روابط عمومی بیمارستان فارابی: دکتر سید فرزاد محمدی، مدیر برنامه پیشگیری از نابینائی و سلامت چشم وزارت بهداشت ، مشاور علمی نهمین سمینار سالیانه پرستاری چشم فارابی است. با وی درباره برنامه های این سمینار به گفتگویی کردیم که ماحصل آن را در پی می خوانید.

فرا رسیدن سال جدید را خدمت شما تبریک عرض نموده برایتان آرزوی سلامتی و موفقیت داریم. در ابتدا در مورد موضوع سمنیار نهم برایمان بگویید علت انتخاب موضوع «بیماری های چشم در کودکان » برای سمینار چه بوده است؟

- بنده هم عرض سلام خدمت شما و مخاطبان دارم. در مواردی که به عنوان مشاور برای طراحی برنامه علمی سمینار پرستاری دعوت شده ام، همواره یک طرح ذهنی و نظام مفهومی را برای پرداختن به موضوعات سمینار دنبال کرده ام تا برنامه ها و محتوای ارائه شده در سمینار پرستاری با سمینار چشم پزشکی متفاوت و جدای از هم باشد. همین رویکرد را  طی پنج سل گذشته در مجله پرستار چشم نیز دنبال کرده ایم که نتیجه آن تولید حجم قابل توجهی از محتوای ویژه برای همکاران پرستار شاغل در حوزه چشم پزشکی است. گرچه نمی توان بین محتوای علمی پزشکی و پرستاری خیلی تمایز قایل شد، ولی به هرحال بین آنچه یک پرستار برای افزایش دانش و مهارت خود نیاز دارد با آنچه یک پزشک یا یک اپتومتریست نیازمند است تفاوت وجود دارد. هریک حدود حرفه ای ویژه ای داشته و نیازمند دانش و مهارت مخصوص خودشان هستند.

اما این که چرا امسال موضوع پرستاری چشم کودکان انتخاب شده است؟ چون مبحث کودکان نه تنها در چشم پزشکی، بلکه در تمامی رشته های طب مبحث مهمی است. کودک انسانی در حال رشد است که به لحاظ جسمی و روانی ویژگی های متمایزی با افراد بالغ دارد. از طرفی مانند سایر اجزاء بدن که در دوره رشد شرایط متفاوتی دارند، چشم هم در این زمان شرایط کاملا خاصی دارد و چون جزئی از سیستم عصبی محسوب می شود، ویژگی هایی دارد و اطلاعات و دانش متفاوتی نیازمند است که می تواند برای مخاطبان سمینار بدیع و شنیدنی باشد.  

از سوی دیگر وقتی بیمار ما یک کودک است، علاوه بر نیازهای عاطفی، مراقبتی و حمایتی بسیار کودک، والدین او هم به همان میزان نیازمندی ها و ملاحظات گوناگونی دارند که شرایط  کاملا متفاوتی را از نظر پزشکی، پرستاری و مراقبتی ایجاد می کند. همه همکاران پزشک و پرستار می دانند که در مواقع بیماری کودک، والدین و حتی خواهر و برادر و سایر افراد خانواده هم تحت تاثیر قرار گرفته و دچار نگرانی و اضطراب می شوند.

بنابر این در جریان درمان و مراقبت از کودک بیمار باید ملاحظات و ظرایفی رعایت شود. به طور تاریخی گروهی که ارائه این جنبه از هنر مراقبت را با همه ظرایف آن برعهده گرفته اند همکاران پرستارند و چشم پزشکان و اپتومتریست ها معمولا کمتر آمادگی ورود به جنبه های جامعه نگر مراقبت را دارند.
بر اساس این ضرورت ها باید در سمینار پرستاری چشم به بیماری های چشم در کودکان پرداخته می شد، امسال یا سال دیگر. از طرفی در سالهای گذشته سه شماره از مجله پرستاری چشم هم به این موضوع یعنی پرستاری چشم اطفال اختصاص یافته و محتوای لازم ایجاد شده است. محتوای مناسب و چهارچوب مدون و فرآوری شده ای که در اختیار سخنرانان است، شرایط خوبی را برای انتخاب موضوع «پرستاری چشم در کودکان» برای نهمین سمینار سالیانه پرستاری چشم فراهم کرد.

نحوه ارائه مطالب در سمینار چگونه است؟

- سعی شده در طراحی برنامه ها تمامی جنبه هایی که در یک سمینار هست هر چند مینیاتوری پیش بینی شود. قبل از شروع سمپوزیوم ها یک سخنرانی کلیدی داریم که توسط آقای دکتر فرامرز انوری ایراد خواهد شد. ایشان استاد پیشکسوت و بازنشسته چشم پزشکی اطفال و استرابیسم هستند و  افتخار دادند و پذیرفتنددر ارتباط با مضامین سمینار برای ما صحبت و از تجارب و خاطراتشان تعریف کنند.

 پس از آن 4 سمپوزیوم با موضوعات مختلف داریم. در این سمپوزیوم ها تعدادی سخنرانی توسط همکاران پرستار در حضور پنلی از اساتید چشم پزشکی و پرستاری ایراد شده و اساتیدنظرات خود را درحین سخنرانی ها و یا در پایان آن ها اعلام خواهند کرد. در انتهای هر سمپوزیوم هم تعدادی سوال مطرح می شود که مبنای یکی از مسابقات ما خواهد بود و به برندگان به قید قرعه جایزه تعلق خواهد گرفت. یک مراسم اختتامیه کوچک و پس از آن دو کارگاه خواهیم داشت.
در بحث های علمی و پرسش و پاسخ سمپوزیوم ها است که سمینار تمایزات خودرا نشان می دهد و  مفهوم مورد نظر ما شکل می گیرد. حقیقت آن است که در یک سمینار خوب و تعاملی بخشی از محتوا و دیدگاه ها در ضمن ارائه و برگزاری سمینارخلق می شود و ما خودمان هم آنجا یاد خواهیم گرفت.

سخنرانان سمینار همه از بیمارستان فارابی هستند؟

-چند نفری سخنران خارج از بیمارستان هم داریم. کسانیکه در سالهای گذشته در قالب نویسندگی مقالات در نشریه پرستار چشم همکاری کرده اند. اما غیر از سخنرانان مدعو، زمینه مشارکت آزاد را هم فراهم نموده ایم یعنی به صورت محدود در جامعه حرفه ای هدف اطلاع رسانی کرده ایم تا اگر کسی علاقه مند است و مطلب قابل ارائه ای در ارتباط با مضمون سمینار دارد، می توانیم آن را وارد برنامه علمی کنیم .حتی با موضوع آزاد هم امکان ارائه به شکل پوستر وجود دارد و از آن استقبال خواهیم کرد.

در مورد کارگاه ها هم در بین اعضا هیات علمی فراخوان آزاد داشتیم تا اگر کسی علاقمند به برگزاری کارگاه باشد، حتی با مضمونی غیر مرتبط با موضوع سمینار که آن را مناسب برای همکاران پرستار بداند، آمادگی آن وجود دارد.  

لطفا در مورد بخش های جانبی سمینار هم توضیح بدهید؟

-به نظرم سمینار پرستاری نسبت به سمینار چشم پزشکی از پویایی و تحرک بیشتری برخوردار است. دلیلش هم یا هنرمندتر بودن همکاران پرستار است یا فراغت بیشترشان نسبت به پزشکان!!
به این سبب اشکال مختلفی از مشارکت آنان در سمینار را پیش بینی کرده ایم؛  همکارانی هستند که دانش و تجربه پرستاری را با ذوق هنری ترکیب نموده و در قالب عکس یا پوستر به نمایش گذاشته اند. ممکن است همکاری بخواهد در دو مضمون «وقتی کودک بیمار است» یا« وقتی چشم کودک بیمار است» پوستر علمی، خاطره، نوشته ادبی، عکس( با وجهه اجتماعی، پرستاری یا پزشکی ) را ارائه و به نمایش بگذارد.

این ها در قالب مسابقات و برنامه های جانبی پیش بینی شده و فراخوان داده ایم تاهم همکاران حس مشارکت گسترده تری داشته باشند و هم سمینار از سرزندگی و پویایی بیشتری برخوردار باشد هدایای ناقابلی را هم تقدیم خواهیم کرد.

فقط پرستاران می توانند در این مسابقات و برنامه های جانبی شرکت کنند ؟ مهلت ارسال آثار تا چه تاریخی است؟

-فکر نمی کنم. ما در این زمینه محدودیتی نداریم، همکاران غیر پرستار مثلا همکاران اپتومتر هم اگر ذوقی داشته باشند می توانند در این مسابقات شرکت کنند. چون ما یک تیم هستیم و کنار هم کار می کنیم حتی اگر همکاران پزشک هم چیزی به ذهنشان برسد می توانند شرکت کنند. به هرحال سمینار فارابی، در سابقه تاریخی خودش علاوه بر این که سمیناری با ماموریت و وجه ملی است ولی تعلق صمیمی تری به دانش آموختگانش و همینطور به پرسنل  بیمارستان فارابی اعم از پرسنل بالینی و حتی غیر بالینی دارد. گرچه بین فارغ التحصیلان  و غیر فارغ التحصیلان فارابی مرز نامشخصی وجود ندارد. ممکن است یک نفر دوره پزشکی عمومی را در یک دانشگاه، رزیدنتی را در یک جا و فلویی اش را در جای دیگری گذرانده باشد

 مهلت ارسال آثار هم تا 25 فروردین 97 پیش بینی شده ولی احتمال تمدید تا پایان فروردین وجود دارد.

در لیست برنامه ها، صبحانه علمی هم دیده می شود، در مورد آن هم توضیح دهید.

-بله در صبحانه علمی، میزبان سخنرانان و اعضای پنل خواهیم بود تا در مورد مضمون سمینار و سخنرانی ها داد و ستد مختصری داشته باشیم. البته با صبحانه علمی پزشکان که یک مقدار متمرکز تر و برنامه ریزی شده تر هست و به مثابه یک برنامه علمی برگزار می شود فرق دارد. صبحانه علمی پرستاری بیشتر جلسه بارش افکار، هم اندیشی و داد و ستد موضوعی با سخنرانان و اساتید پنل است. بنابراین شرکت کنندگان از قبل مشخص و دعوت شده اند.

آیا موضوعات صنفی پرستاری مثل راه اندازی رشته پرستاری چشم هم در صبحانه علمی مطرح  و پیگیری خواهد شد؟

-البته این موضوع تا مراحلی پیش رفته، مکاتباتی انجام شده و ما منتظر پاسخ از طرف وزارتخانه و دانشگاه هستیم. مطرح شدن این بحث در صبحانه علمی هم به حضور برخی از مهمانان دعوت شده مثل همکاران بورد پرستاری یا دانشکده پرستاری بستگی دارد. بله اگر این عزیزان تشریف بیاورند ممکن است در آن زمینه ها هم صحبت بکنیم. ولی قرارمان بیشتر این است که در ارتباط با سمینار و محتوای علمی که قرار است ارائه شود، صحبت شود. گرچه مطالب و پاورپوینت ها قبلا چک شده است ولی ممکن است سخنرانان پیشنهاداتی در ارتباط با روانی بیشتر و غنای مطالبی که ارائه می کنند داشته باشند یا در لحظات پایانی و پیش از ارائه سخنرانی سوالی یا نظری داشته باشند. این فرصت در برنامه صبحانه علمی فراهم شده است.

موضوع یکی از کارگاه ها غربالگری مشکلات بینائی در کودکان است. هدف از برگزاری این کارگاه چیست؟

-ابتدا باید توضیحی بدهم؛ وقتی صحبت از غربالگری بینائی می شود مختص سن مشخصی نیست. یعنی غربالگری سلامت بینائی و چشم را می توانیم در هر مقطعی از سن برای افراد مختلف مطرح کنیم .

مثلا اگر بیاییم در نوجوانانی که سابقه خانوادگی قوز قرنیه دارند، در فاصله 10 تا 20 سالگی، توپوگرافی و عکسبرداری قرنیه انجام دهیم؛ این کار غربالگری بینائی است. یا اگر در سنین بالاتر، در افرادی که  پنج سال سابقهابتلا به دیابت دارند، تصویربرداری شبکیه انجام دهیم؛ این هم غربالگری بینایی است. بنابراین غربالگری بینایی مفهومی گسترده دارد ولی آن چیزی که در سطح جامعه به عنوان غربالگری شهرت پیداکرده، غربالگری دید کودکان پیش دبستانی است که توسط سازمان بهزیستی و با مشارکت وزارت بهداشت و همکاران اپتومتریست به ویژه در بیست سال گذشته انجام شده است.

 غربالگری بینائی، به عنوان پیش فرض، در حوزه کاری پرستاران قرار نمی گیرد و درکل در حوزه تخصصی چشم پزشکان و همکاران اپتومتریست است. به درجاتی هم متخصصین اطفال و نوزادان زمانیکه در حوزه غربالگری سلامت وارد می شوند غربالگری بینایی را هم شامل می شود.  منتهی لازم است همکاران پرستارمان را به عنوان اعضای تیم سلامت برای تعامل حرفه ای تر و معنی دارتر از یکسری اطلاعات بهره مند کنیم. ما انتظار نداریم همکاران پرستار غربالگری بینائی انجام بدهند. به تعداد کافی در کشور چشم پزشک و اپتومتریست داریم و باید توزیعشان در کشور اصلاح شود. اما اینکه یک همکار پرستاری که در حوزه چشم پزشکی کار می کند بتواند با مفهوم غربالگری بینائی و تکنیک ها و روش ها آن آشنا باشد تا حداقل بتواند مشاوره خوبی بدهد، درست تر و هوشیارانه تر به چشم پزشک یا کارشناس بینائی سنجی ارجاع دهد یا بتواند به بیمار آموزش دهد و او را راهنمایی کند یک  ضرورت انکار ناپذیر است. برای همین هم نوشته ایم« کارگاه آشنایی با غربالگری بینایی » نه کارگاه غربالگری بینایی.
لازم است این فرصت را مغتنم شمرده و به عنوان فردی که به عنوان سخنگوی پرستاری چشم در سطح کشور شناخته شده لااقل برای رفع ابهام نزد برخی از همکاران اپتومتریست، هرچند همکاران اغلب از نزدیک بنده را می شناسند، صراحتا بگویم: بنده شخصا  به هیچ عنوان قصد جریحه دار کردن حوزه همکاران اپتومتریست را ندارم. معتقدم ما همگی اعضای یک تیم هستیم و بایستی هرکس جایگاه خودش را به رسمیت بشناسد. دلیل این ادعا محتوای هم مطالب مندرج در مجله پرستار چشم است. اگر همکاران تورق کنند ملاحظه خواهید کرد محتوا کاملا در حوزه پرستاری است نه اپتومتری و اگر از حوزه چشم پزشکی و اپتومتری در مجله یا ساختار سمینار مطلبی مطرح شده در راستای همان کار تیمی است که اشاره کردم. همانگونه که موضوع سمینار سال قبل پرستاری زخم در چشم بود که موضوع کاملا مختص پرستاران است.    

آقای دکتر به برنامه غربالگری بینایی کودکان اشاره کردید. گویا تغییراتی در برنامه ایجاد شده. لطفا در مورد آن صحبت کنید.

-همانطور که می دانید غربالگری بینایی در پایگاه های موقت سازمان بهزیستی به صورت موسمی در آبان و آذر هرسال برگزار می شد و یک مقدار پیگیری هایش به دی و بهمن امتداد می یافت. درپنج سال گذشته ضمن برگزاری هفته ملی غربالگری تنبلی چشم در آبان ماه، برای افزایش پوشش برنامه، پایگاه های دائمی ایجاد شد که در طول سال هم آمادگی سنجش حدت بینائی فرزندان عزیز ایرانی را دارند و از جهاتی نکات مثبتش بیشتر از نکات منفی اش است.  

ارزیابی شما از جایگاه سمینار فارابی و به ویژه سمینار پرستاری چشم چیست؟

-سمینار فارابی طی سال های برگزاری دارای ویژگیهای ممتازی بوده است. زمان برگزاری در فصل بهار و اردیبهشت ماه و برگزاری در فضای متفاوت هتل المپیک باعث ایجاد سیمایی فرح بخش علاوه بر محتوای ارزشمند بازآموزی که هر سمینار علمی دارد، نزد همکاران چشم پزشک، اساتید و دانش آموختگان بیمارستان فارابی شده است.  اضافه شدن سمینار پرستاری در چند سال گذشته ، هم بعد غنای ممتاز و متمایزی را به آن اضافه کرده است و  هم امکان میزبانی و تجدید خاطره و دیدار همکاران پرستار را در کنار چشم پزشکان فراهم کرده است. فراهم شدن فرصت فراغت علمی برای همکاران پرستار، ملاقات دوباره همکاران بازنشسته عزیز و یادآوری حس تعلقشان به فارابی، فراهم شدن فرصت میزبانی همکاران پرستار سراسر کشور، چه افراد شاغل در بخش های تخصصی چشم و چه افرادی که مراقبت از بیماران چشم را در کنار مراقبت ها گسترده دیگر بر عهده دارند و ارائه محتوا به آنان، همگی ویژگی هایی است که سمینار پرستاری چشم فارابی داراست. به جد می توان ادعا کرد کسی دیگر در کشور چنین تامل و چنین فرصت و ظرفیتی را برای بازآموزی مستمر و پایدار در ارتباط با پرستار چشم، به شکلی که ما ارائه می کنیم فراهم نکرده و نمی کند. اگر همکاران و همتایان محتوای برنامه علمی را نگاه کنند، تصدیق خواهند کرد که یک چنین نظام مفهومی و چیدمانی را جای دیگری ندیده اند و کاملا منحصر به فرد است. حتی می توان ادعا کرد در مقایسه با سمینار های کشور های دیگر نیز یا همتای آنها یا از جهاتی پیشتاز است.  

از فرصت گفتگو تشکر می کنیم و برایتان آرزوی موفقیت داریم.

گفتگو: امیدوار