گفت وگو با دکتر هومان حسین نژاد، خواننده موسیقی سنتی - قسمت دوم

دکتر حسین‌زاده پس از اجرای این تصنیف زیبا، به شرح بخشی از زندگی پرفرازونشیب عارف قزوینی پرداختند: «عارف این تصنیف را در سوگ دوست صمیمی‌اش، علی‌محمد معمارباشی سرود. او چهره‌ای بسیار جذاب و پرتحرک داشت؛ شاعر و تصنیف‌سازی ملی که از «از خون جوانان وطن» تا تصنیف‌های عاشقانه، آثاری ماندگار خلق کرد. زندگی او پر از فرازونشیب بود؛ از تبعید و سفر تا روزهای پایانی عمر که در تنگدستی و تنها با دو سگش زندگی می‌کرد. با این وجود، روحیه بخشندگی بی‌نظیری داشت. حتی زمانی که قمرالملوک وزیری در یک کنسرت، هدایای ارزشمندش را به او تقدیم کرد، عارف همه را به دانش‌آموزان نیازمند بخشید یا وقف آرامگاه ابوعلی سینا کرد. حتی ارث پدری‌اش را نیز به برادر بخشید.»

در ادامه، دکتر حسین‌زاده به پرسشی درباره ماهیت و احساس‌های انتقال‌یافته توسط دستگاه‌های موسیقی ایرانی پاسخ دادند: «یک دیدگاه رایج اما نادرست این است که موسیقی تنها برای شاد بودن است. در حالی که ذهن انسان تنها به شادی محدود نمی‌شود و از تمام مراتب احساسی—چه غم، چه شادی و چه حالات پیچیده درونی—می‌تواند لذت ببرد. موسیقی ایرانی در طول شش هزار سال تکامل، به زیبایی با این مراتب احساسی انسانی هم‌نوا شده و می‌تواند هر حال و هوایی را به شنونده انتقال دهد. ریشه‌های این موسیقی نیز با عرفان و اخلاق ایرانی-اسلامی گره خورده است.»

ایشان در تشریح ساختار علمی موسیقی ایرانی افزودند: «ما هفت دستگاه و پنج آواز داریم که برخی معادل‌هایی در گام‌های موسیقی کلاسیک غرب دارند—مانند ماهور با ماژور یا اصفهان با مینور—اما دستگاه‌هایی مانند شور، چهارگاه و سه‌گاه، منحصربه‌فرد و نشان‌دهنده غنای بی‌نظیر این موسیقی هستند. جالب است که ساختار ردیف‌های موسیقی ایرانی، شبیه به «جدول مندلیف» است؛ به گونه‌ای که می‌توان جایگاه احتمالی نغمه‌ها و ملودی‌های کشف‌نشده را در آن پیش‌بینی کرد. این میراث هزاران ساله، امانتی گران‌بها در دست ماست که نخستین وظیفه ما حفظ آن و سپس بسط و توسعه آن است.»

در پایان، دکتر حسین‌زاده به تفاوت کلیدی موسیقی ایرانی و غربی اشاره کردند: «وجود فواصل ربع‌پرده (مانند کرن و سُری) در موسیقی ایرانی، فضای احساسی کاملاً متمایزی ایجاد می‌کند که برای برخی شنوندگان غربی، در ابتدا ممکن است غیرمعمول یا حتی «فالش» به نظر برسد. اما زمانی که با این فضا ارتباط برقرار می‌کنند، عمق و تأثیر روحی آن را درک می‌کنند؛ مانند اجرای مرحوم حاج قربان سلیمانی در فرانسه که شنوندگان از نوای سازش به عنوان «نوای بهشتی» یاد کردند. این جذابیت، ریشه در همان غنای فرهنگی و عرفانی دارد که پیش‌تر به آن اشاره شد.»