روزه داری، پیشگیری و درمان سرطان

سرطان بیماری است که در آن سلول‌های بدن به طور غیر عادی تقسیم و تکثیر می‌شوند و بافت‌های سالم را نابود می‌کنند. در یک جاندار سالم، همیشه بین میزان تقسیم سلول، تمايز و مرگ سلولی، یک تعادل وجود دارد. به عبارت ديگر، تعداد افزایش سلول‌ها کنترل می‌شود. ولی در حالت سرطانی ازدیاد سلول‌ها کنترل نمی‌شود.
برخي عوامل خطر سرطان عبارتند از
- سابقه خانوادگي سرطان در بستگان درجه يك مثل پدر، مادر، خواهر، برادر و . . .
- مواجهه با مواد سرطان زا مانند آرسنيك، جيوه، سرب، آزبست و . . . از طريق هواي آلوده، مواد غذايي آلوده، آلودگي هاي صنعتي و . .
- پرتوها : برخی از پرتوها مثل پرتوهای فرابنفش خورشید، اشعه ايكس و . . . موجب سرطان‌هایی مانند سرطان پوست می‌شوند.
- عفونت‌های باکتریایی و یا ویروسی : ویروس هپاتیت بی و ویروس هپاتیت سی در ایجاد سرطان کبد نقش دارند. يك نوع باكتري نيز با سرطان معده ارتباط دارد.
- مصرف نوشابه هاي الكلي كه بخصوص خطر سرطان هاي دستگاه گوارش و كبد را افزايش مي دهد.
- مصرف دخانيات و يا مواجهه با دود آن مانند سيگار، قليان، پيپ و . . . مصرف دخانیات در ایجاد سرطان در مجاری تنفسی نقش اساسی دارد.
- رژيم غذايي نامناسب
- چاقي و عدم تحرك بدني
در اين مجموعه كه با استفاده از منابع مختلف علمي جمع آوري شده، تلاش شده است با تأكيد بر چگونگي تغيير اين عوامل خطر در ماه رمضان، به سؤالات مرتبط با اثرات روزه داري بر پيشگيري و روند درمان سرطان پاسخ داده شود.  

كاهش مصرف دخانيات در ماه رمضان چه اثري بر كاهش خطر سرطان دارد
استفاده از سيگار از جمله مواردي است كه روزه را باطل مي كند. به همين علت اغلب مصرف آن در ماه رمضان كاهش مي يابد زيرا مصرف آن به فاصله افطار تا سحري موكول مي شود. اين كاهش استفاده از دخانيات در ايام ماه مبارك رمضان مي تواند انگيزه و زمينه اي براي كاهش استفاده و حتي ترك آنها شود. از آنجا كه دود دخانيات حاوي يك ماده سرطان زاي قوي است، كاهش مواجهه با اين ماده مضر مي تواند خطر برخي سرطان ها را كاهش دهد.

چه تغييراتي در رژيم غذايي خطر سرطان را تحت تأثير قرار مي دهد
كيفيت رژيم غذايي از جمله مواردي است كه مي تواند خطر سرطان را كاهش و يا افزايش دهد :
- مصرف زياد روغن هاي حيواني خطر برخي سرطان ها را افزايش مي دهد.
- روغن هاي نباتي جامد اغلب حاوي اسيدهاي چرب مضري هستند كه خطر سرطان را افزايش مي دهند.  
- مصرف نادرست روغن هاي گياهي مايع (به عنوان مثال،‌ روغن هاي مايعي كه مخصوص سرخ كردن نيستند، براي سرخ كردن استفاده شود مانند روغن آفتابگردان و يا سويايي كه مخصوص سرخ كردن نيست) خطر سرطان را افزايش مي دهد. بنابراين، جهت پخت و پز و سرخ كردن حتمأ بايد از روغن هاي مخصوص سرخ كردن استفاده كرد.
- مصرف زياد غذاهاي آماده يا Fast Food به دليل حرارت ديدن شديد روغن مورد استفاده در تهيه آنها خطر سرطان را افزايش مي دهد. زيرا روغن مورد استفاده تغيير شكل داده و مواد سرطان زا در آن توليد مي شود.
- مصرف زياد نمك و غذاهاي پرنمك خطر بسياري از سرطان ها بخصوص سرطان معده را افزايش مي دهد.
- مصرف كم غذاهايي كه فيبر بالايي دارند، خطر سرطان را افزايش مي دهد. فيبر ماده اي است كه مي تواند جذب مواد سرطان زا را به داخل بدن كاهش دهد. مواد غذايي كه فيبر بالايي دارند عبارتند از نان و غلات سبوس دار، آرد قهوه اي، حبوبات، ميوه ها و سبزيجات.  
- ميوه و سبزي علاوه بر دارا بودن فيبر كه خطر سرطان را كاهش مي دهد، حاوي برخي تركيبات به نام آنتي اكسيدان مي باشند كه از سلول هاي بدن محافظت كرده و خطر سرطان را كاهش مي دهند.
- مقدار مصرف كالري چه اثري بر ايجاد سرطان دارد
- پرخوري و چاقي و عدم تحرك بدني خطر سرطان هاي مختلف از جمله سرطان سينه، ‌روده و كبد را افزايش مي دهد. بنابراين، كاهش متوسط مصرف غذا و كاهش وزن خطر سرطان را كاهش مي دهد.
- منظور از كاهش كالري دريافتي، دريافت كم غذا است نه سوء تغذيه. به اين معني كه تمام مواد مورد نياز بدن از جمله ويتامين ها و املاح به مقدار كافي از طريق رژيم غذايي دريافت شود. در حالي كه در سوء تغذيه مقادير كافي از مواد ذكر شده دريافت نشده و باعث مي شود بدن اعمال خود را به درستي انجام ندهد.
- كاهش متوسط انرژي دريافتي بدون تاثير بر كيفيت رژيم غذايي خطر سرطان را كاهش و طول عمر را افزايش مي دهد.
- با اين حال، چنانچه انرژي دريافتي در حد زيادي (يعني سوء تغذيه ايجاد شود) محدود شود، مي تواند از طريق تضعيف سيستم ايمني بدن خطر سرطان را افزايش دهد.
- در حالت طبيعي در افراد سالم روزانه تعدادي سلول سرطاني در بدن تشكيل مي شود و سيستم ايمني بدن اين سلول هاي سرطاني را تشخيص داده و از بين مي برد. اگر به هر دليلي سيستم ايمني بدن تضعيف شود، بدن ديگر نخواهد توانست اين سلول هاي سرطاني را از بين ببرد. در نتيجه تعداد سلول هاي سرطاني روز به روز افزايش مي يابد و در نهايت منجر به بيماري سرطان مي شود.
- همچنين، بهتر است محدوديت متوسط انرژي دريافتي در طول زندگي حفظ شود. با اين حال، زمان شروع محدوديت انرژي دريافتي چه اوايل زندگي باشد و چه بزرگسالي خطر ايجاد سرطان را كاهش و طول عمر را  افزايش مي دهد.

دريافت زياد كالري از چه طريقي خطر ايجاد سرطان را افزايش مي دهد
هورمون انسولين و ارتباط آن با سرطان
- انسولين هورموني است كه به دنبال صرف غذا از سلول هاي لوزالمعده ترشح شده و در سوخت و ساز مواد غذايي نقش مهمي ايفا مي كند.
- انسولين يكي از عوامل تحريك رشد سلول است و تكثير سلولي را افزايش مي دهد.
- دريافت زياد كالري از مواد غذايي موجب ترشح بيشتر انسولين مي شود. بر عكس محدوديت انرژي دريافتي تا 40- 30% مقدار معمول، منجر به ترشح كمتر آن مي شود.
- اضافه وزن و چاقي از عواملي هستند كه منجر به افزايش مزمن غلظت انسولين در خون مي شود.
- با افزايش وزن بدن، چربي اضافه در داخل سلول هاي بدن ذخيره مي شود و منجر به ايجاد اختلال در عملكرد سلول ها مي شود. يكي از اين اختلالات كاهش حساسيت يا پاسخ دهي سلول ها به انسولين موجود در خون است. به اين ترتيب، لوزالمعده مقدار بيشتري انسولين وارد خون مي كند تا بتواند كاهش حساسيت سلول ها به انسولين را جبران كند و به اين ترتيب، ‌مقدار انسولين در خون افزايش مي يابد كه افزايش غلظت انسولين نيز مي تواند خطر سرطان را افزايش دهد.
- محدوديت كالري دريافتي از طريق كاهش انسولين خون خطر سرطان را كاهش دهد.

هورمون لپتين و ارتباط آن با سرطان
- لپتين هورموني است كه از سلول هاي بافت چربي ترشح مي شود.
- هرچه تعداد سلول هاي چربي و يا ميزان بافت چربي در بدن بيشتر باشد، اين هورمون بيشتر توليد شده و وارد خون مي شود. بنابراين، با افزايش وزن بدن،‌ غلظت اين هورمون در خون افزايش مي يابد و در افراد چاق به مقادير بالاتر مي رسد.
- دريافت غذا نيز منجر به تحريك ترشح هورمون لپتين مي شود و هرچه مقادير بيشتري غذا دريافت شود، اين هورمون به مقادير بيشتري وارد خون مي شود.
- اين هورمون نيز اثراتي شبيه انسولين در تكثير سلول دارد و به نظر مي رسد سطوح بالاي لپتين با برخي سرطان ها ارتباط داشته باشد.
- بنابراين كاهش انرژي دريافتي ممكن است از طريق كاهش غلظت لپتين خون خطر سرطان را كاهش دهد.

هورمون هاي استروئيدي و ارتباط آنها با سرطان
- برخي هورمون هاي استروئيدي مانند استروژن و پروژسترون (هورمون هاي زنانه) در غلظت هاي بالاتر از حد طبيعي با برخي از انواع سرطان ها مانند سرطان سينه ارتباط دارند.
- بافت چربي محل اصلي ترشح استروژن در زنان يائسه است.
- هرچه ميزان بافت چربي در بدن بيشتر باشد، مقادير بيشتري از اين هورمون ها را وارد خون مي كند. بنابراين، افزايش وزن و چاقي از اين طريق ممكن است خطر سرطان سينه را در زنان افزايش دهد.
- التهاب، چاقي و ارتباط آن با سرطان
- وجود التهاب هاي مزمن يا طولاني مدت در بدن با چاقي و سرطان ارتباط مستقيم دارد.
- اضافه وزن و چاقي منجر به ايجاد حالت التهابي مزمن در بدن مي شود كه اين عوامل التهابي مي توانند خطر سرطان را افزايش دهند.
- با محدود كردن متوسط كالري دريافتي مي توان اثر سوء عوامل التهابي و خطر سرطان را كاهش داد.

راديكال هاي آزاد و ارتباط آنها با سرطان
راديكال هاي آزاد موادي هستند كه به سلول ها و بافت هاي بدن آسيب مي رسانند و مانع عملكرد طبيعي آنها مي شوند. منشأ اين مواد در بدن عبارت است از:
- عوامل محيطي : در بدن در اثر مواجهه با مواد سرطان زا مانند هواي آلوده، ‌دود سيگار،‌ روغن هاي مايع حرارت ديده، غذاهاي سرخ شده، كبابي و مواد غذايي حاوي نيتريت و نيترات مثل سوسيس و كالباس و . . . راديكال هاي آزاد توليد مي شود.
- توليد درون زا : در اثر فعل و انفعالات بيو شيميايي در بدن راديكال هاي آزاد توليد مي شوند.
هرچه غذاي بيشتر و يا كالري بيشتري دريافت شود، به دليل افزايش فعل و انفعالات شيميايي در بدن،‌ ميزان توليد راديكال هاي آزاد و خطر سرطان نيز افزايش خواهد يافت.
بنابراين كاهش كالري دريافتي مي تواند از طريق كاهش راديكال هاي آزاد در بدن، خطر سرطان را كاهش دهد.

آيا كاهش مقادير غذايي مصرفي تاثيري بر كنترل عوارض شيمي درماني دارد يا خير
- بسياري از افراد بر اين باورند كه كاهش مصرف غذا در بيماران مبتلا به سرطان تحت شيمي درماني مضر است.
- با اين حال، تحقيقات نشان دهنده اين است كه كاهش مصرف غذا مي تواند از طريق محافظت از سلول هاي طبيعي، عوارض جانبي شيمي درماني را كاهش دهد.
- اگر در طول شيمي درماني، ‌مصرف مواد غذايي تا حدودي كاهش يابد،‌ به دليل اين كه سوخت و ساز سلولي كاهش مي يابد، اثرات سوء داروهاي شيمي درماني بر سلول هاي طبيعي كاهش مي يابد.
- گرسنگي (كم خوري) مقاومت سلول هاي طبيعي (نه سلول هاي سرطاني) در برابر داروهاي شيمي درماني و عوامل سرطان زا را تا 10 برابر افزايش مي دهد.
- مشكلاتي كه احتمالأ در اثر محدود كردن مصرف غذا به وجود مي آيد شامل درجات خفيفي از گرسنگي، سردرد و سرگيجه است كه پس از قطع شيمي درماني و بازگشت به رژيم معمول بهبود مي يابد.
- كاهش دريافت غذا حالت خستگي و ضعف ناشي از شيمي درماني را نيز كاهش مي دهد.  

گرسنگي چه تاثيري در از بين بردن سلول هاي سرطاني دارد
در حالت گرسنگي، سلول هاي غير طبيعي موجود در بدن كه نقش خود را به درستي انجام نمي دهند، مثل سلول هاي سرطاني، طي فرآيندي به نام خودكشي برنامه ريزي شده، خود را از بين مي برند و به اين ترتيب سلول هاي غير طبيعي توسط يك شعور سلولي از بين مي روند. اين مكانيسم مي تواند به روند درمان سرطان كمك كند.
در حالت گرسنگي و يا كاهش مصرف غذا، ‌غلظت هورمون هايي مثل انسولين و لپتين كه قبلأ در مورد آنها توضيح داده شد، در خون كاهش مي يابد. مي دانيم كه بالا بودن غلظت اين هورمون ها در خون با پيشرفت سرطان ارتباط دارد. بنابراين،‌ با كاهش كالري دريافتي و كاهش سطح اين هورمون ها در خون مي توان اثر داروهاي شيمي درماني را در از بين بردن سلول هاي سرطاني افزايش داد.

جمع بندي
در مجموع، اگر روزه داري ماه رمضان با كاهش متوسط دريافت كالري همراه باشد، مي تواند اثرات مفيدي در كاهش خطر سرطان و نيز روند درمان اين بيماري داشته باشد.

منبع: پژوهشکده علوم غدد و متابولیسم، دانشگاه علوم پزشکی تهران
تنظیم: مونا عدالت یار