دکتر رضا ارشادی: جراح توراکس، نقشی ماندگار در تشخیص و درمان به‌موقع بیماری‌ها و همچنین پیشگیری از بیماری‌ها دارد

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران، مجموعه مصاحبه با فرزانگان، به‌منظور معرفی توانمندی‌ها و دستاوردهای گروه‌های مختلف آموزشی دانشگاه علوم پزشکی تهران و تبیین افق پیش روی آن، در روابط عمومی دانشگاه در حال انجام است. به این منظور با دکتر رضا ارشادی عضو هیئت‌علمی گروه جراحی دانشگاه گفتگو کردیم که در ادامه می‌خوانید. 

دکتر رضا ارشادی استادیار جراحی قفسه صدری گروه جراحی عمومی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران به‌عنوان جراح توراکس در بخش جراحی توراکس بیمارستان ولیعصر مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره) مشغول خدمت به مردم عزیز و بیماران نیازمند است. ایشان به‌عنوان «یکی از نام‌آوران جراحی توراکس» معروف هستند.  

حاذق بودن در جراحی‌های سرطان، و تشخیص بیماری‌ها  از ویژگی‌های منحصربه‌فرد ایشان است. درمان تومورهای ریه، میان سینه، تومورهای جدار قفسه سینه و تومورهای دیافراگم و... از جمله خدمات ایشان محسوب می‌شود. 

دکتر رضا ارشادی عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه رشته‌ی جراحی توراکس یک‌رشته‌ی فوق‌تخصصی است که بعد از جراحی عمومی معمولاً دستیاران با شرکت در امتحان ورودی وارد این رشته می‌شوند و بعد از دو سال درصورتی‌که صلاحیت لازم را داشته باشند از این رشته فارغ‌التحصیل می‌شوند؛ گفت: در دهه‌های آخر قرن نوزده در تمام جراحی‌هایی که روی سطح بافت ریه، ناحیه قلب و جدار قفسه سینه انجام می‌شد، تمام بیماران بدون استثنا فوت می‌کردند؛ بنابراین هیچ‌گونه انگیزه‌ای وجود نداشت که بخواهند این رشته را مطرح کنند و یا جایی آن را ثبت کنند. اما در اوایل قرن بیستم و بالاخص بعد از جنگ جهانی دوم، رشته‌ی جراحی توراکس پیشرفت خیلی چشمگیری پیدا کرد، تا امروز که خیلی از اعمال جراحی سنگین، پیشرفته و پیچیده در کل دنیا و ایران انجام می‌شود.  

وی افزود: تاریخچه‌ی جراحی توراکس در کشورمان به سال‌های 1330 تا 1340 برمی‌گردد که اولین جراحی قفسه سینه انجام شد و بیشتر هم در مورد بیمارانی بود که مبتلا به سل بودند و ریه آن‌ها نیاز به جراحی داشت. در آن زمان جراحی توراکس به شکل کنونی وجود نداشت و این جراحی توسط جراحان عمومی که عمدتاً در خارج از کشور تحصیل می‌کردند، انجام می‌شد. به‌صورت رسمی در سال 1363 توسط وزارت بهداشت رشته‌ی فوق‌تخصصی جراحی توراکس ثبت شد و اولین بخش جراحی قفسه سینه و اولین دستیاران در همین بیمارستان ولیعصر مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره) شروع به کار کردند. تا به امروز غیر از بیمارستان امام در چهار دانشگاه بزرگ کشور هم دستیار فوق‌تخصصی داریم که آموزش می‌بینند و همه مشغول به کار می‌شوند.  

دکتر ارشادی با اشاره به نقش اثرگذار جراحی توراکس در حوزه‌ی سلامت، یادآور شد: کاملاً مشخص است اقداماتی که در این فیلد انجام می‌شود، می‌تواند باعث ارتقای سلامت در سطح جامعه شود و بیماری‌های مرتبط با این رشته، اگر به‌صورت مناسب و به‌موقع تشخیص داده و درمان نشوند، می‌توانند هزینه‌های گزافی را به سیستم بهداشتی و درمانی کشور تحمیل کنند. غیر از این می‌توانند آسیب‌های جدی به بیمار و خانواده‌ی بیمار وارد کنند. ممکن است بیمار شغلش یا خدایی نکرده جانش را از دست بدهد و یا مجبور شود به‌خاطر عمل جراحی که دیرهنگام انجام شده تغییر شغل یا بالاجبار تغییر محل سکونت داشته باشد. به‌عنوان نمونه بیمارانی که سرطان ریه دارند و مجبور می‌شوند اگر در شهری مثل تهران زندگی می‌کنند که آلودگی هوا وجود دارد، محل سکونت خود را عوض کرده و به‌جای خوش‌آب‌وهوا نقل‌مکان کنند. 

این عضو هیئت‌علمی دانشگاه تصریح کرد: جراحی توراکس علاوه بر نقشی که در تشخیص و درمان به‌موقع بیماری‌ها دارد، یک نقش بسیار مهم‌تری هم دارد و آن هم پیشگیری از بیماری‌ها است. از طریق اطلاع‌رسانی و آگاهی دادن به مردم به‌وسیله فرمت‌های خاصی که وجود دارد. مثلاً سرطان ریه که دومین و شایع‌ترین علت مرگ ناشی از سرطان در کشور است و 80 تا 90 درصد علت آن سیگارکشیدن است. اگر بتوانیم در جامعه تبلیغ مناسب کنیم و به مردم اطلاعات درست بدهیم، نقش مهمی را در حوزه‌ی سلامت ایفا کرده‌ایم.

وی در ادامه با اشاره به پیشرفت‌های جراحی توراکس در ایران و دنیا، یادآور شد: بعد از جنگ جهانی دوم یک جهش فوق‌العاده‌ای در این رشته اتفاق افتاد و در کشور خودمان هم پابه‌پای آخرین تکنولوژی‌های روز دنیا پیشرفت‌های زیادی حاصل شد. قبلاً بخش عمده‌ای از بیماران جراحی توراکس که نیاز به عمل داشتند به خارج از کشور اعزام می‌شدند. ولی امروزه خوشبختانه تمامی اعمال جراحی که در دنیا انجام می‌شود در داخل کشور خودمان هم قابل انجام است. عمل‌های پیچیده‌ای مثل پیوند ریه و جراحی تومورهای بسیار حجیم و پیچیده به‌راحتی در داخل کشور در حال انجام هستندو از این نظر خوشبختانه مشکلی نداریم. از نظر کیفیت درمان هم واقعاً می‌توان به جرات گفت که با استانداردهای جهانی برابری می‌کنند. فقط متأسفانه از نظر تجهیزات مشکل عمده داریم، خصوصاً در سال‌های اخیر به‌خاطر وضع تحریم‌ها. تجهیزات در رشته‌ی جراحی اهمیت بسزایی دارد. ما برای اینکه بتوانیم بهترین خدمات را به بیمار ارائه دهیم، تمام تلاشمان را می‌کنیم که حداقل این نقیصه را طوری جبران کنیم که به بیمار آسیبی وارد نشود. 

دکتر ارشادی تصریح کرد: مشارکت و کار تیمی در رشته جراحی توراکس به معنای واقعی وجود دارد. در اعمال جراحی که ما انجام می‌دهیم به‌خاطر ماهیت عمل که بسیار سنگین و دشوار است و احتمال ایجاد عارضه و خطر مرگ‌ومیر حین عمل برای بیمار وجود دارد، اعمال جراحی ما معمولاً به‌صورت تیمی انجام می‌شود و موقعی که جراحی انجام می‌شود، همکاران دیگر در اتاق عمل حاضر هستند و در صورت نیاز می‌توانند، کمک کنند.

این عضو هیئت‌علمی دانشگاه ادامه داد: همکاری با متخصصان رشته‌های دیگر نیز در بیمارانی که مشکل آنها نیازمند بررسی همکاران دیگر هم هست، طی جلساتی به نام «تومور برد» صورت می‌گیرد. در این جلسات بیماری به طور کامل مطرح می‌شود و سایر رشته‌های مربوطه مثل متخصص بیهوشی، رادیولوژی، متخصص سرطان‌شناسی، فوق‌تخصص ریه، داخلی ریه و ... در مورد بیمار بحث و تبادل نظر می‌کنند و نهایتاً یک تصمیم واحد برای بیمار گرفته می‌شود، به‌طوری‌که بیمار بتواند حداکثر استفاده را از این تصمیم ببرد.

وی در خصوص آینده‌ی حوزه‌ی فعالیت جراحی توراکس در بخش‌های آموزشی، پژوهشی و درمانی، گفت: سلامت مردم و ارائه خدمت به آن‌ها در کنار تولید علم همیشه یک هدف آرمانی بوده که دستیابی به آن می‌تواند با برنامه‌ریزی دقیق علمی، بودجه‌ی مناسب، ارتباط با متخصصان علمی سراسر دنیا میسر شود. استفاده از تجربیات جراحان توراکس در سراسر کشور و زمینه‌سازی برای فعالیت گروهی با تقویت بنیه علمی انجمن جراحی توراکس ایران، می‌تواند نقطه‌ی عطفی برای شروع این خواسته باشد. البته نادیده‌گرفتن پیشرفت‌های علمی و نگرش‌های نوینی که در این زمینه وجود دارد و نبود تجهیزات واقعاً می‌تواند تأثیر منفی روی این روند داشته باشد. 

دکتر ارشادی با اشاره به چالش‌های رشته جراحی توراکس، گفت: یکی از معضلاتی که این رشته در داخل کشور با آن روبرو است، این است که رشته‌ی جراحی توراکس یا قفسه سینه مهجور و ناشناخته مانده است و از طرفی به‌خاطر ماهیت نوع رشته که یک‌رشته‌ی سنگین، پراسترس و طاقت‌فرسا است و به‌خاطر اعمال جراحی مشکلی که دارد معمولاً انگیزه‌ی کافی برای ورود دستیار فوق‌تخصصی به این رشته بسیار کم است. خصوصاً در سال‌های اخیر ورودی بسیار کم شده است. علت آن سیاست‌هایی است که در مورد تعرفه‌گذاری‌های خدمات درمانی در این رشته انجام شده که متأسفانه، خیلی مناسب این رشته نیستند.

اگر در نظر بگیریم جراح توراکس فقط یک عمل جراحی بزرگ در روزمی تواند انجام دهد و دیگر غیر از آن نمی‌تواند عمل دیگری داشته باشد، ممکن است از این نظر در قیاس با سایر رشته‌های جراحی سرخوردگی ایجاد شود؛ بنابراین اگر تعرفه‌گذاری‌های نظام سلامت در بخش جراحی توراکس اصلاح نشود، اشتیاق و انجام جراحی‌های بسیار پیچیده و بزرگ کم می‌شود که متأسفانه، آسیب آن می‌تواند به‌سلامت جامعه و به مردم برسد. امیدوار هستیم که مسئولین مربوطه در این زمینه اهتمام خودشان را به کار ببرند و حداقل مشکل تعرفه‌گذاری حل شود، تا فعالیت‌های علمی و پیشرفت این رشته تحت‌تأثیر قرار نگیرد.

اعمال جراحی زیادی در بخش جراحی توراکس انجام می‌شود. بسیاری از جراحی‌هایی که انجام می‌دهیم به‌صورت «کیس ریپورت»های بسیار نادر در مجلات معتبر بین‌المللی گزارش می‌شود. تومورهای بسیار حجیم و نادری که هرکجا بیمار مراجعه کرده، گفته شده غیر قابل عمل است. حتی بیمارانی داشتیم که مدارکشان را از خارج از کشور برای مشاوره ارسال کردند که به‌خاطر حجم زیاد تومور به آنها گفته شده که تومورشان غیر قابل عمل است. فرضاً بیماری که یک فرد جوان است، شیمی‌درمانی در تومور او مؤثر نیست و گفتند جراحی هم امکان‌پذیر نیست. چنین مواردی را ما خوشبختانه توانسته‌ایم جراحی کنیم و خدا را شکر بیمار بهبودی پیدا کرده است. بیمارانی که به این شکل در چند سال اخیر عمل کردیم، خوشبختانه همه در قید حیات هستند و به زندگی‌شان ادامه می‌دهند.  

یک مورد خانمی بود با یک تومور حجیم قفسه سینه و با پاتولوژی سارکوما که از سرطان‌های بسیار بد است از این نظر که پاسخ خوبی به شیمی‌درمانی و پرتودرمانی اصلاً نمی‌دهد و تنها درمان درصورتی‌که قابل عمل باشد، جراحی است. این خانم جوان سی‌ساله با یک درد قفسه سینه از چندین ماه قبل بود که در بررسی‌ها متوجه شدیم قفسه سینه در سمت چپ کاملاً با تومور پر شده است، به صورتی که تومور، کامل به پشت قلب شیفت پیدا کرده بوده و از سمت چپ به سمت راست گسترش پیدا کرده بود. برای این بیمار مشاوره‌های زیادی در داخل و خارج از کشور انجام‌گرفته بود و همه آن را به‌عنوان تومور غیر قابل عمل تشخیص داده بودند. همچنین در یکی از بیمارستان‌های تهران برای جراحی مراجعه کرده بود ولی فقط محل را بازکرده و بسته بودند و به او گفته بودند تومور قابل عمل نیست. وقتی بیمار به ما مراجعه کرد برایش توضیح دادیم که بالاخره چون راهی وجود ندارد، شما را یک‌بار دیگر عمل می‌کنیم. ولی احتمال موفقیت پنجاه‌درصد است و ممکن است نتوان واقعاً کاری کرد. بیمار قبول کرد و او را عمل کردیم. خوشبختانه با یاری خدا توانستیم تومور ایشان را کامل برداریم و خدا را شکر بیمار الان مشکل خاصی ندارد و به زندگی خود ادامه می‌دهد. 

این عضو هیئت‌علمی دانشگاه تاکید کرد: طیف وسیعی از جراحی‌ها در فیلد جراحی توراکس در حال انجام است؛ از پیوند ریه تا انواع بیماری‌های ریه شامل تومورهای خوش‌خیم و بدخیم، بیماری‌های مادرزادی ریه، بیماری‌های عفونی ریه، بیماری‌های پرده‌ی جنب، مشکلات جدار قفسه سینه اعم از تومور یا ناهنجاری‌های قفسه سینه و ضایعاتی که به قفسه سینه به دنبال تروما و تصادف وارد می‌شود. همچنین عفونت‌های میان سینه و انواع تومورها و بیماری‌های مری و نای و ... 

دکتر ارشادی تصریح کرد: بخش ما چون با بیماری‌های ریوی بسیار سروکار داشت، از همان روز اول شروع کرونا مختص بیماران کرونایی شد. ما بیماران جراحی را به‌صورت پراکنده در بخش‌های دیگر بستری می‌کردیم، ولی چیزی که بعداً با آن مواجه شدیم عوارض ریوی بیماران کرونایی بود. ممکن بود در ریه بیمار هوا جمع شود و یا دچار عفونت شوند. یا بیمارانی که زیر دستگاه تنفس بودند راه هوایی‌شان بعد از مدتی تنگ می‌شد و مشکل تنفس پیدا می‌کردند. باوجود کاهش آمار کرونا این بیماران همچنان به ما مراجعه می‌کنند و تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند. 

وی در ادامه در مورد اعمال جراحی توراکس گفت: قسمت عمده خطراتی که مربوط به بیمار می‌شود به دلیل محل جراحی است. جایی که ما کار می‌کنیم نزدیک عروق بزرگ و نزدیک به قلب و راه هوایی بیمار است. اگر کوچک‌ترین اشتباه صورت بگیرد، ممکن است منجر به ازدست‌رفتن جان بیمار شود، بنابراین در انجام اعمال جراحی توراکس هیچ‌گونه کوتاهی و غفلتی قابل‌قبول نیست. 

وی ادامه داد: اعمال جراحی توراکس که در داخل کشور در حال حاضر انجام می‌شود، فقط مختص مراکز ارجاعی از جمله بخش ولیعصر بیمارستان امام خمینی (ره) است. معمولاً در شهرستان‌ها جراحی توراکس به این صورت انجام نمی‌شود و بسیاری از بیماران به این مراکز ارجاع داده می‌شوند که به علت حساسیت و دشواری عمل جراحی است که روی بیمار انجام می‌شود. 

در تهران دو مرکز مجتمع امام خمینی (ره) و بیمارستان مسیح دانشوری (اعمال پیچیده‌تر) و در سطح کشور فقط چهار استان هستند که اعمال جراحی خیلی سبک‌تر توراکس را انجام می‌دهند و تابه‌حال به‌هیچ‌وجه بیماری برای جراحی توراکس به خارج از کشور فرستاده نشده است. 

دکتر ارشادی با اشاره به اهمیت توریسم درمانی در کشور خاطرنشان کرد: خانم جوانی از عراق مراجعه کرده بود و توده‌ی میان سینه داشت (سرطان میان سینه) که در کشور خودشان تحت شیمی‌درمانی قرار گرفته بود و نهایتاً جواب شده بود. به بخش ما مراجعه کرد و تحت عمل جراحی قرار گرفت که موفقت آمیز بود. مراجعات بالایی از این بیماران داریم.

وی با اشاره به ویژگی منحصربه‌فرد خودشان، گفت: بیشتر همکارانم می‌گویند خیلی آرام و ریلکس هستم. اما به‌هرحال اعمال جراحی ما معمولاً سنگین و پراسترس است و بعضی از بیماران یک‌دفعه دچار خونریزی می‌شوند یا راه هوایی آنها مشکل پیدا می‌کند، اکسیژن خون بیمار یک‌دفعه پایین می‌آید و ممکن است بیمار ایست قلبی کند. همه‌ی این لحظات برای جراح تنش آور است و اگر برای جراح به‌صورت مزمن تکرار شود، مسلماً بر روی سلامتی جراح تأثیر منفی خواهد داشت. خدا را شاکرم که این قدرت را به من داده که در برخورد با این مسائل خیلی ریلکس و آرام کارکنم و تا به امروز خدا را شکر مشکلی پیش نیامده است. 

وی با اشاره به توصیه‌ای برای دانشجویان نسل جدید و آیندگان، خاطرنشان کرد: افرادی که وارد رشته ی جراحی توراکس می‌شوند به معنای واقعی باید عاشق این رشته باشند، چرا که نسبت به رشته‌های دیگر از لحاظ مادی در سطح خیلی پایین‌تری قرار گرفته، به این دلیل که این رشته و سختی‌های آن موردتوجه قرار نگرفته است. 

ولی وقتی بیماری را که توموری داشته و از همه‌جا جواب شده عمل می‌کنید، بهبودی بیمار، بهترین حسی است که به شما منتقل می‌شود و همین انگیزه شما را برای ارائه خدمت به مردم بیشتر می‌کند. 

به دانشجویان توصیه می‌کنم این رشته را بیشتر مطالعه کنند و بشناسند؛ تنها رشته‌ای است که جراحی‌های آن را فقط جراح توراکس می‌تواند انجام دهد. هیچ جراح دیگری قادر به انجام جراحی‌های توراکس نیست. 

مایه مباهات ماست که می‌توانیم نقش کوچکی را در ارتقای سلامت جامعه داشته باشیم. امیدوار هستیم، مشکلاتی که در مورد این رشته وجود دارد و با آن دست‌به‌گریبان هستیم، با تدابیر مسئولان محترم مرتفع شود و بتوانیم شاهد پیشرفت روزافزون و هرچه بیشتر علمی این رشته در داخل کشور باشیم.