هپاتیت سی (Hepatitis C)، یک بیماری ویروسی است که کبد (بزرگترین و مهمترین غده داخلی بدن انسان) را درگیرکرده و وظایف مهم آن را که شامل دفع سموم، ساخت پروتئین های حیاتی، تنظیم مصرف قند خون، سوخت و ساز چربی ها و  ساخت برخی هورمون های ضروری است مختل می کند. در بیماری‌ هپاتیت سی،  بافت طبیعی کبد به تدریج تخریب شده و نهایتا پس از ۱۰ تا ۳۰ سال، به سیروز (فرسودگی) کبد می‌انجامد. افراد مبتلا به سیروز کبدی در صورت عدم درمان، در مواردی دچار سرطان کبد می‌شوند و مبتلایان به سیروز و سرطان کبد ممکن است به پیوند کبد نیاز پیدا کنند، این در حالیست که در صورت عدم درمان موثر، اغلب پس از پیوند، بیماری دوباره عود می‌کند.

هپاتیت های ویروسی از جمله هپاتیت سی، یکی از اصلی ترین چالش های سلامتی در جهان هستند. هپاتیت های بی و سی، علت اصلی بیماری های مزمن کبدی محسوب می شوند که می توانند به سیروز، سرطان کبد و مرگ منجر شوند. هر ساله 4/ 1 میلیون مرگ در جهان به علت ابتلا به سیروز و سرطان کبد رخ می دهد که 48 درصد آن به علت هپاتیت سی، 47 درصد به علت هپاتیت بی و سایر موارد مربود به دیگر هپاتیت ها بوده است. همچنین در جهان حدود 71 میلیون نفر عفونت مزمن با هپاتیت سی دارند که در صورت عدم درمان و اقدام موثر، بار زیادی را به جهان تحمیل خواهند کرد. بنابراین چشم انداز جهانی این است که انتقال هپاتیت های ویروسی در جهان متوقف شده و همه افراد مبتلا به هپاتیت برای درمان بیماری به داروهای ایمن و موثر دسترسی داشته باشند. سازمان جهانی بهداشت با انتخاب شعار «سرمایه گذاری به منظور حذف هپاتیت» برای روز جهانی هپاتیت (28 جولای، 6 مرداد) در سال جاری، توجه جهان را به حذف این بیماری جلب کرده است.

 گروههای پرخطر برای ابتلا به هپاتیت سی چه کسانی هستند؟
افراد زیر جزء افراد پرخطر برای ابتلا به این بیماری محسوب می شوند و باید به طور سالیانه از نظر هپاتیت سی مورد غربالگری قرار گیرند.

• افرادی که مواد مخدر و غیرقانونی تزریق می کنند یا سابقه تزریق مواد دارند(درصورت استفاده از وسایل تزریق به طور مشترک)
• افراد دارای رفتار جنسی پرخطر (شامل تن فروشان و افرادی که شرکای جنسی متعدد دارند)
• افراد با سابقه دریافت خون و فرآورده های خونی قبل از سال 1374 شمسی (بعد از این تاریخ، در ایران تمامی اهداکنندگان خون از نظر هپاتیت سی مورد غربالگری قرار گرفته اند)
• افراد زندانی یا دارای سابقه زندان
• افراد دارای سابقه خالکوبی یا حجامت
• افراد مبتلا به هموفیلی و تالاسمی
• افرادی که همودیالیز می شوند یا سابقه دیالیز دارند.
• افرادی که سابقه مصدومیت و مجروحیت در جنگ دارند.
• افراد دارای سابقه پیوند عضو
• اهداکنندگان خون یا عضو
• فرزندان متولد شده از مادران مبتلا به هپاتیت سی
• افرادی که با اچ.آی.وی (ویروس ایدز) زندگی می کنند
• کارکنان شاغل در مراکز بهداشتی یا درمانی که سابقه تماس اتفاقی شغلی با سوزن آلوده دارند.

 راههای انتقال بیماری هپاتیت سی:

الف: خون آلوده شامل

• استفادۀ مشترک از وسایل تزریقی آلوده شامل سرنگ و سوزن مشترک و حتی قاشق، فیلتر یا پایپ مشترک
• تزریق خون یا فرآورده های خونی غربال نشده
• خالکوبی یا تاتو و سوراخ کردن بدن  (Body Piercing) با وسایل آلوده
• تماس اتفاقی با سوزن و سرنگ آلوده (احتمال این انتقال کم است و در هر 30 نفر، یک نفر ممکن است از این طریق به هپاتیت مبتلا شود. کارکنان بهداشت و درمان، پرستاران و کارشناسان آزمایشگاه ها در معرض خطر بیشتری قرار دارند)
• تیغ ریش تراشی، قیچی و ماشین اصلاح مشترک در صورت آلودگی با خون فرد مبتلا در صورتی که تمیز نشده  و بلافاصله استفاده شوند.
• استفاده مشترک از مسواک آلوده
• با اینکه انتقال ویروس هپاتیت سی از راه مواجهه با مخاط یا پوست ناسالم تایید نشده، اما گزارش های نادری از انتقال این ویروس به دنبال پاشیدن خون به درون ملتحمه (غشاء داخلی پلک چشم) وجود دارد.

 ب: مادر به فرزند(انتقال عمودی)

• در دوران بارداری و حین زایمان (در صورت ابتلای همزمان مادر به عفونت های ایدز و هپاتیت سی، احتمال انتقال ویروس هپاتیت سی به فرزند دو برابر بیشتر از حالتی است که مادر فقط به هپاتیت سی مبتلا باشد)

نکته

• به نظر نمی رسد ویروس از طریق شیر مادر منتقل شود.
• خطر انتقال ویروس هپاتیت سی در تماس جنسی محافظت نشده با فرد مبتلا به این بیماری وجود دارد، ولی کمتر از خطر انتقال ویروس هپاتیت بی یا اچ.آی.وی (ویروس ایدز) است.

 راههای عدم انتقال
ویروس هپاتیت سی از راههای زیر منتقل نمی شود:

• دست دادن و بوسیدن فرد مبتلا
• استفاده از ظروف مشترک
• معاشرت معمولی در محل کار و منزل
• از راه هوا
• استفاده از سرویس بهداشتی مشترک
• شنا کردن در یک استخر
• شیردهی

علائم بیماری هپاتیت سی
هپاتیت سی، در اغلب موارد هیچ علامتی ندارد و می تواند مثل یک سرماخوردگی ساده و معمولی بروز کند. برخی بیماران علائم عمومی عفونت ویروسی مانند خستگی، دل‌درد، درد عضلانی، تهوع و بی‌اشتهایی را نشان می‌دهند. در موارد پیشرفته، علائم نارسایی کبد شامل تورم شکم و اندام‌ها،‌ یرقان و … بروز می کند. ممکن است بیمار، خارش و در مراحل پیشرفته منگی و خواب‌آلودگی داشته باشد. با پیشرفت سیروز، در مواردی، فرد با خطر کما مواجه می‌شود.

 تشخیص و درمان
تشخیص هپاتیت سی با انجام آزمایش خون ممکن است. اگر فرد مبتلا درمان نشود، در عرض چند سال سیروز کبد ایجاد شده و در موارد شدید نارسایی کبد و سرطان کبد رخ می دهد. درمان باعث می شود تا تکثیر ویروس در بدن متوقف شود. با داروهای فعلی، دوره درمان کوتاه تر و بهبودی تا 95 درصد قطعی است.

 پیشگیری از هپاتیت سی
در حال حاضر برای پیشگیری از ابتلا به هپاتیت سی واکسنی وجود ندارد؛ بنابراین پیشگیری از این بیماری صرفا مبتنی بر کاهش خطر مواجهه با ویروس است.

توصیه هایی برای پیشگیری

• پرهیز از خالکوبی و تاتوی غیرایمن
• پرهیز از تماس جنسی غیر ایمن و استفاده از کاندوم در تماس جنسی با شریک جدید
• پرهیز از استفاده مشترک از وسایل اصلاح، قیچی، تیغ ریش تراشی، ناخن گیر، مسواک و ...
• توجه به برنامه های کاهش آسیب در مصرف کنندگان تزریقی مواد شامل استفاده از کاندوم و درمان نگه دارنده با متادون و پرهیز از استفاده مشترک از وسایل تزریقی.
• رعایت احتیاطات لازم برای پیشگیری از تماس شغلی شامل استفاده از وسایل حفاظتی مثل گان، عینک، دستکش و ماسک، واکسیناسیون هپاتیت بی و رعایت بهداشت فردی در مورد کارکنان بخش بهداشت و درمان
• تشخیص بیماران و درمان آنها با هدف توقف گردش ویروس در جامعه، بهترین استراتژی پیشگیری از این بیماری است.

تنظیم:سارا نعیمی
تهیه شده در: گروه آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران
منابع:بسته های آموزشی هپاتیت B و C، تهیه شده توسط: مرکز مدیریت بیماریهای واگیر، دفتر آموزش و ارتقای سلامت و مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت، 1398 / سایت پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران