند دانست که به نوعی گذشته، حال و آینده اخلاق پزشکی در کشور را به تصویر می‌کشد؛ و با مطالعه سیر انتشارات در این حوزه، اولویت‌ها را معرفی می‌کند.

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: با توجه به زیرساخت‌ها و توانمندی‌های موجود در کشور، بدیهی است که در بحران کروناویروس جدید نیز کشور ما واکنش متناسبی به چالش‌های اخلاقی مربوط داشته باشد و از ابتدای پاندمی، کمیته ساماندهی به تحقیقات کووید-19 در کشور، زیر نظر معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت تشکیل شده است.

رییس مرکز تحقیقات تاریخ و اخلاق پزشکی به بازنگری و بروز رسانی برنامه راهبردی اخلاق پزشکی کشور نیز اشاره کرد و گفت: این برنامه در قالب 8 هدف، 60 اقدام و 59 توصیه، نقشه راه جامعی را برای حرکت به سمت نهادینه کردن اخلاق پزشکی در تمامی حوزه های نظام سلامت از جمله آموزش، پژوهش و ارائه خدمات سلامت فراهم نموده است.

تسریع بررسی اخلاقی طرح‌های تحقیقاتی در موضوع کووید-19 با استقرار سامانه ملی اخلاق در پژوهش‌های زیست پزشکی

دکتر لاریجانی تصریح کرد: وجود سامانه ملی اخلاق در پژوهش‌های زیست پزشکی، راه را برای بررسی اخلاقی سریع طرح‌های تحقیقاتی در موضوع کووید-19 و نظارت بر آنان بسیار هموار نمود؛ بطوری که در چند ماه اخیر بیش از 10  هزار طرح تحقیقاتی در این سامانه ثبت و توسط کمیته‌های اخلاق در پژوهش کشور بررسی شد.

وی همچنین تدوین گایدلاین های اخلاقی کشوری و منطقه ای، انتشار راهنمای اخلاق در اپیدمی بیماری های عفونی، حضور فعال اندیشمندان ایرانی در نشست‌های مجازی در زمینه اخلاق را نمونه هایی از همکاری‌های منطقه‌ای و بین المللی بعد از بحران کووید-19 خواند.

دکتر لاریجانی با اشاره به توزیع ناعادلانه واکسیناسیون در دنیا، علیرغم اقدامات سازمان‌های بین‌المللی همچون WHO، تدوین سند ملی واکسیناسیون و تدوین راهنما جهت توزیع و اولویت بندی عادلانه واکسن در کشور را ارزشمند خواند.

دکتر لاریجانی یکی از محدودیتهای اخلاق حرفه‌ای در نظام سلامت فعلی کشور را عدم وجود نظارت‌‌های اخلاقی خواند و بر استقرار شبکه منسجم اخلاق پزشکی در کشور تاکید کرد.

وی در پایان با این جمع بندی که از فرصت اپیدمی حاضر باید برای ایجاد حساسیت اخلاقی لازم در حرفه مندان و نیز تقویت اعتماد بین جامعه و ارائه کنندگان خدمات سلامت، بهره لازم گرفته شود افزود: توسعه و تقویت آموزش‌ها و مهارت حرفه‌ای در تصمیم‌گیری‌های اخلاقی، خصوصا در گروه‌های تخصصی و فوق تخصصی پزشکی بسیار ضروری است.

گفتنی ست، فلسفه اخلاق زیستی، چالش‌های اخلاقی در درمان، فضای اخلاقی و هویت حرفه ای، چالش‌های اخلاقی در آموزش پزشکی، گروه‌های آسیب پذیر در پاندمی کووید ۱۹ و چالش‌های اخلاقی در پژوهش‌های پزشکی موضوعاتی هستند که در نشست‌های تخصصی نهمین کنگره اخلاق پزشکی ایران مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند.