دکتر سید مهدی رضایت: دانشگاه علوم پزشکی تهران در فناوری‌های نوظهور و علوم فناوری پیشرفته در منطقه پیشتاز است

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران، در بازدید اخیر دکتر ابوالفضل باقری فرد معاون آموزشی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی از نمایشگاه دائمی دستاوردهای فناوری نانو ایران در ستاد توسعه فناوری نانو معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری؛ وی از ورود مقوله فناوری نانو به کوریکولوم رشته‌های مختلف علوم پزشکی، تأسیس دکتری فناوری محور با همکاری ستاد ویژه توسعه فناوری نانو معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهور و پیشرفت‌های کشور در حوزه فناوری نانو استقبال کرد. 

در همین راستا دکتر سید مهدی رضایت استاد تمام دانشگاه علوم پزشکی تهران، عضو هیئت‌علمی گروه فارماکولوژی، عضو هیئت‌علمی گروه نانوفناوری پزشکی و دبیر هیئت ممتحنه نانوفناوری پزشکی کشور را به استودیو شفآ روابط عمومی دانشگاه دعوت کردیم. 

 

برای پاسخ به این سؤال باید نگاهی به سال‌های قبل داشته باشیم؛ سال 1380 یکی از محققین و اساتید ایرانی خارج از کشور آقای پروفسور منصوری که در دانشگاه‌های آمریکا مشغول به کار بودند سفری به ایران داشتند، در آن سفر به مرحوم دکتر ابتکار فرموده بودند که علم و فناوری جدیدی به نام «نانوفناوری» در دنیا مطرح شده و چه خوب است که ایران هم تا دیر نشده وارد این موضوع شود. مرحوم دکتر ابتکار این بحث را با رئیس‌جمهور وقت مطرح کرده بودند و این موضوع به مرکز همکاری‌های فناوری ریاست‌جمهوری واگذار شد که این کار را پیگیری کنند.

در آن سال‌ها وقتی بحث نانوفناوری در دانشگاه مطرح می‌شد و من به‌شخصه با آن بخش مربوطه همکاری داشتم؛ باور بفرمایید به تعداد انگشتان یک‌دست هم افرادی پیدا نمی‌کردیم که خیلی با این موضوع آشنا باشند. البته جای تعجب نداشت ولی دغدغه‌ای که آن موقع داشتیم روی این موضوع بود که مثلاً در حوزه‌هایی از جمله؛ بیوتکنولوژی و IT هم این اتفاق را شاهد باشیم و به‌موقع و همراه با دنیا حرکت کنیم. درست است که در حال حاضر در بحث فناوری اطلاعات و بیوتکنولوژی جایگاهمان در دنیا بد نیست ولی اگر می‌توانستیم همراه و هم‌زمان با دنیا حرکت کنیم شرایط خیلی بهتر از وضعیت حال حاضر بود.

در آن زمان کمیته کوچکی تشکیل شد که این بخش را پیگیری کند و «در نهایت در سال 1384 اولین سند ده‌ساله نانوفناوری کشور به تصویب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و دولت» رسید. 

در ستاد نانو قبل از اینکه معاونت علمی فناوری را داشته باشیم یک ستادی تشکیل شد به‌عنوان ستاد توسعه فناوری نانو که حدفاصل سال‌های 1380 تا 1384 که در واقع سندش تصویب شد اقدامات زیادی را در این راستا انجام دادیم. گروهی که تشکیل شده بود تو بحث ترویج اینکه دولتمردان را آشنا با صنایع و دانشگاه کنند. طبیعتاً ما در آن زمان مقاله، هیئت‌علمی، رشته و مرکز تحقیقاتی نداشتیم.

در آن سال‌ها رتبه‌ی ما در بین کشورها از لحاظ تعداد مقاله ISI نانویی رتبه 57  بود خیلی از کشورهای عربی و همسایه از جمله؛ ترکیه، تونس و مصر از ما خیلی جلوتر بودند. بحمدالله در حال حاضر در ارتباط با شاخص‌هایی به‌عنوان‌مثال شاخص علم (مقالات بین‌المللی) در سال گذشته با بیش از 12 هزار مقاله رتبه چهارم دنیا را از لحاظ کمی داشتیم البته در همین بحث کمی هم مقالاتی با شاخص‌های بالا در سطح بهترین مجلات و سابقه چاپ مقاله در Nature را داریم که البته کشور پیشرفت خوبی کرده است. 

هم اکنون 57 تا از دانشگاه‌های مطرح کشور به نحوی رشته‌های مرتبط با نانوفناوری دارند و نزدیک به حدود 25 تا از دانشگاه‌های ما در مقطع دکترای تخصصی دانشجو پذیرش می‌کنند. در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در حوزه‌ی پزشکی تحت عنوان نانوفناوری پزشکی دانشجو در بیشتر دانشگاه‌های کشور داریم پنج تا از دانشگاه‌ها در مقطع دکتری نانوفناوری پزشکی و فناوری دارویی در سطح کشور داریم و بیش از 40 هزار نفر متخصص، فناور و تحصیل‌کرده حوزه‌ی نانوفناوری و بیش از 2 هزار عضو هیئت‌علمی در این زمینه در دانشگاه‌ها مشغول به کار داریم. 

خوشبختانه در وزارت بهداشت حتی نسبت به وزارت علوم پیشتاز هستیم ازاین‌جهت که در بحث رشته‌ها نرفتیم و پراکندگی که وزارت علوم ایجاد کرده را ما ایجاد کنیم. البته وقتی ستاد نانو تشکیل شد ما باید به هر دو تا وزارت‌خانه کمک می‌کردیم به طور مثال؛ جناب آقای دکتر سرکار که دبیر ستاد فناوری نانو کشور هستند و من هم که عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران هستم با عقل و تدبیر حرکت کردیم و تعداد رشته‌ها و محل رشته‌ها را به یک حد معقولی رساندیم. 

در حال حاضر بیش از 300 تا شرکت دانش‌بنیان در حوزه‌ی فناوری نانو داریم که از این تعداد شاید قریب ده درصد در حوزه‌ی پزشکی و عرصه‌ی سلامت هستند و شرکت‌های خیلی مطرحی‌اند. نکته‌ی جالب این است که بیشتر این شرکت‌ها در دانشگاه علوم پزشکی تهران مستقر هستند و اعضای هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران آن‌ها را ایجاد، اداره و محصولات خیلی مهمی هم تولید می‌کنند. در حوزه‌ی وزارت بهداشت تعداد زیادی شرکت‌های دانش‌بنیان مطرح داریم.

 اگر علم و فناوری نتواند خودش را در عرصه‌ی زندگی مردم نشان دهد و روی کیفیت زندگی مردم نتواند تأثیر مثبت داشته باشد نتوانسته رسالت خودش را انجام دهد به طور مثال؛ اگر ما تعداد زیادی رشته ایجاد کنیم و تعداد زیادی هم فارغ‌التحصیل داشته باشیم و مقاله هم تولید کنیم ولی اگر این‌ها تبدیل به محصول و تولید ثروت نشود آن اتفاق مهم و اساسی شکل نگرفته است. چنان که از حدود هفت و هشت سال پیش که داریم رصد می‌کنیم بازار مالی و تولید ثروتی که حاصل فناوری نانو بوده هرسال دوبرابر شده است. به طور نمونه در سال 1399 نزدیک به 12 هزار میلیارد تومان گردش مالی فناوری نانو آن هم در شرایط پاندمی کرونا داشته‌ایم. خیلی کار سختی بوده که از این مقدار هم چند ده میلیون صادرات صورت‌گرفته است. 

یک نگاه اصلی که در بحث آموزش فناوری نانو که به‌شدت هم مورد تاکید داریم این است که بتوانیم صادرات داشته باشیم و بازار هشتاد میلیونی ایران را در دست بگیریم. بیش از چهل کشور دنیا محصولات ما را به نحوی دارند استفاده می‌کنند به طور مثال؛ کشورهای همسایه افغانستان و عراق مقدار زیادی از محصولات نانویی که در عرصه ساختمان (انواع شیرآلات و رنگ‌های نانویی) وجود دارد و در عرصه سلامت (داروهای نانویی) که به‌صورت هدفمند در بحث درمان بعضی از انواع سرطان‌ها و تومورها است را استفاده و مصرف می‌کنند. 

اولین شروع دوره‌های آموزشی نانو در دانشگاه علوم پزشکی تهران از سال 1385 به بعد شروع شده است و آن سال‌ها رشته کارشناسی ارشد و دکترا نداشتیم، در گام نخست در وزارت بهداشت رشته‌ها را تدوین، مصوب و توانستیم اولین مجوز دوره‌های دانشگاهی که در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا بود را در دانشگاه علوم پزشکی تهران اخذ کنیم و هیئت ممتحنه در این دانشگاه شکل گرفت.

دانشگاه علوم پزشکی تهران بزرگ‌ترین گروه‌های آموزشی را با بالاترین خروجی‌های دانشی و حتی در بحث‌هایی از جمله شرکت‌های دانش‌بنیان دارد، دانشگاه علوم پزشکی تهران واقعاً نقش پیشتازی دارد؛ این نشان می‌دهد که اگر به‌درستی سیاستگذاری و مدیریت کنیم به یک ثبات مدیریتی می‌رسیم. دانشکده فناوری‌های نوین از دل فناوری نانو به وجود آمده است و در کشور به‌عنوان الگو مطرح شده است یعنی ابتدا رشته‌های نانو ایجاد شد و بعد ما برای فناوری نانو گروه تشکیل دادیم در زمان آقای دکتر صدیقی گیلانی و بعد هم دوره آقای دکتر کشاورز و رؤسای قبلی دانشگاه آقای دکتر لاریجانی، آقای دکتر ظفرقندی که کمک کردند تا یک جایگاهی برای فناوری‌های نوظهور و فناوری‌های پیشرفته و علوم فناوری پیشرفته فراهم شود.

 

نانوفناوری پزشکی و نانوفناوری دارویی داریم ولی خود نانوفناوری و کلاً رشته‌های ازاین‌دست یک زیرساخت محسوب می‌شوند؛ اگر بتوانیم زیرساخت را در داروسازی، بیولوژی، آی‌تی ببریم، رشته‌های نانو بیوتکنولوژی به‌عنوان‌مثال خیلی کمک می‌کند که بر اساس این زیرساخت حرکت کنند به‌خاطر این در داروسازی ما یک واحد درس نانوفناوری پزشکی داریم که اختیاری است یا به‌عنوان‌مثال در رشته‌های نانوفناوری در کوریکولوم درسی آمدیم در Revise بازنگری یک درسی را به اسم کسب‌وکار نانو گذاشتیم.

یکی از چالش‌های ما با فارغ‌التحصیلان این است که کسب‌وکار را بلد نیستند فضای کار برایشان نامحسوس است. باید با بازار کار و اصطلاحاتی مثل شرکت، عزم ملی و جدی «نانوفناوری» در خلق ثروت و صادرات و حتی تولید ثروت آشنا شوند. به‌طورکلی در فناوری‌های دانشی پیشرفته کارمان تولید ثروت است سعی کردیم این موضوع را به نحوی در کوریکولوم درسی بگنجانیم البته در حال حاضر محدودیتی وجود دارد در رشته‌های مختلف می‌گویند تعداد واحدها از یک حدی نباید بیشتر شود لذا خیلی وقت‌ها به‌جای اینکه ما بیایم یک واحد درسی اضافه کنیم می‌رویم در داخل آن کوریکولوم درسی چند جلسه راجع به نانوفناوری جلسه درسی می‌گذاریم. 

در بخش دانش‌آموزی هم خیلی خوب ساماندهی کردیم؛ بیش از یک میلیون و 300 هزار دانش‌آموز ما با فناوری نانو آشنا شدند و در کتاب‌های درسی دوره دبیرستان یک درس نانوفناوری را قرار دادیم. 

باتوجه‌به بازدید دکتر باقری فر معاون آموزشی وزارت بهداشت از ستاد نانو کشور و نمایشگاه دائمی که در آن فضا قرار دارد ابراز خرسندی کردند که پیشرفت خوبی در این زمینه در کشور را شاهد هستیم و لازم است که در رشته‌های مختلف حوزه‌ی علوم پایه و حتی رشته‌های دندانپزشکی و داروسازی به نحوی در کوریکولوم درسی آن‌ها نانوفناوری گنجیده شود؛ این در واقع وظیفه دیگر ما است که در این قسمت هم در دانشگاه علوم پزشکی تهران باید نقش پیشتازی را داشته باشیم و حتماً منتظر وزارت‌خانه نباشیم. در این قسمت هم همانند EDC ما در سطح شورای آموزشی دانشگاه می‌توانیم با این نگاه که یک فناوری‌های جدیدی مثل نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی، فناوری اطلاعات، علوم‌شناختی، هوش مصنوعی و ... را وارد کوریکولوم ها کنیم.

به طور مثال؛ در مسیری حرکت می‌کنیم جاده پیچیده اما ما هنوز نپیچیدیم همین‌جوری داریم به سمت جلو حرکت می‌کنیم در نتیجه اتفاق خوبی برای ما نمی‌افتد در درس فارماکولوژی هم که رشته‌ی خودم است اگر تغییری در آن ایجاد نکنیم از دنیا عقب خواهیم بود در مبحث داروهای نانویی مکانیسم اثر این‌ها هم سمیت نانو و اجزای نانویی در کنار اثربخشی آن‌ها یک موضوع جدی است؛ چه بخواهیم چه نخواهیم وارد عرصه‌ی زندگی انسان می‌شود بنابراین باید این آمادگی را هم از لحاظ اطلاعاتی و دانشی داشته باشیم و محافظت‌هایی در این قسمت شود. 

 

برنامه ملی سند دوم ده‌ساله‌ی نانو تفاوتی با سند اول که از سال 1384 تا 1394 بود، دارد؛ در برنامه اولی ما دنبال زیرساخت درست و تولید دانش بودیم و اینکه مقاله بیشتری تولید کنیم و نیروی انسانی بیشتری در این زمینه داشته باشیم، منتها در برنامه‌ی دوم به دنبال این هستیم که سهم ما در بازار زیاد شود، «تجاری‌سازی» حرف اول و اصلی ما است و اینکه در بازارهای بین‌المللی حضور جدی داشته باشیم و شرکت‌های بین‌المللی در حوزه‌ی نانو ایجاد کنیم. با این دیدگاه باوجوداینکه مشکلاتی که در تحریم‌ها و پاندمی کرونا شاهد هستیم و در این حوزه ایجاد شده است کماکان این مسیر را با شتاب بیشتری داریم ادامه می‌دهیم؛ به‌طوری‌که در چند روز گذشته نزدیک به 60 تا از محصولات جدید حوزه‌ی نانوفناوری معاونت علمی فناوری ریاست‌جمهوری را رونمایی کردند.

با قطعیت خدمتتان می‌توانم بیان کنم که در حوزه‌ی نانوفناوری هیچ قسمتی از زندگی بشر نیست که متأثر نباشد. به طور نمونه اگر بخواهم اشاره کنم دستمال کاغذی موجود در بازار طوری تولید می‌شود که لطیف‌تر و محکم‌تر از سال‌های گذشته است و خاصیت آنتی‌باکتریال دارد و نمونه‌های مختلفی از این موارد را در زندگی روزمره شاهد هستیم. 

امید داریم ایران حضور فعال در بازارهای صادراتی و جهانی داشته باشد، نگاه ویژه در بحث آموزشی داریم که تربیت دانشجو فقط در مسائل تئوریک و نظری نباشد باید با حوزه‌ی کسب‌وکار آشنا شوند و پایان‌نامه‌ها محصول محور داشته باشند.

و در دوره کوتاهی آن‌ها را با مباحث شرکت، برندینگ و Marketing و ... توانمند کنیم، همچنین باید آن‌ها را با شرکت‌های موفق آشنا کنیم و البته شکست‌ها را هم به آن‌ها معرفی و نشان دهیم. فارغ‌التحصیلان باید با نوآوری، تولید ثروت و محصول آشنا شوند و این موارد را ما به جدیت دنبال می‌کنیم. 

 

ضمن تشکر از فرصتی که در اختیار من قرار دادید، تشکر ویژه دارم از مسئولان دانشگاه علوم پزشکی تهران که فضا را فراهم کردند که در این حوزه نقش بارز و قابل‌توجهی داشته باشیم و نسبت به بقیه دانشگاه‌ها نقش‌آفرینی کنیم.

در دانشگاه علوم پزشکی تهران، شرکت دانش‌بنیان‌های زیادی مشغول کار هستند که در همین اپیدمی کرونا و در بحث دارو، ضدعفونی‌کننده‌ها، ماسک و حتی با استفاده از فناوری نانو واکسنی تولید می‌شود که نسبت به انواع واکسن‌های دیگر ایمنی بالاتر ایجاد می‌شود که همه‌ی این موارد اگر از روز اول حمایت نمی‌شدیم و برنامه‌ای نداشتیم به این مرحله نمی‌توانستیم برسیم، از همه عزیزانی که ما را یاری کردند، قدردانی می‌کنم.