این مطلب آموزشی برای همه تهیه شده است بخصوص برای افراد مبتلا به صرع و کسانی که با آنها یا در نزدیکی آنها زندگی و کار می کنند. مطالعه و به کار بستن این توصیه ها، به فرد مبتلا این امکان را می دهد که دوره حمله صرع را با امنیت و سلامت بیشتری پشت سر بگذارد. برای اطلاعات بیشتر در باره بیماری صرع و کمک های اولیه در زمان بروز تشنج، می توانید مطلبی را که پیشتر با عنوان «هر تشنجی صرع نیست، درباره صرع بیشتر بدانیم» تهیه شده و در همین بخش «ندای تندرستی» قرارگرفته مطالعه کنید.

 وقتی کسی در حضور ما دچار حمله صرع می‌شود چه باید بکنیم؟

• نترسید؛ داد و فریاد راه نیندازید بلکه با خونسردی کامل به فردی که دچار تشنج شده نزدیک شوید.
• اشیای خطرناک را از دسترس او دور کنید.
• یقه لباسش را بازکنید تا گردنش آزاد شود. سپس در صورت امکان سر یا شانه او را به یک‌طرف بچرخانید.
• از ریختن آب بر روی صورت بیمار یا گرفتن دست و پای او در هنگام تشنج خودداری کنید.
• اگر حمله در مدتی کوتاه‌تر از 5 دقیقه به پایان رسید، مدتی او را به حال خودش بگذارید و بعد به او بگویید که احتمالاً علت تشنجش درست مصرف نکردن داروهاست و بهتر است با پزشکش تماس بگیرد.
• اما اگر حمله بیش از 5 دقیقه طول کشید یا دومرتبه پشت سر هم تکرار شد و اگر در فاصله دو تشنج، بیمار به هوش نیامد ممکن است صرع، از نوع مقاوم باشد که معمولاً خطرناک‌تر است و در این مواقع باید فورا بیمار را به پزشک رساند.
• اگر تشنج فرد همراه با تب بود به‌احتمال خیلی زیاد، دلیل تشنج، صرع نیست و باید تب فرد را با پاشویه پایین آورد و او را هرچه سریع‌تر به پزشک رساند.

 کودکان چه باید بکنند؟

به کودکان یاد بدهیم اگر کسی در حضور آنان دچار تشنج شد این اقدامات را انجام دهند:

• یک بالش زیر سرش بگذارند و به او اطمینان بدهند که کنارش هستند.
• از فرد بزرگ‌تری بخواهند به او کمک کند.
• منتظر بمانند تا تشنجش تمام‌شده و طول مدت تشنج او را حساب کنند.
• بعد از اتمام تشنج، به‌آرامی او را به پهلو بچرخانند و کنارش بمانند تا اگر کمک خواست کمکش کنند.

 خانه دوستدار صرع

اگر در خانه‌تان کسی به صرع مبتلاست، خانه را به یک «خانۀ دوستدار صرع» تبدیل کنید. چگونه؟

• پنجره‌ها را محکم ببندید. بهتر است پنجره‌ها حفاظ داشته باشند.
• برای خروجی‌های برق (پریزها) درپوش بگذارید.
• از صندلی‌های ایمن با پایه‌های محکم استفاده کنید.
• برای تسهیل گفتگو و اعلام نیاز به کمک در شرایط خاص، درجاهای مختلف خانه از برچسب‌های روشن و همچنین از قفل‌ها و آلارم های (زنگ‌های) مناسب استفاده کنید.

توصیه‌های ضد صرع در آشپزخانه

• تا حد امکان از وسایل نشکن و غیر چینی استفاده کرده و هنگام استفاده از ظروف شکستنی، دستکش‌های پلاستیکی بپوشید.
• همیشه چاقو، چنگال و وسایل نوک‌تیز را در سبد ظرف‌شویی رو به پایین قرار دهید.
• تا حد امکان از حمل کردن ظروف داغ پرهیز کنید و غذا را نزدیک اجاق، توی بشقاب بریزید.
• وسایل جدید برقی مانند ماکروویو ازنظر ایمنی به اجاق‌های قدیمی ترجیح دارند. فرها و وسایل گرم‌کنندۀ آشپزی باید رو به‌سوی انتهای دیوارۀ اجاق قرار بگیرند و از شما دور باشند.
• وسایل برقی را تا حد امکان دور از محفظه ظرف‌شویی نگه‌دارید.

 توصیه‌های ضد صرع در ساعت خواب

• از خوابیدن در زیر کرسی خودداری کنید.
• از تخت خواب راحت، بزرگ، نرم و کوتاه استفاده کنید.
• از قرار دادن وسایل خطرناک و سوزاننده مثل چراغ‌خواب و شمع در کنار تختخوابتان خودداری کنید.
• کنار تختتان، فرشی پهن کنید تا درصورتی‌که زمین خوردید سرتان مستقیماً با زمین برخورد نکند.

توصیه‌های ضد صرع در حیاط خانه

• اگر در حیاط خانه‌تان استخر دارید، دور آن را حفاظ بکشید و هرگز به‌تنهایی شنا نکنید.
• ایوان‌ها، پاسیوها و پلکان‌ها را فرش کنید.
• اگر قبلاً به علت حملات مکرر، در محیط‌های فرش نشدۀ حیاط به زمین افتاده‌اید، توصیه می‌شود از کلاه ایمنی استفاده کنید.
• هنگام خرید خانه، بهتر است خانه‌ای را انتخاب کنید که در ورودی و حیاط آن، هم‌سطح باشند.

توصیه‌های ضد صرع در حمام

• محیط داخلی حمام را از وسایل شیشه‌ای و شکستنی خالی کنید.
• سطح حمامتان نباید لیز و صیقلی باشد. بهتر است سطح حمام را با یک پوشش پلاستیکی مناسب بپوشانید.
• وقتی در منزل تنها هستید از دوش گرفتن و حمام کردن خودداری کنید.
• در حمام را قفل نکنید. بهتر است هنگام حمام کردن، در حمام را نیمه‌باز بگذارید. درهایی که لولاهایش به سمت بیرون هستند برای حمام مناسب‌ترند.
• داخل حمام و در حین شستشو ترجیحاً بنشینید و آب را داخل یک لگن یا وان تا نیمه پر کنید و در دسترس خود قرار دهید.

توصیه‌های ضد صرع پای تلویزیون و رایانه

• هنگام تماشای تلویزیون، نزدیک به آن ننشینید.
• تلویزیون مورداستفاده‌تان باید در شرایط مطلوب و درستی باشد. مثلاً اگر برفک دارد باید زودتر درستش کنید. تماشای تلویزیون برفکی به‌خصوص برای مبتلایان به صرع حساس به نور، بسیار خطرناک است.
• یک چراغ روشنایی برای کاهش تحریک نوری‌تان موردنیاز است. این چراغ باید تا حد امکان سقفی بوده و در پشت سرتان نصب‌شده باشد.
• از بازی‌های رایانه‌ای تا حد امکان پرهیز کنید و درمواقعی که مجبورید برای مدت طولانی از کامپیوتر استفاده کنید، استراحت‌های متعدد در بین کار را از یاد نبرید.

 توصیه‌های ضد صرع در محل کار

• اگر در محل کارتان مشاهده کردید که همکارتان دچار حمله صرع شده، ابتدا او را به مکان امنی منتقل کنید.
• لباس‌های دور گردن را درآورده و یکی دو دکمه پیراهنش را بازکنید تا راحت‌تر نفس بکشد.
• از کارهایی نظیر سیلی زدن، شوک دادن، پاشیدن آب به‌صورت و ماساژ دادن او پرهیز کنید. بیمار مبتلابه صرع به هیچ‌کدام از این موارد نیازی ندارد.
• اصلاً سعی نکنید در طول مدت حمله صرع، جلوی حرکت‌های غیر اداری بیمار را بگیرید.
• موقع حمله، نیازی به پزشک نیست مگر این‌که بیمار به خودش آسیب برساند مثلاً خودش را زخمی کند و یا حمله اولیه‌اش توسط حمله‌های دیگری پشت سر هم تکرار شود.
• بیمار مبتلابه صرع پس از یک حمله سخت، فقط به استراحت احتیاج دارد. پیش از آنکه به سرکارش برگردد، به او استراحت بدهید و مایعات بخورانید.
• او را در خصوص مصرف مرتب داروها و مراجعه به پزشک، راهنمایی کنید.

توصیه‌های ضد صرع در ورزش

• اگر سراغ ورزش‌هایی نظیر ژیمناستیک، اسب‌سواری، اسکی و دوچرخه‌سواری می‌روید کلاه ایمنی را فراموش نکنید.
• بوکس، پرتاب دیسک، پرتاب چکش و پرواز با کایت را نباید به‌تنهایی انجام دهید. برای انجام چنین ورزش‌هایی حداقل باید یک سال از آخرین حملۀ صرعتان گذشته باشد.
• بیشترین احتیاط را باید موقع شنا کردن، انجام بدهید. ترجیحاً از شنا در دریاچه و دریا و آب بسیار سرد یا بسیار گرم بپرهیزید و در صورت لزوم، با فردی که در شنا و نجات‌غریق مهارت دارد همراه شوید.

توصیه‌های ضد صرع در بارداری

• خانم‌های مبتلابه صرع در سنین بارداری، باید اطلاعات کافی در مورد خطرات حمله صرع و قطع دارو داشته باشند. هرگونه کاهش یا قطع خودسرانه دارو در طول بارداری، خطر تشنج و به دنبال آن سقط‌جنین را افزایش می‌دهد.
• با ایجاد هماهنگی بین پزشکان متخصص اعصاب و متخصص زنان و زایمان می‌توانید برنامه درمانی منظم و متعادلی برای خودتان تدارک ببینید.
• سطح خونی دارو باید تا  8 هفته پس از زایمان کنترل شود زیرا خطر افزایش سطح خونی دارو و مسمومیت وجود دارد.
• خانم‌هایی که از داروهای فنی توئین، فنوباربیتال و پیریمیدون استفاده می‌کنند، باید برای جلوگیری از خطر خونریزی درماه آخر بارداری، زیر نظر پزشک ویتامین کا تزریق کنند.
• خانم‌های مبتلابه صرع در صورت رعایت نکات پزشکی می‌توانند مانند خانم‌های دیگر به‌راحتی ازدواج کنند، باردار شوند و بچه‌های سالم به دنیا بیاورند.

صرع حساس به نور
گاهی تشنج‌های بیمار با نور چشمک‌زن یا نورتابشی آغاز می‌شود. به این نوع از صرع، صرع حساس به نور می‌گویند. به‌طورمعمول از هر 200 نفر در جامعه، یک نفر به این نوع صرع مبتلاست و در صد کمی از این مبتلایان نیز تحت تأثیر نور چشمک‌زن دچار تشنج می‌شوند. این قبیل حساسیت‌ها معمولاً در سنین پایین‌تر دیده می‌شود و شیوعش با افزایش سن، کاهش می‌یابد. در این گروه از مبتلایان به صرع، مواجهه با موارد زیر ممکن است منجر به شروع حمله تشنج شود:

• خیره شدن به صفحه نمایشگر رایانه و تلویزیون به‌ویژه تلویزیون‌های پربرفک
• خیره شدن به مناظر بیرون از ماشین یا قطار، درحالی‌که ماشین یا قطار با سرعت‌بالا درحرکت است.
• خیره شدن به چراغ‌های چشمک‌زن
• خیره شدن به پله‌برقی در حال حرکت
• خیره شدن به بعضی الگوهای منظم هندسی مانند راه‌راه یا چهارخانه

 توصیه‌هایی به مبتلایان به صرع حساس به نور

• اگر به‌طور ناگهانی و در شرایط غیرقابل‌پیش‌بینی در معرض منبع نور قرار گرفتید بهتر است با بستن یکی از دو چشم، تأثیر نور چشمک‌زن را بر روی چشمتان کاهش دهید.
• هیچ‌وقت نزدیک به تلویزیون ننشینید و ترجیحاً همیشه سعی کنید با دستگاه کنترل از راه دور، کانال تلویزیون را تغییر دهید یا صدا را کم‌وزیاد کنید.
• از خیره شدن به صفحه تلویزیون پربرفک یا کانال‌هایی که خوب تنظیم‌نشده‌اند خودداری کنید.
• ترجیحاً از تلویزیون‌هایی استفاده کنید که صفحه کوچک‌تری دارند. سعی کنید اتاقی که در آن تلویزیون تماشا می‌کنید همیشه روشن باشد. اگر چراغ سقفی در داخل اتاق و در پشت سرتان نصب‌شده باشد بسیار مناسب است.
• ترجیحاً دور بازی‌های رایانه‌ای را خط بکشید و اگر مجبورید که برای یک مدت طولانی پای رایانه بنشینید حتماً کارتان را به فواصل معینی تقسیم کنید و در فواصل مشخصی به یک استراحت کوتاه بپردازید.
• دیدن فیلم بر روی پرده سینما معمولاً هیچ خطری ندارد.

 تنظیم: مهندس سارا نعیمی
گردآوری: گروه آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران
منبع: راهنمای خود مراقبتی در صرع، (راهنمای آموزش بیمار)؛ دفتر آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشت و مرکز مدیریت پیوند و درمان بیماری‌ها معاونت درمان وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی؛ 1398