به گزارش روابط‌عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران، مجموعه مصاحبه با فرزانگان، به ‌منظور معرفی توانمندی‌ها و دستاوردهای گروه‌های مختلف آموزشی دانشگاه علوم پزشکی تهران و تبیین افق پیش‌روی آن، در روابط عمومی دانشگاه در حال انجام است. به این منظور با دکتر حسین ماجدی مدیر برنامه آموزشی فلوشیپ درد دانشگاه تهران، رئیس مرکز تحقیقات درد، سرپرست گروه درد و اسپاسم پژوهشکده علوم اعصاب و دانشیار گروه بیهوشی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفتگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

 

لطفاً در مورد تحصیلات خود صحبت کنید؟ 

متخصص بیهوشی هستم. دو دوره فلوشیپ درد را در فرانسه بین سال‌های 2003 تا 2005 که معادل سالهای 1382 تا 1384 بود، گذراندم. فلوشیپ اول را در دانشگاه پیر و ماری کوری در پاریس، طی کردم که دوره فلوشیپ درد عمومی بود. فلوشیپ دوم را در دانشگاه لویی پاستور در شهر استراسبورگ گذراندم که فلوشیپ اینترونشنال درد بود. این دو دوره، فلوشیپ کلینیکال بودند. یک دوره تکمیلی درد نیز در دپارتمان درد، دانشگاه مک گیل در مونترال، کانادا دیدم.  در سال 1384 که به ایران بازگشتم، من اولین کسی در کشور بودم که دوره فلوشیپ درد را به شکل معتبر و مورد تایید وزارت بهداشت گذرانده بودم و اولین کسی در کشور بودم که رسما دارای مدرک فلوشیپ درد معتبر بود. البته در دروه فلوشیپم، دروه رسمی Regional Anesthesia  و Peripheral Nerve Blocks (بلوک اعصاب محیطی) را نیز گذراندم. 

 

لطفاً در مورد برنامه آموزشی فلوشیپ درد دانشگاه تهران توضیح دهید؟ 

من از تیرماه  1398 تا کنون مسئول برنامه فلوشیپ درد دانشگاه تهران هستم. این برنامه با حضور 9 عضو هیات علمی و با مشارکت  سه بخش آموزشی  در سه بیمارستان امام خمینی، شریعتی و امیراعلم در حال اجراست. برنامه فلوشیپ درد دانشگاه تهران به لحاظ کمی و کیفی از نظر تعداد عضو هیات علمی و تعدد درمانگاه و اتاق عمل درد، بزرگترین برناه آموزشی فلوشیپ درد در کشور است. ظرفیت پذیرش دستیار فلوشیپ 4 نفر در هر دوره است و طول دوره 18 ماه است. برنامه آموزشی با اجرای کلاسهای درس، ژورنال کلاب، و معرفی بیمار به شکل بسیار منظم و هفتگی در جریان است و آموزشهای بالینی در درمانگاهها و اتاقهای عمل درد بر بالین بیمارن سرپایی و همچنین در بیمارن بستری و نیز پاسخ به مشاوره های درد از سایر بخشها ارایه می شود. 

خوشبختانه گروه درد دانشگاه علوم پزشکی تهران یک سیر صعودی و روبه‌ پیشرفتی را داشته است به‌طوری‌که دریکی دو سال اخیر ما از بین 51 رشته‌ی آموزشی فلوشیپ دانشگاه از نظر تعداد متقاضیان، رتبه‌ی ششم را داشته ایم. سال ‌به‌ سال متقاضیان ورود به رشته درد در دانشگاه علوم پزشکی تهران رو به افزایش است که به‌طور غیرمستقیم رشد دپارتمان درد دانشگاه تهران را نشان می‌دهد. ظرفیت پذیرش دستیار دانشگاه، از 3 به 4 دستیار در هر دوره افزایش یافته است. درمانگاه‌های درد در تمام بیمارستانها به شکل تک تخصصی و چند تخصصی به تعداد بسیار زیاد وجود دارد و همچنین اتاق عمل‌های بسیار مجهز. مثلاً اتاق عمل درد بیمارستان امام خمینی(ره) یکی از مجهزترین اتاق های عمل درد در کل کشور است و ازنظر تنوع و تعداد بیماران یک رشد بسیار خوبی را درگذشته داشته و همیشه در حال پیشرفت بوده است و ازاین‌جهت بسیار خوشحال هستیم. در گذشته آموزش فلوشیپ درد فقط در یک بیمارستان انجام می شد ولیکن امروزه بخشهای آموزشی در سه بیمارستان اصلی گسترش پیدا کرده است. بهترین انعکاس آن این است که هرسال بر تعداد متقاضیان افزوده می‌شود و فیدبکهایی که دستیاران فلوشیپ در پایان دوره به ما می‌دهند مشوق  اساتید گروه بوده که از آموزش بسیار راضی هستند.

از نظر درمانی، یکی از برنامه‌هایی که من از ابتدا داشتم این بود که کل بیمارستان‌های دانشگاه باید کلینیک درد داشته باشند با اتمام هر دوره فلوشیپ، از بین دانش‌آموختگان اگر علاقه‌مند باشند، آنها را تشویق می‌کنیم که کلینیک‌های درد را در سایر بیمارستان‌های دانشگاه به شکل درمانی دایر کنند. تاکنون موفق شده ایم که علاوه بر بیمارستانهای آموزشی اصلی، کلینیک درد را در بیمارستان های ضیائیان و بهارلو فعال کنیم. 

ازلحاظ روش‌های درمانی، امروزه در کلینیک های درد، از ساده‌ترین تا پیشرفته‌ترین روش‌های درمانی در بیمارستان امام‌خمینی انجام می‌شود به‌ عنوان ‌مثال ایمپلنت پمپ های اینتراتکال، Spinal Cord Stimulation  و ایمپلنت stimulator های مذکور، ورتبرو و کایفوپلاستی، نوکلئوپلاستی و لیزر دیسکهای بین مهره ای، و سایر روشهای ساده تر کنترل درد در بیمارستان امام خمینی و سایر مراکز کنترل درد دانشگاه انجام می شود. خوشحالم که بسیاری از این پروسیجر های پیشرفته را برای بار اول در دانشگاه انجام و آموزش دادم. ولی مشکلی که وجود دارد عدم پوشش بیمه‌ها برای این روش‌های درمانی است این روش‌های درمانی بسیار گران و پرداخت هزینه‌های آنها حتی در محیط های دولتی برای عموم مردم  بسیار سنگین ودشوار و عملا غیرممکن است. بنابراین همه‌ی بیماران نمی‌توانند از این درمانها سود ببرند ولی ازنظر تکنیکی همه  این درمان‌ها در دانشگاه انجام می‌شود. 

در بین چهار دانشگاهی که در کشور برنامه‌ی آموزش فلوشیپ درد رادارند ما بیشترین تعداد اعضای هیئت علمی را داریم و تقریبا 40  فلوتا به حال از این برنامه  فارغ‌التحصیل شده اند. ظرفیت مان به چهار فلو افزایش پیداکرده که بالاترین ظرفیت آموزشی فلوشیپ است. حتی در دانشگاه ما ا ین امکان وجود دارد که  تعداد پذیرش دستیار را افزایش دهیم، ولی طبق برنامه‌های کارشناسی تعداد فلو در سطح کشور کم نیست و در حال حاضر در توزیع این متخصصین در سطح کشور مشکل وجود دارد بنابراین ضرورتی برای این افزایش وجود ندارد.  

 

اگر بخواهید به ویژگی‌های فلوشیپ درد دانشگاه علوم پزشکی تهران اشاره‌ کنید چه مواردی است؟

ازنظر آموزشی برنامه دانشگاه ما تنها برنامه‌ای است که اساتید فارغ‌التحصیل از خارج از کشور دارد که تمام ‌دوره شان را در خارج از کشور و در معتبرترین دانشگاه‌های دنیا گذرانده اند. این ‌یک امتیاز است زیرا این رشته در جهان و ایران بسیار نو پاست. در رشته هایی که  تازه تاسیس می شوند، این نکته که نسل اول اساتید آن رشته، خود آن دروه فلوشیپ را به شکل آکادمیک، معتبر و رسمی در دانشگاههای معتبر خارج از کشور گذرانده باشند، معمولا یک امتیاز بسیار مهم برای آن رشته نوپا و جدید است. به عبارت دیگر این نکته که  نسل اول و پیش گام تدریس، خود آن دروه آموزشی را به شکل معتبر فرا گرفته باشند، معمولا نادر است. برنامه آموزشی فلوشیپ درد دانشگاه تهران، این امتیاز را در نسل اول اساتید خود داشته است. ازنظر تعداد استاد و عضو هیات علمی، برنامه ما بزرگترین برنامه فلوشیپ درد کشور است. 

ازنظر تعداد درمانگاه، و تنوع بیماران، شرایط آموزش بالینی دانشگاه تهران در وضعیت بسیار عالی قرار دارد. ازلحاظ امکانات و تجهیزات، اتاق عمل‌های بیمارستانهای امام خمینی(ره)، شریعتی و امیراعلم بسیار مجهز هستند. اتاق عمل درد در پژوهشکده علوم آعصاب، بیمارستان امام خمینی، مجهزترین اتاق عمل درد در کل کشور چه در مراکز دولتی و چه در مراکز خصوصی است.  

یک امتیاز دیگر برنامه ما این است که  تمام‌  توجه ما متمرکز بر آموزش و انجام پروسیجرها نیست و روش‌های تشخیصی و درمان‌های غیر اینترنشنال یا درمان های طبی به شدت مورد توجه هستند. با قاطعیت می‌توانم بگویم که دانشگاه علوم پزشکی تهران فضای کاری بسیار پیشرفته، متنوع و پویایی دارد و فکر می‌کنم فلوهایی که در این دانشگاه آموزش می‌بینند در کنار یادگیری مهارت‌های اینترونشنال، در زمینه تشخیص سندرمهای درد مزمن و درمان‌های مدیکال هم فرصت آموزشی خیلی خوبی دارند. 

همچنین ارتباط ما با دانشگاه‌های خارج از کشور رو به گسترش است و این خودش یک امتیاز به شمار می‌رود که فلوهای ما می‌توانند از این فرصت‌ها استفاده‌ی بهینه‌ای را در آینده ببرند.

 

لطفاً در مورد بلوک اعصاب محیطی یا بیهوشی موضعی (بی حسی موضعی) توضیح دهید؟ 

خوشحال هستم که من به سهم خودم در گسترش این رشته در دانشگاه، و بیمارستان امام خمینی سهمی داشته‌ام. امروزه تنها راه  فراهم کردن شرایط مناسب برای عمل جراحی، بیهوشی عمومی نیست. یکی از راه‌های خوب برای ارائه‌ی یک بیهوشی مناسب بلوک‌های عصبی یا بیهوشی موضعی یا به ‌اصطلاح بلوک‌های اعصاب محیطی است. 

موضوع بحث من بیشترناظر به بلوک‌های اعصاب محیطی است که شاید مهارتی باشد که در همه‌ی بخش‌های بیهوشی وجود نداشته باشد ولی خوشبختانه به شکل بسیار مناسب و پیشرفته در بیمارستان امام خمینی(ره)، شریعتی و بسیاری از بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران این مهارت توسعه و  تکامل پیداکرده و امروزه ما بسیاری از عمل‌های جراحی را با بلوک اعصاب محیطی انجام می‌دهیم و نیاز به بیهوشی عمومی نیست. البته سابقه‌ی بلوک اعصاب محیطی بسیار قدیمی است و شاید سه دوره‌ی متفاوت را در طول زمان طی کرده است. این دوره ها عبارتند از دروه انجام بلوکها با لندمارکهای آناتومیک، دوره دوم انجام بلوکها با دستگاههای محرک عصبی و نهایتا دوره انجام بلوکها با  هدایت سونوگرافی. 

همه‌ی این دوره‌هاهم به نحوی در ایران وجود داشته است. اساتید پیشکسوت بیهوشی تلاش می‌کردند که این بلوکها را با لندمارکهای آناتومیک انجام دهند. در دوره‌های قدیم‌تر این بلوک‌ها با لندمارک‌های آناتومیک انجام می‌شد یعنی بر اساس شاخصهای آناتومیک که بر روی بدن انسان وجود داشت، محل عصب یا شبکه عصبی مورد نظر را پیش‌بینی می‌کردند که در کجای عمق بدن قرار دارد، و سپس با سوزن بلوک عصبی انجام می‌شد.

روشهای اولیه با لندمارکهای آناتومیک در زمانی که من رزیدنت بودم انجام می‌شد. اما به تعداد خیلی کم در مراکز بسیار محدودی و آن هم توسط افراد بسیار نادری این بلوکها  انجام می شد. زمانی که دوره‌ی دوم شروع شد بلوک‌ها توسط محرک‌های عصبی انجام می‌شد. یعنی به‌ وسیله‌ی دستگاه‌های محرک عصبی  جریان الکتریکی در سوزن‌های مخصوصی  ودر عمق بافت و در مجاورت عصب مورد نظر ایجاد می کردیم. اگر عصب در فاصله اندکی (چند میلی متری) از نوک سوزن قرار گرفته بود، به تحریک جریان الکتریکی پاسخ می داد و منجر به انقباض و حرکت در اندام می شد. بدین وسیله اعصاب را تحریک می‌کردیم و از پاسخ حرکتی که این اعصاب در اندام‌ها ایجاد می‌کردند می‌توانستیم  عصب‌ها را پیدا و از هم متمایز کنیم  و با تجویز دارو این بلوک‌ها را انجام می دادیم. در دوره‌ی سوم که در حال حاضر ما در این دوره قرار داریم، بلوک اعصاب با هدایت سونوگرافی انجام می‌شود. سونوگرافی  تقریباً یک نوع دید مستقیم نسبت به اعصاب و آناتومی بافت را به ما می‌دهد و ما تحت هدایت سونوگرافی، سوزن را در عمق بافت هدایت می‌کنیم تا نوک سوزن در مجاور عصب مورد نظر زیر دید مستقیم قرارگیرد و سپس داروهای بی‌حس‌کننده موضعی را تزریق می‌کنیم و در نتیجه بلوک‌های اعصاب محیطی اتفاق می‌افتد.

این تکنیک در سال‌های اخیر در ایران توسعه پیداکرده و در برخی (اگرچه اندک) از دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها، ازجمله دانشگاه علوم پزشکی تهران و بیمارستان امام خمینی(ره)، و شریعتی این کار انجام می‌شود. ناگفته نماند ما در بیمارستان امام خمینی به‌طور بسیار وسیع بلوکهای اعصاب محیطی تحت هدایت سونوگرافی را انجام می‌دهیم حتی در بعضی از روزها اصلاً هیچ بیماری را بیهوش نمی‌کنیم و تمام بیماران به این روش با بی حسی موضعی تحت عمل جراحی قرار می گیرند. اگرچه  بیهوشی عمومی نسبت به دهه‌های قبل در طول تکوین و پیشرفت خود، بسیار ایمن‌تر شده است، ولی به‌هرحال بیهوشی عمومی یک مداخله‌ی بسیار سنگین در فیزیولوژی مغز، قلب و ریه است و ما در بیهوشی عمومی در عملکرد طبیعی و حیاتی بدن یک مداخله‌ی سنگین می‌کنیم.  بلوک اعصاب محیطی همه‌ی این مراحل را حذف می‌کند و اجازه می‌دهد با مقدار کمی دارو صرفاً در مجاورت یک عصب، آن عصب را از کار بیاندازیم و به اصطلاح عملکرد آن عصب را بلوک می کنیم و شرایطی را فراهم می نماییم که  جراحی کاملاً بدون حس و حرکت  و  به‌راحتی انجام شود. این پیشرفت بسیار قابل‌ ملاحظه‌ای در ارایه بیهوشی ایمن است. بلوک های اعصاب محیطی به ما کمک می کند تا امکان جراحی ایمن برای بیمارانی فراهم شود که همزمان مشکلات و یا نارسایی جدی در عملکرد قلب، ریه، مغز، کبد و کلیه دارند. دربیماران مذکور امکان تجویز داروهای بیهوشی بسیار محدود است و بیهوشی عمومی در این بیماران با خطر بیشتری همراه است. با بی حسی (بیهوشی موضعی) و بلوک اعصاب محیطی، دیگر به تجویز داروهای بیهوشی عمومی نیاز نیست و صرفاً عصب مورد نظر را در محدوده‌ای عمل جراحی از حس و حرکت می اندازیم  و محیط مناسبی برای جراحی ایجاد می نماییم. از طرف دیگر، بیمار بعد از عمل درد خیلی کمتری دارد و زودتر می‌تواند  به حرکت درآید و از بیمارستان مرخص شود.

مهارت انجام بلوک اعصاب محیطی یک مهارت مضاعفی است که متخصصین بیهوشی باید آن را به دست بیاورند و نه ‌تنها در کشور ما، بلکه در همه جای دنیا و در همه‌ی دپارتمان‌های بیهوشی امکان کسب این مهارت وجود ندارد. بسیاری از متخصصین بیهوشی در همه جای دنیا خودشان را همیشه نیازمند می‌دانند که این مهارت را کسب نمایند. به‌طوری‌که در کنگره‌های بین‌المللی، کارگاه های بلوک اعصاب محیطی جز اولین کارگاه‌هایی است که ثبت‌نام شان بسته می‌شود و ظرفیتها تکامیل می گردد. این نشان می دهد که در تمام دانشگاه های دنیا و حتی در پیشرفته ترین کشورها  آموزش و کسب مهارت انجام بلوک اعصاب محیطی توام با نارسایی است. خوشبختانه در دانشگاه تهران، بیمارستان امام خمینی و شریعتی جراحی با بلوک اعصاب محیطی و بدون بیهوشی عمومی به وفور انجام می شود.  

بعضی از اساتید ما تلاش کردند  که انجام بلوک اعصاب محیطی تحت هدایت سونوگرافی (دوره سوم) را در حدود سال‌های 1388 تا 1389 در ایران ایجاد کنند و توسط سونوگرافی بلوک اعصاب محیطی را انجام دهند که در سال‌های اخیر بسیار گسترش و پیشرفت داشته است. من شخصا خوشحالم  که توانستم به سهم خودم در کنار سایر اساتید در آموزش، توسعه و تکامل بلوک اعصاب محیطی تحت هدایت سونوگرافی نقش مهمی در دانشگاه داشته باشم و بخشی از دین آموزشی خودم را به دانشگاه در این زمینه ادا کرده باشم. من فلوشیپ درد را در فرانسه و دوره‌ی تکمیلی آن را در کانادا گذرانده ام و در طول دوره کار حرفه ای ام از دانشگاهها و بیمارستانهای متعددی در جهان بازدید داشته ام و  به جرات می‌توانم بگویم که ما در انجام بلوک‌های اعصاب محیطی از هیچ جای دنیا عقب‌تر نیستیم و پیشرفته‌ترین بلوک‌ها را در کشور خودمان در بسیاری از بیمارستان‌ها مخصوصاً بیمارستان امام خمینی(ره) به‌طور کاملاً پیشرفته انجام می‌دهیم. 

 

در مورد راه‌اندازی رجیستری و بانک اطلاعات بفرمایید؟

یکی از ایده‌های من راه‌اندازی یک بانک اطلاعاتی در رابطه با درد بود. سال‌ها (تقریبا از سال 1390) بر روی بانک اطلاعاتی شخصی خودم کار کردم و یک دیتابیس بسیار بزرگ و عظیمی را در بخش درد بیمارستان امام خمینی(ره) ایجاد نمودم که تلاش بسیار زیادی صرف آن شد و  گنجینه‌ی بسیار عظیمی از اطلاعات در این چند سال جمع‌آوری شده است. البته در ابتدا توجه و اقبالی به بانکهای اطلاعاتی نبود. 

مدیر برنامه‌ی آموزش فلوشیپ درد دانشگاه با تاکید بر اینکه طرح رجیستری درد در درمان بیماران بسیار با اهمیت است؛ گفت: این رجیستری به ما در ثبت و پردازش اطلاعات مربوط به بیماران درد و بررسی پیامد درمانها در کلینیک های درد کمک شایانی خواهد کرد. امیدوارم که رجیستری درد دانشگاه تهران در کشور ثبت ملی شود.  

در طول سال‌های اخیر در دانشگاه به ‌نوعی این بانک‌های اطلاعاتی و این دیتابیس‌ها مورد توجه قرار گرفت و به شکل شکیل‌تر و سازمان ‌یافته‌ تری  تحت عنوان رجیستری و ثبت به آنها پرداخته شد. این رجیستری ها از طرف وزارتخانه هم مورد حمایت قرار گرفتند و در دانشگاه هم یک سازمان‌دهی منظم و مدون برای سرپرستی آنها  ایجاد شده است.

زمانی که به‌عنوان مسئول برنامه‌ی فلوشیپ درد دانشگاه انتخاب شدم همزمان رجیستری یا ثبت درد را راه‌اندازی نمودم. ابتدا این ایده را به ‌صورت یک طرح تحقیقاتی در دبیرخانه ی ثبت بیماری‌ها و پیامدهای سلامت به تصویب رساندم. فاز اول رجیستری درد را باهدف ثبت چندمرکزی و فاز دوم را با هدف ثبت ملی درد راه‌اندازی کردیم. در این مسیر با  پروفسور Asenjo  (استاد تمام دانشگاه مک گیل کانادا) همکاری داشتم و همچنین تماس‌هایی با ثبت درد در ایالت کبک کانادا Qubec Pain Registry ایجاد کردم.  

ما چند ثبت درد معروف در دنیا داریم. یکی از این ثبت‌ها  ثبت درد کبک Qubec Pain Registry از کانادا ست که خیلی شبیه به کاری بود که من در سال‌های گذشته به ‌صورت شخصی برای data base خودم انجام داده‌ام. در حال حاضر یک بانک اطلاعاتی تحت عنوان ثبت درد را به شکل کاملاً مدون برای گروه درد برنامه‌ریزی کرده ام. جلسات مکرری با اساتید گروه درد برگزار کردم. از استادان در دانشگاه مک گیل دعوت کردم  و جلسه مشترک با ایشان داشتیم. که البته ما را راهنمایی کردند، همچنین از اساتید محترم و مسئولانی که در رابطه با رجیستری دانشگاه و وزارت بهداشت دارای تجربه و نظر هستند از آن‌ها هم دعوت کردم و جلسات مکرر راهبردی را تشکیل دادم. بعد از ساعت‌های طولانی فرم‌های رجیستری را تهیه و مدون نمودم.  بیش از دو سال است که کارهای مربوطه انجام می‌شود و حدود یک سال است که نمونه‌ها را جمع‌آوری می‌کنم. نمونه‌ی مشابه ملی در مورد ثبت درد وجود ندارد، ممکن است که  نمونه هایی به ‌صورت لوکال در بخش‌هایی از کشور وجود داشته باشد اما به شکل سیستماتیک معرفی و مطرح در کشور نشده است. امیدوارم که رجیستری ما در دانشگاه تهران به‌عنوان رجیستری ملی درد در کشور ثبت شود. هر رجیستری به ما این امکان را می‌دهد که اطلاعات خیلی صحیح و استانداردی از وضعیت موجود داشته باشیم از حیث علائم بیماری، روشهای تشخیص و درمان و مهم‌تر از همه نتیجه‌ی این درمان‌ها تا ببینیم که بیماری که مبتلابه درد مزمن است وضعیتش قبل از اینکه به کلینیک‌های درد مراجعه کند، چگونه بوده است و خدماتی که بیماران در کلینیک درد می‌گیرند و نتایج آن در آینده چه تأثیری بر کیفیت زندگی بیماران دارد. از فواید دیگر ثبت آن است که در جریان بررسی اطلاعات ثبت، وضعیت و امکانات کشور و نارسایی‌هایی که در سیستم اداری، مالی، و بیمه‌ها وجود دارد کشف و به شکل مدون بر پایه شواهد، نواقص روشن می شوند و می توانیم برای آینده برنامه‌ریزی صحیح انجام دهیم. 

رجیستری درد بسیار جامع طراحی شده است و همه‌ی انواع دردهای مزمن را اعم از انواع سردردها، دردهای سرطانی، دردهای مزمن بعد از عمل‌های جراحی، دردهایی که با منشأ عفونی همراه است، تروما و صدمات عصبی به دنبال تروما و همه‌ی انواع دردهای مزمن را شامل  می‌شود و برای همه انواع درد مزمن فرم‌هایی مخصوص طراحی‌شده است.

 

لطفاً در مورد تاسیس مرکز تحقیقات درد صحبت کنید؟  

ایده‌ی مرکز تحقیقات درد برمی‌گردد به سال‌ها قبل که تلاش‌های محدودی انجام شد در چند سال اخیر این تلاش‌ها شدت بیشتری گرفت و همان‌طور که می‌دانید برای ایجاد یک مرکز تحقیقات موانع و مشکلات زیادی وجود دارد. زمانی که من مسئول برنامه‌ی فلوشیپ درد شدم با پیگیری‌های متعدد و تلاش‌های بی‌وقفه موفق شدیم که مرکز تحقیقات درد را به ثبت برسانیم. به‌جز یک مورد مشابه، مرکز تحقیقات درد دیگری در کشور وجود نداشت و بسیاری از پژوهش‌ها و مطالعات مربوط به رشته‌ی درد به شکل پراکنده در مراکز تحقیقاتی مختلف انجام می‌شد ولی به شکل مدون هیچ مرکز تحقیقاتی فعالیت‌های خودش را به رشته‌ی درد  اختصاص نداده بود. درد یک علامتی است که در تمام رشته‌ها و تخصص‌های پزشکی مورد بحث است. لذا حوزه وسیعی از علم پزشکی را در بر می گیرد. از طرف دیگر درد مزمن خودش یک شخصیت و هویت مستقلی دارد و یک بیماری مجزایی شناخته می‌شود بنابراین دلایل زیادی وجود داشت که رشته‌ی درد یک مرکز تحقیقات مستقلی داشته باشد و تقریباً این مسئله برای همه‌ی اساتید در سطح دانشگاه و وزارت بهداشت روشن بود. رشته تشخیص و درمان درد های مزمن  یک‌ رشته‌ی جدید  است و در این زمینه به‌اندازه‌ی کافی تحقیق و پژوهش انجام ‌نشده است.  تشکیلات اداری و سازمانی برای حمایت از فعالیت‌ها در این رشته به شکل مدون وجود ندارد. همه‌ی دلایل مذکور دست ‌به ‌دست هم داد تا در تیرماه سال 1400  به‌طور رسمی مجوز این مرکز تحقیقات از وزارت بهداشت به دانشگاه ابلاغ شد و ما این فرصت را داشتیم که به ‌طور رسمی کارمان را در مرکز تحقیقات درد شروع کنیم. خوب الیته من هم مفتخر بودم که موسس این مرکز تحقیقات جدید در زمینه درد باشم. 

تاکنون تعدادی مقاله با Affiliation  مرکز تحقیقات درد ثبت ‌شده ولی به دلیل اینکه این مرکز تازه تاسیس است بودجه‌ای به ما تعلق نگرفته و به ‌طور رسمی هنوز  نتوانسته ایم  نیرو جذب کنیم. اما ما منتظر ننشسته ایم و تا کنون چندین طرح تحقیقاتی را آماده کرده‌ایم. 

مرکز تحقیقات درد بسیار نوپا است. سازمان‌دهی، شوراها و بخش‌ها در حال تکوین است. اگرچه محور اصلی‌ کار ما پژوهش در درد است ولی برنامه‌های بسیار وسیع و سنگین برای آموزش در نظر گرفته‌ایم و همچنین به ‌نوعی به شکل غیرمستقیم خدماتی برای درمان در نظر داریم.  مثلاً در مورد بلوک‌های عصبی ما تابه‌حال چندین کارگاه در سطح کشور و یک کنگره‌ی خیلی بزرگ برای آموزش بلوک‌های عصبی برگزار کرده ایم، شاید شش کارگاه، که به ‌شدت توسط همکاران نه ‌تنها در رشته بیهوشی بلکه در سایر رشته‌های تخصصی مثل طب فیزیکی و طب اورژانس مورد استقبال قرار گرفت و فیدبک‌های بسیار عالی دریافت کرده‌ایم به نحوی که حداکثر ظرفیت ثبت‌نام این کارگاه‌ها زودتر از زمان موعد تکمیل می‌شد و ما مجبور می‌شدیم که ثبت نام را متوقف کنیم. از این نظر تجربه‌ی خوبی در سال‌های گذشته برای برگزاری کارگاه‌های آموزشی بلوک‌های عصبی و بسیاری از مهارت‌ها و تکنیک‌های رشته‌ای درد داشته‌ایم. در آینده هم برنامه‌های آموزشی‌ در مرکز تحقیقات درد ادامه خواهد داشت.

 

لطفا در مورد برنامه "پیگیری فعال بیماران" در کلینیک درد صحبت کنید؟ 

منظور من از پیگیری فعال، پیگیری (فالوآپ) بیمارانی هست که دیگر مراجعه نمی‌کنند. یکی از مواردی که من موفق شدم در کلینیک درد آن را ایجاد کنم، یک برنامه پیگیری فعال یا follow up  بیمارن مبتلا به درد مزمن بود. در  سال 1391  طراحی این برنامه تکمیل و فعالیت آن شروع شد.  در حقیقت یکی از پیچیدگی‌های رشته‌ی درد مزمن این است که ابهامات در این رشته خیلی زیاد و روش‌های درمانی مؤثر و قطعی در یک دید خیلی کلی و گلوبان در این رشته بسیار محدود است. یا  به‌عبارت ‌دیگر در بیماران مبتلابه دردهای مزمن شاید فقط در 35 درصد  بیماران، دردشان به شکل خیلی مؤثر و خوب کاهش پیدا می کند، ولی بخش زیادی از بیماران مبتلا به دردهای مزمن همچنان تا آخر عمرشان با درد باید دست ‌وپنجه نرم کنند. کلینیک‌های درد از نظر کنترل درد کمک نسبی می‌کنند نه کمک مطلق. مثلاً فرض کنید در معالجه‌ی یک بیماری عفونی اگر به ‌درستی تشخیص داده و درمان شود آن عفونت به‌ طور کامل ریشه‌کن می‌شود و بیمار از عفونت به‌طور کامل رهایی پیدا می‌کند، اما بعضی بیماری‌ها در پزشکی هستند مثل درد مزمن، دیابت، بیماری‌های قلبی و ... که معمولا بیماریهای  مزمن نامیده می شوند.  فردی که مبتلابه فشار خون بالا یا دیابت شد در بسیاری از موارد، دیگر این بیماری به طور کامل ریشه‌کن نمی‌شود بلکه تا آخر عمر باید با فشار خون بالا و یا دیابت  زندگی ‌کند.  دردهای مزمن هم به همین شکل هستند، در بسیاری از موارد ما نمی توانیم درد را ریشه کن کنیم. بلکه ما می‌توانیم کمک کنیم که بیمار زندگی باکیفیت بهتری داشته باشد و شدت درد، کمتر شود «کمک ما  نسبی است نه مطلق». لذا درد مزمن یک ماهیت بسیار پیچیده و مبهمی دارد.   در بسیاری از موارد اثر درمان‌ها  نسبی است.  از طرف دیگر همیشه در پزشکی در ازای هزینه‌هایی که می‌شود باید دید که چه مقدار ما سود می‌بریم چراکه رشته‌ی درد مزمن یک‌رشته‌ی نسبتاً گران ‌قیمتی است و باید نسبت هزینه و سود را در آن به شکل علمی سنجید. بنابراین فالوآپ یا پیگیری بیماران بسیار مهم است  تا  به ما نشان دهد  که مثلا این بیمار  در طول زمان چه درمان‌هایی را گرفته و در درازمدت چقدر از این درمانها سود برده و دیگر اینکه این درمانها در بهبود کیفیت زندگی‌اش به چه میزان مؤثر بوده اند. 

با طراحی یک سری پرسشنامه‌‌های استاندارد  موفق شدم که یک برنامه  فالوآپ فعال ایجاد کنم و حتی با کمک متخصصین آی تی یک نرم‌افزاری هم تهیه شد که کمک می‌کرد که در هر بیمار  در زمان‌های لازم برای پیگیری، پیام‌هایی را برای اپراتور می‌فرستاد.  البته ناگفته نماند که برنامه فالو آپ  ‌یک کار بسیار دشوار و سختی برای یک مرکز درمانی شلوغ است. ولی این برنامه ی فالو آپ ما برای چند سال کار کرد و  این نرم‌افزار هم خیلی کمک کرد.  به مدت شاید چند سال این سرویس فالو آپ  با  بیمارانی که  به ما مجددا مراجعه نمی‌کردند تماس می‌گرفت و با فرم‌های استاندارد شده وضعیت بیماران و کاهش دردشان و تغییراتی که در کیفیت زندگی‌شان  ایجاد کرده بود را ثبت می‌کرد. این دیتا مربوط می‌شد به همان بانک اطلاعاتی شخصی خودم، و لیکن در حال حاضر به شکل رجیستری البته به شکل محدودتراین کار ادامه دارد. 

بنابراین یکی از مواردی که در بیمارستان امام خمینی(ره) موفق شدم که ایجاد کنم همین سرویس فالو آپ بود که به ما این کمک را می‌کند که به شکل خیلی منظم و سیستماتیک این حجم عظیم بیمارانی که در سرویس درد  در حال رفت و آمد هستند، در آن دسته از بیمارانی که دیگر مراجعه نمی کنند، با آن‌ها تماس گرفته و تغییر کیفیت زندگی‌شان را نسبت به درمان‌هایی که دریافت کردند ثبت کنیم.  

 

در حال حاضر متوقف‌شده؟

به دلیل نبود نیرو آن برنامه فالوآپ در حال حاضر متوقف‌شده است. اما به شکل محدودتری در رجیستری درد دنبال می شود.   

 

برای پوشش و تحت قراردادن بیمه درد مزمن کاری انجام داده‌اید؟

یکی از مشکلاتی که تمام متخصصین رشته‌ی درد و همچنین دو انجمن اصلی مربوط به این رشته در سطح کشور دارند و همیشه با آن درگیر هستند «مسئله‌ی پوشش بیمه‌ای خدمات رشته‌ی» ما است. با اینکه ده‌ها مکاتبه با بیمه‌ها در سطح وزارت انجام شده است و جلسات مکرری برگزار شده اما موفقیت به دست آمده بسیار نسبی و کم است. ما هم به سهم خود در دانشگاه، مکاتبات متعددی انجام داده ایم و پیگیری نموده ایم اما متاسفانه پوشش بیمه ها برای خدمات رشته ما بسیار محدود و نسبی است و لذا از این جهت بیماران صدمه می بینند.  

 

آینده‌ی آموزشی رشته‌تان را چگونه  می بینید؟

همان‌طور که می‌دانید آموزش پزشکی متمرکز بر روشهای قدیمی است مانند کلاس‌های آموزشی و همچنین آموزش فلو و رزیدنت‌ها بر بالین بیماران درمانگاه و اتاق عمل ولی در آینده تله مدیسین، آموزش‌های مجازی و سیمیولیشن در دانشگاه‌های پیشرفته و ثروتمند دنیا روبه گسترش است. توجه به سیمیولیشن به شکل خیلی جدی دنبال می شود. بسیاری از پراسیجرها را در بخش‌های سیمولیشن انجام می‌دهند ولی ما مجبور هستیم بسیاری از سناریوها را بر روی بیماران واقعی آموزش دهیم، در حالی که استاد مشغول درمان است فراگیران هم آموزش می بینند. امیدوارم روزی برسد که بتوانیم خیلی از پروسیجرهای سنگین رشته‌ی خودمان را برای اولین بار بر روی فانتوم و سیمیولیشن آموزش دهیم. 

حرکت جدیدی که با ابتکار و پشتیبانی آقای دکتر بیگ محمدی انجام شد این بود یک فضایی را در بیمارستان امام خمینی(ره) برای آموزش بر روی جسد در نظر گرفتند و امکاناتی هم در حال تکوین است. این‌یک قدم بسیار مثبت است که ما هم جزو گروه‌هایی بوده‌ایم که نیاز خودمان را برای این نوع آموزش‌ها اعلام کردیم.

در آینده‌ای نزدیک امیدوار هستیم که فراگیران بتوانند بسیاری از پروسیجرهای حساس را برای بار اول بر روی جسد انجام دهند و پس از کسب مهارت نسبی، پروسیجر ها را بر روی انسان انجام دهند. 

از نظر آموزشی، با بخش درد دانشگاه مک گیل یک ارتباطی ایجاد کرده‌ایم البته اگر امکانات کشور اجازه دهد بتوانیم برنامه اکسچنج و ویزیتینگ پروفسور داشته باشیم، این امر باعث ارتقای خیلی عالی و کیفی در آموزش می‌شود. باید امیدوار باشیم که در آینده با توسعه‌ی اقتصادی این فرصت‌ها برای اساتید و فلوآپ ها برقرار گردد.  

 

در حال حاضر شما اصلاً سیمولیشن ندارید؟

خیر، نداریم.  

 

با چه گروه‌ها و مراکزی خارج از کشور همکاری دارید؟

با دانشگاه مک گیل در منترال کانادا، Quebec pain registry  که در ارتباط هستیم همچنین در حال ایجاد ارتباط با دانشگاههایی در آلمان و فرانسه هستیم. 

 

با چه چالش‌هایی روبه‌رو هستید و برای رفع آن‌ها چه‌کارهایی انجام می‌دهید؟

یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که برای گروه ما وجود دارد در اولویت نبودن رشته ماست. این پیشرفت فراوانی که در گروه درد دانشگاه تهران ایجاد شده، عمدتا به خاطر حمایت پژوهشکده‌ی علوم اعصاب و سرمایه‌گذاری سنگین  آنها برای تهیه  تجهیزات اتاق عمل درد بیمارستان امام خمینی(ره) بوده است. اگر چه در سایر بخشها از طرف مجتمع بیمارستانی امام خمینی، حمایتهایی بوده و ممنون و سپاسگزار هستیم از جمله  اینکه در بیمارستان امام خمینی، شریعتی و امیراعلم  اتاق عمل و درمانگاه را در اختیار گروه درد قراردادند ولی واقعیت این است که به نسبت پتانسیل‌هایی که گروه ما دارد، مانند اینکه  ما یک گروه فوق تخصصی هستیم، 9 عضو هیات علمی داریم، دستیار فلوشیپ تربیت می کنیم، ما رتبه‌ی ششم در متقاضیان فلوشیپ را داریم، و یکی از پر متقاضی‌ترین رشته‌های فلوشیپ در دانشگاه هستیم، با در نظر گرفتن جایگاه ما، فضای آموزشی واداری که در اختیار گروه درد قرار می‌گیرد و تجهیزاتی که برای ما خریداری می‌شود بسیار ضعیف است.

گروهی که فلو تربیت می‌کند باید بیشتر موردتوجه و اولویت قرار بگیرد، البته نسبت به حمایت‌هایی که از ما شد تا توانستیم مرکز تحقیقات درد را  تصویب کنیم، سپاسگزار هستیم، ولی پس از تصویت مرکز تحقیقات درد در حال حاضر  بودجه و نیرویی در اختیار ما قرار نگرفته است.  

متأسفانه در اختصاص فضا، نیرو و تجهیزات در اولویت‌های پایین قرارگرفته‌ایم، این باعث می‌شود افراد کم‌کم دلسرد شوند.

 

چه راهکارهایی دارید؟

تلاش و امید.  

 

چه پیشنهاد‌هایی برای اعضای هیئت‌علمی رشته‌تان و جوانانی که وارد این رشته می‌شود دارید؟

2 نفر از اتندهای گروه، دوره کامل فلوشیپ شان را در معتبرترین مراکز دنیا گذرانده‌اند و بقیه اعضای گروه هم در مراکز معتبر دنیا حضور داشته و دروه دیده اند. امیدوارم که شرایط اکسچج را ایده آل تر کنند تا رابطه اساتید و فراگیران با مراکز دنیا بیشتر شود.

 

فلوشیپ بین‌المللی دارید یا خیر؟

بله آمادگی آموزش دستیار فلوشیپ بین الملل را داریم و اعلام هم کرده ایم. تاکنون یک متقاضی از کشور نیجریه داشته ایم. 

 

کلام آخر: 

خوشحالم که به سهم خودم در اعتلای برنامه آموزشی فلوشیپ درد، گسترش و توسعه بلوک‌های اعصاب محیطی تحت هدایت سونوگرافی، تاسیس یک Data base بزرگ، تاسیس ثبت و رجیستری درد دانشگاه، تاسیس مرکز تحقیقات درد، سرویس پیگیری (فالوآپ)  فعال (تماس با بیمارانی که دیگر مراجعه نمی کنند) نقش مهم داشته ام.    

به نظر من شناخت و اقبال عامه مردم از رشته‌ی درد سریع‌تر از شناخت پزشکان بوده و خود مردم رشته‌ی ما را زودتر شناخته اند و به ما مستقیما مراجعه می کنند. باید تلاش شود که در دوره پزشکی عمومی برنامه‌ی آموزش درد مزمن و حاد قرار گیرد چراکه این باعث می‌شود که نسل جدید پزشکانی که فارغ‌التحصیل و بعد وارد تخصص‌های مختلف می‌شوند از همان اول ذهنشان با این  آموزش ها آشنا شده باشد و بدانند درد کشیدن هیچ فایده و نفعی برای بیماران ندارد. اکنون که رشته تشخیص و درمان درد به‌عنوان یک‌رشته‌ی فوق تخصصی در دنیا و ایران وجود دارد دیگر دلیلی ندارد که بسیاری از بیماران از درد رنج ببرند درحالی‌که امکانات درمان آنها  در کشور به‌طور خیلی فراوان گسترش پیداکرده است. 

اما خواهش من از مدیران سطوح بالاتر دانشگاه و بیمارستان‌ها  این است که رشته‌ی درد در اولویت بالاتری در تصمیم گیری ها قرار گیرد و همچنین در سطح وزارت بهداشت باید یک تصمیم جدی و  اساسی برای پوشش خدمات این رشته توسط بیمه‌ها اتخاذ شود. 

در انتها از شما و همکارانتان در سرویس روابط‌عمومی دانشگاه به دلیل این فرصتی که در اختیار من و گروه درد قرار دادید، بسیار تشکر می کنم.