مهارت خودآگاهي و همدلي
خودآگاهي/خودشناسي
امكان دارد آگاه نبودن از خصلت ها و استعدادهاي خود، سرچشمه تعارض هاي فراوان و شكست هاي اصلي زندگي انسان باشد بنابراين بايد نوجوانان را ياري كرد تا ويژگي هاي اصلي شخصيت و نقاط ضعف و قوت خود را بشناسند و فشارها و دلهره هاي خود را تشخيص دهند. گذشته از اين، خودشناسي پيش نياز روابط مؤثر اجتماعي و بين فردي است و در ايجاد همدلي و هم حسي با ديگران نقش مهمي ايفا ميكند. گنجاندن مفهوم خودشناسي در ميان مهارت هاي زندگي، پيآمدهاي مهمي دارد. اكثر مكاتب و روش هاي مشاوره اي و روان درماني در روانشناسي و حتي پيش از آن ها، مكاتب الهي به ويژه اسلام، تمام افراد را به تدبير در خويشتن فراخوانده اند. از اين منظر خودشناسي مقدمه ارتباط مؤثر با ديگران است زيرا عليرغم تفاوت هاي فردي فراوان، انسان ها ويژگي هاي مشابه و زيادي هم دارند. براي مثال هر انساني نيازمند حفظ و تقويت عزت نفس خويشتن است و تخريب عزت نفس در هر فرد موجب احساس شديد حقارت و درنتيجه اضطراب در او خواهد شد. روشن است كه هرگاه فرد چنين فرآيندي را در درون خود تشخيص داده باشد، پيآمدهاي آن را در ديگران درك خواهد كرد. از سوي ديگر پي بردن به انگيزه هاي بسياري از اعمال و به خصوص رفتارهاي نابهنجار تا حدودي به شناخت بيشتر خودياري خواهد كرد. توانايي شناخت و آگاهي از خصوصيات شخصي شامل نقاط ضعف، كاستي ها، قدرت ها، توانايي ها، خواسته ها، ترس ها، نفرت ها و غيره...است. رشد خودآگاهي به فرد كمك مي كند تا دريابد تحت استرس قرار دارد يا نه؟ و اين معمولاً پيش شرط ضروري روابط اجتماعي و روابط بين فردي مؤثر و همدلانه است.

اهداف يادگيري مهارت خودآگاهي و همدلي
مهارت هاي ذهني عبارت اند از: آگاهي از ويژگي هاي مثبت خود، شناسايي ويژگي هاي قابل تغيير خود، شناخت استعدادها و توانمندي ها، آشنايي با نظرات ديگران در مورد خود، آشنايي با ويژگي هاي مربوط به دوره سني /رشدي خود، آگاهي از ويژگي هاي منفي خود و غير.

مهارت هاي فيزيكي عبارت اند از: توانايي تعمق و انديشيدن در خويشتن، توانايي تغيير ويژگي هاي منفي، تقويت ويژگي هاي مثبت وغيره.

مهارت هاي نگرشي (طرز تفكر) عبارت اند از: علاقه به بررسي و تحليل خود و غيره.

همدلي
همدلي يا هم حسي به معني تلاش براي فهم موقعيت زندگي ديگران است. درك و پذيرش ديگران يعني همان افرادي كه با ما تفاوت بسيار دارند، بخشي از مهارت همدلي است. بهبود روابط اجتماعي مثلاً در موقعيت هاي فرهنگي و قومي، از مهارت هاي زندگي امروز است و بدون آن هرلحظه ممكن است كينه ها و خصومت هاي افراد نسبت به يكديگر تشديد شود. ازآنجاكه زندگي جمعي، به ويژه در عصر حاضر، به همياري و مشاركت نياز دارد لازم است با تقويت همدلي در فرزندان آنان را به سوي تجربه رفتارهاي جمعي مفيد هدايت كنيم.
همدلي به راستي يك مهارت است و عده اي اساساً از اين مهارت بي بهره و از مزاياي بيشمار فردي و اجتماعي آن بي خبرند. هرگاه عضوي از اعضاي جامعه انتظار داشته باشد كه ديگران او را با تمام ويژگي ها و خصلت ها بپذيرند، خودش هم بايد توان فهم عقايد، باورها و احساس ديگران را داشته باشد. متأسفانه بي مهارتي در همدلي و توجه نكردن به مجموعه فضاي شناختي و عاطفي ديگران، سرچشمه بدفهمي هاي فردي و بدتر از آن خصومت هاي قومي و نژادي است. بررسي هاي روانشناختي اجتماعي نشان داده اند كه گاه ويژگي هاي قومي، زباني يا نژادي، حصاري گرداگرد اعضاي يك مجموعه انساني ايجاد ميكند و مانع ايجاد روحيه همدلي در افراد مي گردد. واقعيت هاي زندگي اجتماعي در حال حاضر هرگز پذيرايي اين پديده نابهنجار نيست. جالب است كه هم اكنون روانشناسان اجتماعي تماس هاي بيشتر و تلاش براي درك مجموعه عناصر تأثيرگذار بر ذهن و رفتار يك فرد يا يك قوم (همدلي) را به منزله راه حل پيشنهاد كرده اند. كاهش ميزان فاصله ميان سياهپوستان و سفيدپوستان و احساس همدلي بيشتر ميان آنها در چند دهه اخير مثالي است كه محققان رفتار اجتماعي ذكر مي كنند. همدلي ابعاد بي شماري دارد اما تنها به يك نكته ديگر در مورد آن اشاره مي كنيم كه عبارت است از ناسازگاري هاي نوجوانان با والدين و ساير اعضاي خانواده پژوهش هاي روانشناسان گوياي اين حقيقت اند كه دلايل ريشه اي اين مسئله را بايد در فضاي ذهني متفاوت والدين و فرزندان جستجو كرد. هر يك از اين افراد پديده ها را از ديدگاه ويژه خود مي بينند. در اين زمينه نيز همدلي كليد درك و سپس حل تدريجي اختلافات نوجوانان و والدين آن هاست. درواقع فقدان همدلي موجب مي شود كه نوجوانان به روش هاي انحرافي بيان خويشتن متوسل شوند كه گاهي در تضاد باارزش هاي اجتماعي و فرهنگي قرار مي گيرند.
همدلي يعني اينكه فرد بتواند زندگي ديگران را حتي زماني كه در آن شرايط قرار ندارد،درك كند. همدلي به فرد كمك مي كند تا بتواند انسان هاي ديگر را حتي وقتي با او متفاوت هستند، بپذيرد و به آنها احترام بگذارد. همدلي روابط اجتماعي را بهبود مي بخشد و به ايجاد رفتارهاي حمايت كننده و پذيرنده نسبت به انسان هاي ديگر منجر مي شود.
اين توانايي به فرد كمك مي كند تا بتواند به طور كلامي و غيركلامي و متناسب بافرهنگ، جامعه و موقعيت، خود را بيان كند. بدين معني كه فرد بتواند نظرها، عقايد، خواسته ها، نيازها و هيجان هاي خود را ابراز و به هنگام نياز بتواند از ديگران درخواست كمك و راهنمايي نمايد. مهارت تقاضاي كمك و راهنمايي از ديگران در مواقع ضروري از عوامل مهم يك رابطه سالم است.

بروشور مهارت خودآگاهي و همدلي

منبع:مركز بهداشت جنوب، واحد سلامت رواني اجتماعي و اعتياد دانشگاه علوم پزشكي تهران
تنظيم:مونا عدالت يار