به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران بیمارستان فارابی، به مناسبت هفته پژوهش و اهمیت نیاز کشور به پژوهش‌ های کاربردی با دکتر محمدطاهر رجبی، معاون پژوهشی و عضو هیئت علمی گروه چشم پزشکی بیمارستان فارابی به گفتگو نشستیم که در ادامه آن را می‌ خوانید.

سیاست معاونت پژوهشی توسعه پژوهش در سه محور اصلی مطالعات بالینی، مطالعات پایه ای، و همکاری با صنعت می‌ باشد. در طی سالهای گذشته، روند مطالعات بالینی سرعت بیشتری گرفته است و میزان انتشار مقالات در ژورنالهای با اعتبار بالا بسیار بیشتر شده است ولی در زمینه مطالعات بنیادین به دلیل هزینه‌ های بالا و عدم امکان تهیه برخی از مواد و وسایل لازم، تعداد این مطالعات کاهش یافته است. در مورد ارتباط با صنعت، هدف اولیه نوآوری و توسعه در زمینه تهیه و ساخت دستگاه‌ ها و تجهیزات در جهت تشخیص و درمان بیماری‌ های چشمی می‌ باشد.

کمک و جمع آوری اطلاعات، تخصیص دستیار پژوهشی در گروه‌ های آموزشی مجزا و گروه‌ های پژوهشی تشکیل شده در برخی از بخشها از جمله اقدامات معاونت پژوهشی در این راستا بوده است.

در حال حاضر رویه‌ ایدر کشور ما و تمام جهان به وجود آمده که در این نگرش، پژوهش‌ های کاربردی که منجر به خلق ثروت در مدت زمان کوتاه می‌ شوند، موفق فرض می‌ شوند.

اما لازم است توجه داشته باشیم که پژوهش‌ های بنیادی، پایه و اساس پژوهش‌ های کاربردی هستند و وجودشان در بدنه علم ضروری است. اینکه پژوهش‌ های بنیادین در سطح سلولی- مولکولی یا ژنتیک زیر سوال برده شوند و اعتبار و ارزشش را ساقط بدانیم و فقط به پژوهشی ارج نهیم که همین امروز قابل استفاده در بالین باشد، خود نشانگر این است که شناخت درستی از علم و مسیر خلق آن و مسیر نردبان علم نداریم. امسال که جهان درگیر بیماری کرونا بود و همه ما شاهد بودیم که تولید کیت تشخیص کرونا و آزمایش PCR چه کمکی به تشخیص این بیماری کرد. همه چیز در مطالعات اولترا استراکچرال و در حد سلول و مولکول و DNA و RNA شروع شد اما امروز کاربردهای آن را در تشخیص بیماری‌ های مختلف از جمله Covid-19 می‌ بینیم.

با تکنولوژی ساخت واکسن کرونا که در سال ۲۰۲۰ جهان چشم انتظار آن بود، دانشمندانی که روی این واکسن‌ ها کار می‌ کردند اذعان داشته‌ اندمطالعاتی که پایه طراحی و تولید این واکسن قرار گرفته‌ انددر واقع مطالعاتی بنیادین در حدود ۱۷-۱۶ سال قبل بوده است.  

یکی از مشکلات مهم در زمینه پژوهش کاهش استقبال و علاقه همکاران و دانشجویان به امر پژوهش و قرار گرفتن پژوهش در اولویت‌ های پایین‌ تر است. اگر هرم نیازهای اولیه مازلو را در نظر بگیریم، کف هرم، نیازهای اولیه تأمین کننده بقا و در پله بعدی شغل و نیاز به امنیت مالی و ثبات اقتصادی قرار می‌ گیرد و بعد از پله‌ های دیگری در قله هرم خودشکوفایی، خلاقیت در حل مسئله و همچنین پژوهش و خلق و تولید قرار می‌ گیرد.

متاسفانه با توجه به عدم ثبات اقتصادی در کشور، با توجه به اینکه تلاش‌ ها در امر پژوهش ما به ازائی از نظر اقتصادی برای محقق ندارد، اولویت‌ های بقا و امنیت مالی در درجه اهمیت بالاتری قرار می‌ گیرد و وقت همکاران بیشتر صرف فرآیندهای درمانی می‌ گردد تا پژوهش. همچنین پژوهش و نگاه به پژوهش در سیستم دانشگاهی، نگاهی جالیزوار نباید باشد. ما در پژوهش گوجه فرنگی نمی‌ کاریم که شش ماه بعد املت آن را بخوریم! بلکه گردویی در خاک می‌ اندازیم که شاید ۴۰ سال بعد ثمر دهد. نگاه عجولانه و محدود به نتایج پژوهشی انگیزه محققان را کم رنگ می‌ کند. چون آزادی عمل آنها را در انتخاب موضوع پژوهش محدود می‌ کند. عدم تخصیص بودجه به حد کافی، کمبود امکانات که به دلیل تحریم ها، عدم امکان چاپ مقالات در بسیاری از ژورنالها به دلیل تحریم‌ ها و عدم امکان ارتباط مستقیم با شرکت‌ های تولید کننده تجهیزات و دارو باعث شده تخصیص بودجه نه تنها برای مطالعات بلکه بودجه‌ ایجهت معاونت پژوهشی بیمارستان به عنوان تنخواه نیز تعریف نشده است و حتی جهت در اختیار داشتن نیروی انسانی مجرب به عنوان دستیار پژوهشی نیز اختصاص بودجه کافی صورت نمی‌ گیرد.

پژوهش گسترش مرزهای دانش است هر چند به میزان اندک باشد یا اگر امروز کاربرد آنها را ندانیم اما هر رازی که از رازهای این جهان کشف می‌ شود دری است که به جهان جدیدی گشوده می‌ شود و می‌ تواند سرمنشأ خلق راهبردهای جدید برای زندگی بهینه باشد. این که از ابتدا در طراحی پژوهش نیاز سنجی شود و به نیازهای تأمین نشده بیشتر برای زندگی بهتر، به عنوان سوالات پژوهشی نگاه شود بسیار به این مسئله کمک می‌ کند. اما این دلیل نمی‌ شود اگر تحقیقی امروز کاربردی نیست یا در حیطه علوم بنیادی است را بی‌ ارزش بدانیم یا زیر سوال ببریم. قطعاً فراهم کردن بسترها برای نیازسنجی در جامعه بشری به ویژه در نظر داشتن نیازهای بومی- منطقه‌ ایو ایجاد ارتباط بین رشته‌ ایبا صنعت می‌ تواند به کاربردی کردن زودتر بسیاری از تحقیقات بنیادین بیانجامد.

به دلایل گفته شده و همچنین کشیک‌ های سخت و مطالعه دروس سنگین و فرصت کم، سبب شده که پژوهش در اولویت برنامه‌ های دانشجویان نباشد. اما باید توجه داشت آنچه ما امروز در کتاب‌ ها به عنوان علم مطالعه می‌ کنیم حاصل پژوهش گذشتگان است و به همین دلیل وظیفه و مسئولیتی بر دوشمان قرار می‌ گیرد و ما مسئول خلق و تولید علم و توسعه مرزهای دانش بر روی آیندگان خود هستیم و باید سهمی در تسهیل زندگی بشر داشته باشیم. اگر خود را در این زمینه مسئول و موظف بدانیم و با این نگرش به آن بنگریم خود به خود پژوهش را در اولویت نگاهمان قرار خواهیم داد.

نگرش ما باید پژوهنده و  پرسشگرانه توأم با تفکر باشد. ما نباید از به چالش کشیدن دانسته‌ های خود بترسیم که همین به چالش کشیدن‌ ها و زیر سوال بردن ها، منشأ جوانه زدن سوالات پژوهشی می‌ باشد.