استرس بخشی اجتناب‌ناپذیر در زندگی است که بسته به فشار روانی و کیفیت انطباق فرد با آن ممکن است منجر به بیماری و یا برعکس، به تجربه‌ای مثبت تبدیل شود. عوامل روانی محیط کار و استرس شغلی برخلاف سایر عوامل زیان‌آور محیط کار مختص شغل خاصی نیستند و در همه مشاغل به اشکال گوناگون و با درجات متفاوت وجود دارند.
طبق تعریف انستیتو ملی ایمنی و سلامت شغلی آمریکا (Occupational Safety & Health NIOSH: National Institute For) که در سال 1999 ارائه‌شده است، استرس شغلی وقتی رخ می‌دهد که بین نیازهای شغلی با توانایی‌ها، قابلیت‌ها و خواسته‌های فرد هماهنگی نباشد. سازمان جهانی بهداشت بر اساس شاخص بار جهانی بیماری‌ها برآورد کرده که بیماری‌های روانی ازجمله استرس‌ها دومین علت ناتوانی‌ها تا سال 2020 خواهند بود.
ارزیابی شرایط کار در اروپا نشان داده است که در سال 2015، 36 درصد شاغلین در اروپا تقریباً همیشه تحت‌فشار روانی بوده و حدود 33 درصد مجبور به کار با سرعت بالاتر از حد توان خود بوده‌اند.
حدود 16 درصد از این افراد برخوردهای اجتماعی نامناسب شامل درگیری فیزیکی، توهین و ... را در محیط کار تجربه کرده‌اند.
در ژاپن یک ارزیابی در خصوص حوادث شغلی مشخص کرد حدود 32 درصد شاغلین در معرض اضطراب و استرس شغلی در طی یک سال گذشته هستند.

• انسان برای آنکه بتواند به کار و کوشش بپردازد می‌بایست کمی احساس استرس کند.
• این استرس سودمند، انسان را در جریان انجام کار هوشیار نگه می‌دارد، اما اگر میزان استرس ناشی از انجام کار بیش از مقدار مجاز شود باعث بروز اختلالات جسمانی، روانی و رفتاری در شاغلین شده و تأثیر زیادی در کاهش بهره‌وری سازمانی و افزایش حوادث دارد.
• در شاغلین مراکز خدمات سلامت به خاطر ماهیت کار و محیط کار، این عوامل روانی و استرس شغلی با شدت بالاتری دیده می‌شوند و علاوه بر این مسلماً شاغلینی که دچار استرس هستند بیشتر اشتباه کرده و احتمال حوادث بیشتری در محیط کاریشان وجود دارد.
• عوامل متعددی باعث بروز حوادث محیط کار می‌شود؛ اما عامل انسانی باعث بروز 80 درصد این حوادث هستند.

با افزایش عوامل استرس‌زای محیط کار عوارض مختلفی در شاغلین بروز می‌کند که در سه گروه زیر قرار می‌گیرند:

1. پیامدهای جسمانی استرس شغلی
در کوتاه‌مدت تپش قلب، برافروختگی، لرزش و تحریک‌پذیری و در بلندمدت بیماری‌های قلب، اختلالات گوارشی، آسم، سردرد

2. پیامدهای روانی
اضطراب، احساس ناخرسندی، افسردگی، انزوا

3. پیامدهای رفتاری استرس شغلی
انجام نامنظم کار، افزایش حوادث، افزایش مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر

عوامل اصلی استرس‌زای شغلی در محیط‌های کاری

• زمان طولانی و پیاپی انجام کار یا حجم بالای کار
• انجام کار در ساعات غیرمتعارف شب و انجام کار شیفتی
• فقدان استراحت کافی حین کار
• داشتن مسئولیت جان دیگران
• احتمال بروز برخورد و درگیری با مراجعین یا همکاران
• عملکرد نامناسب ابزار و وسایل کار
• نور نامناسب در محیط کار
• وضعیت‌های ناجور بدنی و غیر ارگونومیک در محیط کار
• عدم وجود حمایت‌های شغلی، بیمه‌ای و اجتماعی مناسب
• محرومیت‌های اجتماعی و خانوادگی

نشانه‌های هشداردهنده وجود استرس شغلی در کارکنان

• احساس عدم توانایی در انجام مسئولیت‌های محوله
• نخوابیدن به مقدار کافی یا خوابیدن بیشتر از حد معمول
• تغییرات قابل‌توجه در وزن
• احساس خستگی مداوم
• از دست دادن علاقه به فعالیت‌هایی که قبلاً موجب لذت بود
• به‌سادگی خشمگین با تحریک شدن
• بروز سردردهای مکرر یا سایر دردهای حاد یا مبهم
• روی آوردن به داروهای روان‌گردان یا الکل و داروهای آرامش‌بخش و خواب‌آور
• احساس مداوم نگرانی یا اندوه

راهکارهای پیشگیری و کنترل استرس شغلی در کارکنان

• شناسایی و کنترل عوامل استرس‌زای محیط کار توسط تیم سلامت
• طراحی و تنظیم ساعت کار در شیفت‌های کاری تا در آن‌ها زمان استراحت و خواب کافی برای شاغلین فراهم شود.
• طراحی ارگونومیک محیط کار به‌منظور راحتی و احساس آرامش کارکنان
• به همراه داشتن یک همکار حتی‌الامکان حین کارهای طولانی و دشوار
• انجام ورزش به‌طور متناوب و منظم در زمان‌های ممکن
• انجام تنفس آهسته و عمیق هنگام احساس استرس و فشار (به‌آرامی از بینی نفس بکشید چند ثانیه نگه‌دارید و آرام از دهان خارج کنید. 5 الی 10 بار این عمل را انجام دهید)
• داشتن خواب کافی در فواصل شیفت‌های کاری
• انجام اقدامات درمانی و باز توانی مناسب در کارکنان دچار مشکلات روانی و بیماران

تنظیم: سارا نعیمی
منبع: واحد آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی تهران