مساجد، تکایا، حسینیه ها وهیأت های مذهبی از مهم ترین اماکن مذهبی هستند که مراسم متعدی نظیر نمازجماعت و مراسم ماه محرم و ... در آنها برگزار می شود. تراکم جمعیت و توزیع غذا بین مسلمانان در این اماکن، پتانسیل انتقال بیماریهای واگیردار را افزایش می دهد. رعایت معیارهای بهداشتی و نظافت نه تنها از لحاظ قانونی اهمیت دارد بلکه از لحاظ دینی نیز بسیار بر آن تاکید شده ودر روایات آن را بعنوان مصادیق ایمان آورده اند. مومن پاکیزه است و نظافت را رعایت می نماید و با این کار به حقوق خود و دیگران احترام می گذارد. از لحاظ اجتماعی و دینی نیز اماکن مذهبی جایگاه ویژه ای در بین مسلمانان دارد. بنابراین حفظ نظافت و بهداشت آنها اهمیت بسزایی دارد.

نکات مهم برای ارتقای بهداشت محیط مساجد و حسینیه ها و اماکن مذهبی

 صحن ها و شبستانها

مسیرهای ورودی مساجد و هیأت های مذهبی به جهت مسقف نبودن می توانند به سادگی محل تجمع گرد و خاک و آلاینده ها شوند. پس توجه بیشتری برای رعایت موارد بهداشتی می طلبند. این محل ها باید تمیز و عاری از آلودگی بوده و تمهیدات مناسب برای جمع آوری زباله ها در نظر گرفته شود.

• در صحن ها نیز باید ظرف زباله درب دار به همراه کیسه زباله قرار داده شود.
• فرشها باید مرتب و ترجیحا با جارو برقی، جارو شوند.
• رعایت بهداشت فردی و شست و شوی متناوب فرش ها ضروری است.

چادر، سجاده و مهرها

• در بیشتر مساجد، چادرهایی به رنگ روشن، موسوم به چادر نماز، برای استفاده نمازگزاران در قفسه خاصی قرار دارد. با این حال طبق ماده 6 آیین نامه مقررات بهداشتی مساجد، توزیع هرنوع البسه برای استفاده عموم، مانند لباس های خاص عزاداری، چادر، مقنعه و ... در مساجد ممنوع است.
• سجاده ها هر چند وقت یک بار باید شستشو گردد.
• جهت جلوگیری از آلودگی، تسبیح های قابل شستشو با مواد گندزدا، گندزدایی شوند.

 وضوخانه

• حتی المقدور سعی کنید کارهای مربوط به آماده سازی برای اقامه نماز (وضو) را در منزل انجام دهید.
• در داخل مساجد با آب لوله کشی وضو بگیرید. برای جلوگیری از شیوع بیماری ها، برای وضو گرفتن تا حد امکان از آب موجود در حوض مساجد استفاده نکنید.

آب آشامیدنی

• آب مصرفی باید مورد تایید مقامات بهداشتی محل باشد.
• برای آشامیدن آب، استفاده از آب سردکن هایی که آب را به بالا فوران می دهند در اولویت است.
• برای آشامیدن آب، استفاده از لیوان های یک بار مصرف ارجحیت دارد.
• توزیع آب، شربت یا شیر در بین دسته های عزاداری یا در مراسم باید با لیوان یک بار مصرف صورت گیرد.
• فرو بردن لیوان و پارچ به داخل ظروف آب و شربت رویه ای غیربهداشتی است؛ از این کار خودداری کنید.
• در صورت نیاز به یخ از یخ بسته بندی شده بهداشتی استفاده کنید. استفاده از یخ قالبی صنعتی فاقد بسته بندی برای سردکردن آب و نوشیدنی های دیگر ممنوع است. از یخ های قالبی غیربسته بندی فقط می توان به صورت غیرمستقیم (بدون تماس با مواد خوراکی) برای سردکردن استفاده کرد.

 فاضلاب

• تمام فاضلاب ها (فاضلاب وضوخانه، سرویس بهداشتی، آبدارخانه و آشپزخانه) باید به نحو بهداشتی دفع شده و از جاری شدن غیربهداشتی آنها در محیط جلوگیری شود.
• در صورت وجود سیستم جمع آوری فاضلاب، فاضلاب تولیدی باید متصل به این سیستم باشد.

بهداشت فردی

کسانی که در آبدارخانه مساجد و هیأت مذهبی فعالیت می کنند باید از نظر بیماری های واگیردار سالم باشند، چرا که در صورت داشتن بیماریهای واگیر می توانند افراد دیگر را نیز آلوده نمایند؛ بنابراین توجه به بهداشت فردی توسط این افراد ضروری و ضامن سلامتی خود و عزاداران است. مهم ترین نکاتی که باید توسط این افراد رعایت شود، شامل موارد زیر است:

• کارکنان آبدارخانه، آشپزخانه و تمام کسانی که با توزیع آب، چای، شربت و هر نوع مواد غذایی سروکار دارند موظفند کارت بهداشت معتبر داشته باشند.
• پوشیدن روپوش به رنگ روشن و رعایت کامل بهداشت فردی برای این افراد الزامی است.
• آبدارخانه باید دارای صابون (ترجیحا مایع) برای شستشو باشد وکارکنان آن باید حوله اختصاصی یا حوله و دستمال یک بار مصرف داشته باشند.
• کارکنان کفشداری باید در هنگام کار از روپوش، دستکش و ماسک مناسب استفاده نمایند.
• در هنگام توزیع غذا، توزیع کنندگان یا خادمان باید از رفتن روی سفره جدا' خودداری نمایند.
• هنگام کار در آشپزخانه یا هنگام توزیع غذا، استفاده از کلاه و در صورت لزوم دستکش ضروری است.

ظروف

با توجه به این که در بسیاری از موارد در مساجد و هیأت مذهبی به مناسبت های مختلف پذیرایی یا اطعام انجام می شود، توجه به خصوصیات ظروف مورد استفاده و طریقه صحیح نگهداری و شستشوی آنها ازاهمیت خاصی برخوردار است.

• ظرف های پلاستیکی یکبار مصرف برای توزیع مواد غذایی داغ، اصلا مناسب نیست؛ از این ظروف می توان تنها در توزیع مواد غذایی سرد یا ولرم استفاده کرد.
• در صورتی که ظروف، یک بار مصرف نیستند و پس از شستشو دوباره مورد استفاده قرار می گیرند (برای مثال استکان و لیوان شیشه ای) باید به نحوه شستشو و سپس نگهداری آنها تا زمان استفادۀ دوباره، توجه ویژه شود، زیرا در صورت عدم گندزدایی و شستشوی مناسب می توانند به عنوان منبع آلودگی، دیگر افراد را نیز بیمار کنند.
• ظرف های مورد استفاده در مساجد و تکایا را باید با مواد شوینده و گندزدا تمیز کرده و سپس در محل های درب بسته مثل کمد نگهداری کنید.
• برای جلوگیری از ورود آلودگی توسط حشرات و جوندگان (مانند مگس و موش) ضروری است غذا را در ظرف های دربسته نگهداری کنید.
• از بکار بردن فنجان یا لیوان های لب پریده و معیوب خودداری شود.
• چنانچه در مسجد میوه، سبزی و سالاد توزیع می شود باید به نحو مناسب سالمسازی شده و سپس توزیع شود. (سالمسازی شامل 4 مرحله شستشو، انگل زدایی، گندزدایی و شست و شوی نهایی است)
• استکان و نعلبکی ها باید با آب، مواد شوینده و گندزدا شسته شوند.

نکته: قرار دادن یک ظرف آب و شست و شوی تمامی استکان ها و لیوان ها در آن و استفادۀ چندباره از آن آب، روشی غیربهداشتی است که می تواند سبب همه گیری بیماری های واگیر شود.

 ظروف یکبار مصرف

• ظرفهای یک بار مصرف بر پایه پلی استایرن و موارد مشابه که از مشتقات نفتی هستند، تجزیه پذیر نبوده و سالها در محیط زیست (آب و خاک) باقی می مانند و سپس به عنوان یک آلاینده شیمیایی به زنجیره غذایی انسان برمی­گردند. بنابراین استفاده از آنها باید تا حد امکان محدود شود.
• استفاده از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی برای مواد غذایی و نوشیدنی های گرم و داغ ممنوع است. برای سایر مواد غذایی نیز ظروف یکبارمصرف گیاهی به ظروف یکبار مصرف پلاستیکی برتری دارد.
• برای ارتقای سطح سلامت جامعه، در تمامی مراکز پخت، تهیه، عرضه و سرو مواد غذایی و آشامیدنی باید از ظروف یکبار مصرف گیاهی دارای مجوز قانونی از وزارت بهداشت استفاده کرد؛ زیرا برای سلامتی استفاده کنندگان مشکلی ایجاد نمی کنند؛ به علاوه به دلیل طبیعی بودن، زیست تجزیه پذیر بوده و باعث تخریب محیط زیست نمی شوند.
• همان طور که توزیع بهداشتی مواد غذایی در ظروف مناسب دارای اهمیت است، جمع آوری و دفع مناسب آن ها بعد از مصرف هم اهمیت دارد. بنابراین باید برای جمع آوری و انتقال سریع پسماندهای مواد غذایی و ظروف، تدابیری اندیشیده شود؛ مثلا تأمین ظرف های بزرگ زباله به تعداد کافی برای کنترل آلودگی های ناشی از رهاسازی ظروف یکبار مصرف و پسماندها در محیط

زباله

• زباله می تواند به راحتی محیط را آلوده کرده و نمازگزاران و عزاداران را در معرض ابتلا به بیماری های مختلف قرار دهد، بنابراین باید توجه ویژه ای به جمع آوری، نگهداری و دفع آن نمود.
• برای جمع آوری زباله باید به تعداد کافی ظرف زباله درب دار پلاستیکی یا فلزی ضدزنگ و قابل شستشو وجود داشته باشد.
• زباله ها باید بصورت روزانه و مرتب تخلیه شود.

تنظیم: مهندس سارا نعیمی
تهیه شده در: گروه آموزش و ارتقای سلامت، معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران
منبع: بسته آموزشی «سلامت محیط در مساجد، تکایا، حسینیه ها و هیأت های مذهبی» وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، 1398