دکتر محمد جلیلی: بخش‌های اورژانس باید امکان ارایه خدمات با کیفیت را داشته باشند و توسعه طب اورژانس یک استراتژی مهم در این مسیر بوده که توفیقات زیادی نیز در این مسیر داشته است

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران، مجموعه مصاحبه با فرزانگان، به‌منظور معرفی توانمندی ها و دستاوردهای گروه‌های مختلف آموزشی دانشگاه علوم پزشکی تهران و تبیین افق پیش روی آن، در روابط عمومی دانشگاه درحال انجام است. به این منظور با دکتر محمد جلیلی عضو هیئت‌علمی گروه طب اورژانس دانشگاه گفتگو کردیم که در ادامه می‌خوانید:
دکتر محمد جلیلی استاد گروه طب اورژانس دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران و رئیس مرکز تحقیقات آموزش علوم پزشکی گفت: در کشور ما از حدود دو دهه پیش است که با توجه به نیاز حوزه‌ی سلامت به‌ویژه در بخش فوریت‌های پزشکی، رشته‌ی طب اورژانس راه‌اندازی و ایجادشده و تمرکزش بر ارتقای سطح کمی و کیفی خدمات در بخش‌های اورژانس است.

وی یادآور شد: اورژانس‌ به‌عنوان جایی که محل مراجعه اولیه بخش عظیمی از بیماران است، درگاه ورودی به‌نظام سلامت است و کسانی که به علت مشکلات حاد به اورژانس مراجعه می‌کنند نیازمند برخورداری از یک خدمات باکیفیت و سطح بالا هستند که قبل از راه‌اندازی رشته طب اورژانس شرایط این‌گونه نبود و ایجاد این رشته سعی داشته که این را به‌نوعی پوشش و ارتقادهنده‌ی کیفیت آن باشد.

دکتر جلیلی ادامه داد: طی دو سال گذشته که عموم مراکز درمانی درگیر مراقبت از بیماران کرونایی بودند بخش عمده¬ای از مراجعین بخش اورژانس در همین حوزه بود و در اوایل پاندمی بیماران مبتلابه کرونا بخش عمده‌ی از مراجعین اورژانس‌ها را تشکیل می‌دادند. بخشی از این بیماران به‌صورت سرپایی و بدون بستری تحت مراقبت قرار می‌گیرند و بخشی از بیماران هم نیازمند بستری هستند. یکی از کارهای پژوهشی خوبی که در بخش اورژانس انجام شد این بود که بررسی کنیم بیمارانی که بستری نشدند و به‌صورت سرپایی مراقبت گرفتند چه پیامدی داشتند و چه ویژگی‌هایی می‌تواند به ما کمک کند که بتوانیم بیماران را به‌جای بستری در بیمارستان به‌صورت سرپایی تحت درمان قرار بدهیم.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه با اشاره به اینکه یکی از شایع‌ترین علل مراجعه بیماران به بخش‌های اورژانس درد است گفت: درد ازجمله مشکلاتی است که درصد زیادی از بیماران در همه جای دنیا به اورژانس مراجعه می‌کنند و کاری که تیم پزشکی انجام می‌دهد شناسایی علت و رفع آن است و لازم است که علامت و درد بیمار تخفیف پیدا کند. اینکه ما با چه مکانیسم و روشی بتوانیم بیمارانی که نیازمند تسکین درد هستند را شناسایی کنیم و از چه روش‌هایی به‌صورت اثربخشی برای تسکین درد استفاده کنیم از موضوعاتی است که در دنیا به آن پرداخته می‌شود.

وی افزود: درزمینه‌ی درمان‌هایی که به‌طور رایج و متداول در اورژانس استفاده می‌شود به‌خصوص داروهای مخدر همیشه نگرانی‌هایی از جنبه‌ی در دسترس بودن، میزان مصرف، احتمال وابستگی و ... وجود دارد. اکثر این روش‌ها مستلزم این است که بیمار بستری باشد و ضمناً این روش‌ها زمان‌بر است. روش‌های دیگری هم موردتوجه است و ما هم سعی کردیم این روش‌ها را موردبررسی قرار دهیم مثلاً از داروهایی که می‌شود به روش‌های غیر تزریق وریدی مثلاً به‌صورت زیرزبانی یا اسپری داخل بینی استفاده کرد. همچنین داروهای جدیدی که ضمن اینکه عوارض کمتری نسبت به داروهای معمول می‌توانند اثربخشی مناسبی داشته باشند.

دکتر جلیلی ادامه داد: هرروزه در بخش اورژانس با تعداد زیادی بیمار مواجه هستیم و برای هر بیمار چندین و چند تصمیم‌گیری انجام می‌شود. اتخاذ این تصمیمات می‌تواند بار شناختی زیادی برای تیم درمان ایجاد کند و باعث می‌شود خدمات به‌صورت یکسان ارائه نشود. این بحث در دنیا مطرح است که ما از روش‌ها و ابزارهایی استفاده کنیم که در تصمیم‌گیری‌های بالینی به پزشکان کمک کند و مراکزی در دنیا وجود دارند که تمرکزشان بر این موضوع است. ما هم در دپارتمان طب اورژانس این‌ موضوع را دنبال می‌کنیم به‌خصوص در مورد بیمارانی که در بخش زیاد مواجهه می‌شویم سعی کردیم ابزارهایی برای کمک در تصمیم‌گیری ایجاد کنیم یا اگر ابزارهایی وجود دارد ببینیم که این ابزارها در شرایط ما تا چه حدی پاسخگویی خواهند داشت. به‌عنوان‌مثال بیماران زیادی با درد قفسه‌ی سینه مراجعه می‌کنند. این درد ممکن است یک مشکل قلبی نگران‌کننده باشد و یا یک مسئله‌ی ساده، بنابراین شناسایی این‌که کدام بیمار نیاز به بررسی بیشتر و بستری دارد حجم زیادی از مراجعین را در زمان کوتاه تعیین تکلیف می‌کند. مطالعاتی که در این زمینه انجام‌شده کمک می‌کند که ما ابزارهای کمک به تصمیم‌گیری بالینی را ایجاد و عملکردشان را بررسی کنیم تا در شرایط و عرصه‌ای که کار می‌کنیم با استفاده بهینه و حفظ کیفیت خدمات، امکان استفاده‌ی بیشتر و بهتر از منابع را برای ما فراهم کند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه گفت: از بحث‌هایی که ما در ارزیابی‌ فراگیران داریم این است که وقتی فردی در آزمونی شرکت می‌کند و نمره‌ای می‌آورد تعیین این موضوع که وی از حد قابل‌قبول توانمندی برخوردار است یا خیر مسئله‌ی مهمی است. آنچه به‌صورت سنتی در کشور ما استفاده‌شده در نظر گرفتن یک نمره‌ی قراردادی است که مبنای علمی به خصوصی ندارد. من به‌اتفاق همکاران روش‌های مختلفی که در دنیا برای تعیین حدنصاب استفاده می‌شد را بررسی کردیم و از آن روش‌ها برای مشخص شدن حدنصاب علمی برای آزمون‌ها استفاده و امکان‌پذیر بودن و دقت این روش‌ها را باهم مقایسه کردیم. تجربه‌ای که از این مطالعات به دست آمد زمینه‌ای است که می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های آموزشی مورداستفاده قرار گیرد و ما بتوانیم برای اتخاذ تصمیم‌های «مبتنی بر شواهد» و تصمیم‌های درست‌تر در این حوزه از آن استفاده کنیم. امیدواریم با گسترش این فرهنگ، ایجاد یک‌رویه‌ی «تصمیم‌سازی مبتنی بر شواهد» در حوزه‌ی آموزش نیز گسترش بیشتری پیدا کند.

ایشان در خصوص همکاری‌های بین‌المللی توضیح داد: دانشگاه علوم پزشکی تهران همکاری‌های بین‌المللی خوبی را با مرکز BEME (مرکز آموزش پزشکی مبتنی بر شواهد) دارد. موارد و روش‌هایی که در حال حاضر در آموزش استفاده می‌کنیم عمدتاً مبتنی بر تجربیات و نظرات شخصی است و کمتر پایه‌ی شواهد علمی دارد. کار اصلی مرکز BEME این است که شواهد علمی را بررسی و در صورت نیاز تولید و اطلاع‌رسانی ‌کند و این فرهنگ را گسترش می‌دهد که تصمیم‌گیری‌ها در حوزه‌ی آموزش هم باید بر مبنای شواهد باشد، این کار در قالب مطالعات مرور نظام‌مندی تحت عنوان BEME Guide انجام می‌شود.

وی ادامه داد: هدف BEME Guide این است که در یک حوزه‌ی خاص و در پاسخ به یک پرسش مشخص مجموعه شواهدی که در دنیا تا آن زمان تولیدشده را ازنظر کیفی بررسی کنند و ببینند کدام شواهد ارزش استفاده دارد و سپس این شواهد را باهم ترکیب و نتیجه و چکیده‌ای را که از مجموع این مطالعات به دست می‌آید در اختیار عموم قرار دهد و این‌ها گاید لاین هایی است که در سطح بین‌المللی مورد استناد قرار می‌گیرد و تاکنون حدود هفتاد گایدلاین در این زمینه تولیدشده که به‌اتفاق تیمی از همکاران در مرکز مطالعات و گروه آموزش پزشکی افتخار داشتم یکی از گایدلاین ها را در دانشگاه علوم پزشکی تهران تدوین کنم. این گایدلاین به موضوع «سودمندی ابزار Mini-CEX در ارزیابی توانمندی بالینی» می‌پردازد و این مطالعه نظام‌مند که در قالب یک پروژه بین‌المللی با مرکزیت و محوریت محققین در دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شد در قالب  BEME Guide 59 منتشر و طی این مدت هم استنادات زیادی به آن شده و موردتوجه و استقبال قرارگرفته است.

دکتر جلیلی در خصوص ویژگی کتاب‌های تألیفی بین‌المللی و داخلی که در زمینه طب اورژانس انجام داده است گفت: در حوزه‌ی طب اورژانس کتاب تینتینالی (Tintinalli’s) به‌عنوان کتاب مرجع رشته طب اورژانس در دنیا است و این فرصت برای من فراهم‌شده که تدوین و نگارش یکی از فصول این کتاب را انجام دهم. همچنین یک‌فصل با موضوع اداره راه هوایی در بیماران نوروکریتیکال را در کتابی تحت عنوان مطالب چالشی در نوروآنستزی و نوروکریتیکال که انتشارات اشپرینگر آن را منتشر کرده تألیف کردم. در حوزه‌ی کتاب‌های مرجع داخلی هم با سفارش فرهنگستان علوم پزشکی به‌اتفاق تیمی از همکاران گروه آموزش پزشکی مجموعه‌ای تدوین کردیم که به جنبه‌های پایه و کاربردی ارزیابی در حوزه‌ی علوم پزشکی می‌پردازد و در قالب یک کتاب مرجع نسبتاً مفصل و مشروحی تدوین‌شده است. این کتاب که مستند جامع و ارزشمندی هست و انتشارات فرهنگستان علوم پزشکی آن را چاپ کرده خوشبختانه در این مدت هم به‌شدت مورد استقبال همکاران در سطح کشور قرارگرفته است.

رئیس مرکز تحقیقات آموزش علوم پزشکی دانشگاه در ادامه بیان کرد: در بسیاری از حوزه‌ها ظرفیت‌های کشور برای ارائه‌ی خدمات درمانی و فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی زیاد است و به‌خوبی دستاوردهای جهانی را دنبال می‌شود و در رقابت است. به‌عنوان‌مثال در حوزه‌ی خدمات اورژانس استنادات و رویه‌های علمی به‌روز و متناسب با پیشرفت‌های ‌روز دنیا است و اقدامات تشخیصی و درمانی که در اورژانس‌ها انجام می‌شود مبتنی بر آخرین گایدلاین های علمی و مبتنی به دانشی است که در این حوزه شناخته‌شده است. البته آنچه نهایتاً در قالب خدمات بالینی ارائه می‌شود صرفاً ناشی از بحث‌های علمی نیست و مسائل و امکانات اجرایی و امثال آن نیز تأثیرگذار است.

وی گفت: در حوزه‌ی آموزشی و پژوهشی شرایط سخت‌تر است. با توجه به اینکه ما در گروه علوم پزشکی امتزاج و ادغام آموزش را با ارائه خدمت داریم که به‌خودی‌خود می‌تواند یک ارزش‌افزوده و نکته مثبت باشد اما زمان‌هایی هم‌بار زیاد درمانی باعث می‌شود که رویه‌های آموزشی و پژوهشی با آن کیفیتی که در دنیا هست انجام نشود و این مسئله می‌تواند در شرایطی بغرنج شود. با توجه به اینکه ارائه خدمات برای فراگیران که باید به یادگیری هم مشغول شوند یک دغدغه‌ی جدی است باید برای آن فکر اساسی شود چراکه در دنیا برای کار صرفاً درمانی فکر و برنامه‌ریزی‌شده ولی در کشور ما جای این نکته خالی است و ضرورت پرداختن به آن احساس می‌شود. در حوزه پژوهش هم ایجاد  بانک‌های اطلاعاتی قابل‌استفاده در کشور ضرورت دارد، اگر بخواهیم در این دو حوزه پیشرفت بیشتری داشته باشیم و به آنچه در دنیا وجود دارد نزدیک شویم لازم است که بر این موضوعات تمرکز داشته باشیم گرچه فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی نسبت به امکانات و بضاعت موجود چشمگیر و قابل‌توجه است ولی ظرفیت بیشتر از این هم وجود دارد.

دکتر جلیلی ادامه داد: طب اورژانس از ابتدا هدف مشخصی را دنبال کرده و آن شخصیت دادن به خدمات ارائه‌شده در اورژانس بود. درگذشته‌های دور اورژانس محل فعالیت پزشکان کم‌تجربه‌تر بوده و فرد یا دپارتمان مشخصی تولیت بخش اورژانس و مسئولیت نهایی را در قبال بیماران نداشت و کار در بخش اورژانس به‌عنوان یک دوره‌ی گذر که خیلی از متخصصان در شروع کارشان ناگزیر از آن بودند تلقی می‌شد. طب اورژانس این نگاه را تغییر داده و اورژانس را به‌عنوان یک مسئله‌ای که می‌تواند جدی و مهم تلقی شود و موضوع تخصص مستقلی باشد تبدیل کرده و در این موضوع در دنیا و کشور خیلی موفق بوده است.

 وی یادآور شد: با حضور این رشته و خدماتی که در بخش اورژانس ارائه می‌شود خدمات اورژانس به یک سطح بالاتر و تخصصی ارتقا پیداکرده است و افراد در بخش اورژانس به‌عنوان جایی که قرار است در آن کار کنند و نه به‌عنوان یک محل گذر، نگاه می‌کنند و این باعث سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی ازلحاظ ذهنی و علمی می‌شود و خیلی از کارهایی که در اورژانس انجام می‌شود یک‌زمان قابل‌تصور نبود که ما بتوانیم ‌چنین خدماتی را ارائه بدهیم.

و در دنیا و کشور ما پیشرفت وجود داشته البته محدودیت‌ها و مسائلی هم وجود دارد که باید به آن پرداخته شود که صرفاً با حضور رشته طب اورژانس حل نخواهد شد. در کنار حضور نیروی تخصصی یکسری توجه‌ها و امکانات دیگر هم لازم است ولی آن چیزی که مشخص است ما در کشور در حوزه‌ی طب اورژانس پیشرفت خوبی داشتیم به‌خصوص تشکیل گروه‌های آموزشی، تربیت نیروهای متخصص، وجود انجمن‌های علمی، مراکز تحقیقات و مجلات علمی پژوهشی در این حوزه در طی این بیست سال یک رشد قابل‌توجهی داشته و اکنون چندین مجله‌ی علمی پژوهشی داریم که بسیاری از آن‌ها در نمایه‌های علمی معتبر نمایه می‌شود و مراکز تحقیقاتی متعدد و بخش‌های تخصصی که فعالیت خوبی دارند و در امر آموزش و پژوهش به‌صورت جدی در این حوزه فعالیت می‌کنند. نسبت به اینکه ما حداقل سی سال دیرتر از کشورهای توسعه‌یافته شروع کردیم ولی رشد خوبی داشتیم و طب اورژانس ازلحاظ آکادمیک با یک سرعت قابل قبولی پیشرفت کرد.

وی افزود: رشته‌ی طب اورژانس اگر قرار باشد رشدی را که تاکنون داشته است ادامه دهد و بتواند رسالتی که بر عهده‌اش است را به‌خوبی انجام دهد اقدامات جدی در سطح کشور لازم دارد به این دلیل که مبنای طب اورژانس برخلاف رشته‌های تخصصی و فوق تخصصی نیاز جامعه است.

دکتر جلیلی با اشاره به اینکه ازیک‌طرف کشور برای ارائه‌ی خدمات سلامت به این تخصص نیاز دارد و از طرف دیگر افراد بر اساس علاقه فردی و درآمدزایی رشته‌های تخصصی آن‌ها را انتخاب می‌کنند گفت: سیستم حاکمیتی باید مدیریت کند و این گرایش‌ها را به سمتی ببرد که افراد رشته‌های موردنیاز نظام سلامت را باانگیزه و علاقه انتخاب کنند در غیر این صورت این مسئله می‌تواند یک چالش جدی باشد و اگر به آن پرداخته نشود به‌زودی رشته‌ی طب اورژانس و بسیاری از رشته‌های پایه‌ای دیگر و به تبع آن نظام آموزشی و پژوهشی هم متأثر خواهد شد. این‌یک مسئله‌ جدی است که می‌تواند بر سیستم درمان، آموزش و پژوهش تأثیر داشته باشیم.

این استاد برجسته دانشگاه تصریح کرد: برای توسعه‌ی علمی یک‌رشته نیاز است که متخصصین آن رشته بخشی از زمانشان را صرف توسعه و پیشرفت رشته کنند و اگر حجم کارهای روزمره‌ی افراد از یک حدی بیشتر شود جای زیادی برای توسعه، نوآوری، ابداع و اختراع باقی نمی‌ماند، در اورژانس حجم کار بسیار زیاد است اورژانس‌های ما روزبه‌روز شلوغ‌تر و پرمراجعه تر می‌شوند و طبعاً هر چه کیفیت خدمات بهتر باشد مراجعین هم بیشتر می‌شود. از طرف دیگر ر این شرایط کسانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند وقت کمتری برای آموزش و پژوهش دارند، لذا باید مکانیزمی دیده شود که مقدار کار به‌گونه‌ای تنظیم شود که زمان مناسب و لازم برای فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی دیده شود و اگر قرار است ما در حوزه‌ی آکادمیک توسعه داشته ‌باشیم باید این مشکل را برطرف کنیم.

وی ادامه داد: اگر ما به سنجه‌های مربوط به فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی افراد دقت نکنیم و برای میزان مولد بودنشان صرفاً فعالیت‌های درمانیشان را شاخص قرار بدهیم توسعه را با چالش روبرو خواهیم کرد. می‌شود با مکانیزم‌های مشخص، ازجمله تعیین تکلیف مشخص وظایف آموزشی و پژوهشی و پایش نظارت آن‌ها بر اساس سنجه‌های مخصوص به خودشان تا حدودی این چالش را حل کرد. چالش مهم دیگری که در بخش اورژانس با آن مواجه هستیم چالش ناشی از امکانات و زیرساخت‌ها است. اگر ما آن زیرساخت‌ها را به‌خوبی نداشته باشیم خیلی از کارها و فعالیت‌های آکادمیک قابل انجام نیست و این موضوع در اورژانس کمتر موردتوجه قرارگرفته است. باید نگاه آکادمیک به حوزه‌ی اورژانس تقویت شود و ما اورژانس‌ها را منحصراً به‌عنوان یک عرصه‌ای برای خدمت نبینیم و بدانیم که فعالیت آموزشی و پژوهشی اثربخش در بخش اورژانس بستری برای ارائه خدمات بهتر فراهم می‌کند.

دکتر جلیلی در خصوص حمایت مسئولان دانشگاه از فعالیت‌های اعضای هیئت‌علمی گفت: مسئولان در گام اول با ایجاد زیرساخت در حوزه‌های مختلف می‌توانند از فعالیت‌های اعضای هیئت‌علمی حمایت کنند، به‌عنوان‌مثال، در آموزش، وجود فضاها و امکانات آموزشی، در پژوهش نیروی انسانی مجرب که بتواند در امر پژوهش شاغل باشد، همچنین در حوزه درمان فراهم کردن امکانات فضایی و فیزیکی لازم برای ارائه خدمات مناسب و باکیفیت مهم است. انتظار بنده این است که مسئولان با کمک گرفتن از کسانی که مشغول به کار در آن حوزه هستند خلاء هایی که در بحث زیرساخت‌های اصلی وجود دارد شناسایی و تلاششان را برای توسعه زیرساخت‌ها قرار دهند. فعالیت‌های توسعه‌ای و زیرساختی می‌تواند در آینده‌ی دانشگاه کمک‌کننده باشد و مسیر را هموار کند برای اینکه دانشگاه مسیر رو به رشدی داشته باشد.

رئیس مرکز تحقیقات آموزش علوم پزشکی دانشگاه ادامه داد: گام دوم که بسیار مهم است ارزشیابی‌ است. ارزشیابی‌ کار بسیار حساسی هست که باید درست انجام شود. یک ارزشیابی نادرست می‌تواند آدم‌ها را ناامید و دلسرد کند، اینکه نظام ارزشیابی وجود داشته باشد یک ضرورت قطعی است. دانشگاه ضمن اینکه عملکرد اعضای هیئت‌علمی را پایش و نظارت می‌کند باید مراقب باشد که این پایش را به روش درستی انجام بدهد و باعث دل سردی افراد نشود این کار آسانی نیست ولی از مجموعه‌ی مدیریتی دانشگاه انتظار می‌رود بر این مهم همت گمارند چراکه می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد.

وی افزود: گام سوم حوزه‌ی سیاست‌گذاری است و مهم‌ترین انتظاری که می‌شود از مسئولین دانشگاه در این حوزه داشت این است که اجازه بدهند اصول آکادمیک بر سیاست‌گذاری دانشگاه حاکم باشد. بدترین آفتی که‌ می‌تواند دانشگاه را درگیر کند این است که مسائل غیر آکادمیک هم در تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌ها ورود کنند. هر جا که ما اجازه‌ی این کار بدهیم تبعات کوتاه‌مدت و درازمدت بدی خواهد داشت.

دکتر جلیلی بابیان اینکه زیرساخت‌ها، ارزشیابی و سیاست‌گذاری کارهای جدی و کلانی است که در هر دوره‌ای که دانشگاه می‌تواند انجام دهد بستر ویژه‌ای را فراهم می‌کند، گفت: برای اینکه اعضای هیئت‌علمی فعالیت بهتری داشته باشند آنچه اهمیت دارد انگیزه و علاقه در وجود تمام اعضا است و اینکه کار آکادمیک کنند و عملکرد خوبی ارائه دهند تا همچون گذشته سرآمد بودن دانشگاه را در سطح ملی و بین‌المللی حفظ کنند.

در پایان استاد برجسته دانشگاه با تأکید بر اینکه رشته طب اورژانس یک توجه و نگاه ویژه‌ای را می‌طلبد گفت: این رشته به این دلیل که از یک سمت پاسخگوی نیازهای جدی در جامعه و از سمت دیگر هم شرایط خاص خودش را دارد و با سایر گروه‌ها و بخش‌های دانشگاه وجود تفاوت‌هایی دارد و به‌عنوان نمونه مدل کاری اعضای هیئت‌علمی، شیفت و حضور مقیم دائم در بیمارستان است و از طرفی اهمیت زیادی هم از بعد حاکمیتی دارد نیازمند آن است که توجه خاص و ویژه‌ای به آن بشود و امکانات، امتیازات متناسب با شرایط خاص این رشته در نظر گرفته شود.