روزه داری و سیستم ایمنی

دستگاه ایمنی (دفاعی) بخشی از بدن است که وظیفه شناسایی سلول‌ها و مولکول‌های خودی را از بیگانه و از بین بردن یا بی‌خطر کردن آن‌ها را برعهده دارد. میزان فعالیت سیستم ایمنی در شرایط مختلف و در ساعات مختلف شبانه روز و تحت تاثیر فعالیت سایر قسمت های بدن، تغییر می کند.
نوع و مقدار غذای مصرفی نیز سیستم ایمنی بدن را تحت تأثیر قرار می دهد. نوع تغذیه می تواند مقاومت بدن را در برابر بسیاری از بیماری ها بالا ببرد و از سویی دیگر، كمبود بيشتر مواد غذايي عوارض نامطلوبي روي سيستم دفاعي بدن دارد. مهمترين اثر سوء تغذيه روي سيستم ايمني كاهش مقاومت در برابر انواع مختلف عفونت ها است.
یکی از تغییرات بارزی که در ایام روزه داری ماه رمضان دیده می شود، تغییر الگوی تغذیه و بخصوص کل کالری دریافتی روزانه است. بنابراین، آگاهی از اثر تغییرات رژیمی بر فعالیت سیستم ایمنی می تواند در حفظ و حتی ارتقاء عملمکرد ایمنی بدن در ماه رمضان مفید باشد.  

کالری دریافتی، روزه داری و سیستم ایمنی
در صورت کاهش شدید کالری دریافتی، میزان فعالیت سیستم ایمنی نیز کاهش می یابد. به عنوان مثال، در بیماران بستری در بیمارستان یا برخی بیماری ها که بیماران نمی توانند برای یک مدت طولانی غذا بخورند، بیمار به شدت ضعیف می شود، چون فعالیت سیستم ایمنی و توانائی بدن در مبارزه با بیماری ها کم می شود. ولی در صورتی که دریافت مواد غذایی به مقدار اندکی کاهش یابد (مانند ماه رمضان)، سیستم ایمنی بدن تحت تأثیر قرار نمی گیرد و حتی در صورت تغذیه مناسب و دریافت تمام مواد غذایی مورد نیاز، بهبود فعالیت سیستم ایمنی بدن نیز دیده می شود.
با کاهش متوسط دریافت غذا، فعالیت گلبول های سفید (سلول ایمنی) در بدن افزایش می یابد، بدن قوی تر شده و میزان تولید موادی که در بدن باعث ایجاد درد و التهاب می شوند، کمتر می شود.
با افزایش سن فعالیت سیستم ایمنی کاهش می یابد ولی کاهش متوسط مصرف مواد غذایی می تواند باعث بهتر شدن فعالیت سیستم ایمنی شود. به عنوان مثال، کاهش مصرف غذا در افراد سالمند که اضافه وزن دارند، باعث بهتر شدن عمل گلبول های سفید می شود. همچنین، کاهش متوسط مصرف غذا باعث افزایش قدرت دفاعی سلول های روده در برابر ورود مواد آلوده و بیماری زا می شود.
در افراد سالم کم کردن مقدار غذای مصرفی در حد متوسط می تواند اثرات مفیدی بر روی سیستم ایمنی داشته باشد. به عنوان مثال، در افراد سالمند دارای اضافه وزن با چربی خون بالا و یا  فشار خون بالا، کاهش متوسط مصرف غذا از طریق کاهش تولید مواد مضر در بدن، باعث افزایش فعالیت سیستم ایمنی می شود.
یکی از این مواد مضر که در اثر مصرف بالای چربی و غذای سرخ شده در بدن تولید می شود، رادیکال های آزاد هستند. رادیکال های آزاد مواد سمی هستند که باعث از بین رفتن سلول های سالم بدن و افزایش خطر ابتلا به بیماری های قلبی، سرطان و سایر بیماری های خطرناک می شود. بنابراین، از آن جا که قدرت سیستم ایمنی و مقاومت در برابر بیماری ها با افزایش سن و پیری کم می شود، کاهش مختصر کالری دریافتی می تواند از کاهش فعالیت سیستم ایمنی بدن در دوران سالمندی پیشگیری کند.

توصیه هایی برای حفظ و بهبود فعالیت سیستم ایمنی در ماه رمضان
- کاهش متوسط کالری دریافتی
- اجتناب از مصرف زیاد غذاهای سرخ شده
- اجتناب از مصرف غذاهای مانده و یا چند بار گرم شده
- اجتناب و یا کاهش مصرف سیگار و دخانیات
- مصرف مقادیر کافی میوه و سبزی
- کاهش استرس از طریق مراسم مذهبی

روزه داری و بیماری آرتریت روماتوئید  
آرتريت روماتوئيد يک بيماري التهابي است که سبب درد، تورم، سفتي و محدوديت حرکت مفاصل مي شود. بيماري عموماً مفاصل مچ و انگشتان دست را درگير مي کند.  البته ممکن است برخی ارگان های دیگر را نيز درگير کند.
اگر چه آرتريت روماتوئيد اثرات قابل توجهي بر زندگي و سلامت شخص مي گذارد، درمان هاي حاضر شامل تنظیم فعالیت سیستم ایمنی بدن و تسکين درد با استفاده از داروها، تناسب بين فعاليت و استراحت و آموزش بيمار است.
تحقیقات نشان داده است که گرسنگی و کاهش دریافت غذا، باعث کاهش پیشرفت بیماری آرتریت روماتوئید می شود. بهبود علایم بیماری آرتریت روماتوئید پس از گرسنگی متوسط و پرهیز از پرخوری، به دلیل تغییر در ترکیب چربی های بدن، بخصوص چربی های موجود در سطح سلول های بدن است. به طور کلی، گرسنگی متوسط و رژیم غذایی سرشار از مواد گیاهی نیز می تواند باعث بهتر شدن علایم بیماری آرتریت روماتوئید شود.
روزه داری ماه رمضان با کاهش کالری دریافتی و حذف غذاهایی که باعث بدتر شدن علایم بیماری آرتریت روماتوئید می شوند، مثل انواع گوشت قرمز و روغن های حیوانی و افزایش مصرف شیر، میوه ها و سبزیجات، می تواند باعث بهبود برخی علایم این بیماری مانند مفاصل دردناک، تورم و سفتی صبحگاهی شود.  در مجموع، می توان با استفاده از یک رژیم غذایی خاص و حذف برخی غذاها علایم این بیماری را کاهش داد.

جمع بندی
در مجموع اگر روزه داری ماه رمضان با کاهش متوسوط کالری دریافتی (بخصوص در کسانی که اضافه وزن دارند) همراه باشد، می تواند در تقویت فعالیت سیستم ایمنی بدن موثر باشد. در کسانی که مبتلا به بیماری آرتریت روماتوئید هستند، در صورتی که روزه داری با کاهش متوسط دریافت کالری و تغذیه مملو از مواد غذایی گیاهی باشد، در بهبود این بیماری موثر است.  

منبع: پژوهشکده علوم غدد و متابولیسم، دانشگاه علوم پزشکی تهران
تنظیم: مونا عدالت یار