فشارخون؛ قاتل خاموش (بخش اول)

تعریف، علل، تشخیص
اسمش را گذاشته اند «قاتل خاموش»؛ بس که بی سر و صدا پیشرفت می کند و آرام آرام کار را به جاهای باریک می کشاند. عوارضی هم که ایجاد می کند یکی دوتا نیست؛ سکته قلبی، سکته مغزی، نارسایی قلبی، نارسایی کلیوی، آنوریسم (اتساع عروقی)، تخریب شبکیه چشم و ...
بله.. از فشارخون حرف می زنیم؛ مشکل شایعی که از هر 5 بزرگسال در جهان، یک نفر به آن مبتلاست.

فشارخون یعنی چه؟
فشارخون، فشاری است که از طرف خون به سطح داخلی رگ های بدن وارد می شود. اما وقتی می گوییم کسی فشارخون دارد یا به «بیماری فشارخون» مبتلاست، منظورمان این است که فشارخون شریانی آن فرد از حد طبیعی بالاتر رفته است. به عبارت بهتر، فرد دچار «فشارخون بالا» یا «پرفشاری خون» شده است.

چرا فشارخون بالا می رود؟
معمولا دلیل آن معلوم نیست. در بیش از 90 درصد موارد، علت فشارخون بالا مشخص نیست. به این موارد «فشارخون اولیه» می گویند که معمولا به مرور زمان و با افزایش سن ایجاد می شود.
اما علت 5 تا 10 درصد از فشارخونها معلوم است و معمولا مشکلی مانند بیماریهای کلیه، تومورهای غده فوق کلیه و بیماریهای مادرزادی قلب، باعث بروز این نوع فشارخون می شود که «فشارخون ثانویه» نام دارد.
چه عواملی بر فشارخون موثرند؟

• سن: با افزایش سن، خطر بروز فشارخون بالا بیشتر می شود. افزایش فشارخون در اوایل میانسالی در بین مردان بیشتر است اما زنان، بعد از یائسگی بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند.
• نژاد: این بیماری در سیاه پوست ها شایع تر است.
• سابقه خانوادگی: اگر یک یا چند نفر از اعضای خانواده تان به فشارخون بالا دچار باشند، با احتمال بیشتری به این بیماری مبتلا خواهید شد.
• اضافه وزن: هرچه وزنتان بیشتر باشد، به این بیماری نزدیک ترید. پس اگر اضافه وزن دارید، حتما به فکر کاهش وزن باشید.
• کم تحرکی: هرچه کم تحرک تر باشید، تعداد ضربان های قلبتان بیشتر و انقباضات قلبی تان شدیدتر بوده و نیروی بیشتر به رگهایتان وارد می شود و طبیعتا' فشارخونتان بالاتر می رود.
• استعمال دخانیات و الکل: مواد شیمیایی داخل تنباکو دیوارۀ شریانها را تنگ کرده و فشارخون را بالا می برند. الکل نیز با آسیب به قلب باعث افزایش فشارخون می شود.
• مصرف بیش از اندازه سدیم: وقتی از سدیم حرف می زنیم، درواقع از نمک طعام صحبت می کنیم که باعث می شود کلیه ها آب کمتری دفع کنند و به این ترتیب مایع زیادی در بدن محبوس می شود. این احتباس آب، باعث افزایش حجم خون و درنتیجه، افزایش فشارخون خواهد شد.
• مصرف کمتر از اندازه پتاسیم: در بدن ما، بین سدیم و پتاسیم، تعادلی برقرار است که اگر این تعادل به هم بخورد یعنی میزان پتاسیم بدنتان پایین بیاید و میزان سدیم بالا برود شما در معرض خطر فشارخون بالا قرار خواهید گرفت.
• استرس: استرس فشارخون را به طور موقت اما شدید، افزایش می دهد. پس تا می توانید از عوامل استرس زا دوری کرده و آرامش خود را حفظ کنید.
• سایر عوامل: کلسترول بالا، دیابت، بعضی بیماریهای کلیوی، حاملگی، وقفه تنفسی حین خواب و برخی عوامل دیگر نیز احتمال بروز فشارخون را افزایش می دهند.

افزایش فشارخون چه خطراتی دارد؟
وقتی فشار وارده بر دیواره داخلی شریانها زیاد شود، شریان آسیب دیده و به دنبال آن، عضو مربوطه نیز آسیب می بیند. افزایش فشار بر دیواره شریانها باعث سخت شدن دیواره آن می شود که در زبان عامیانه به آن «تصلب شرایین» می گوییم. تصلب شرایین به مرور زمینه ساز حمله قلبی و دیگر مشکلات عروقی خواهد شد. متسع شدن رگها (آنوریسم)، سکته مغزی، نارسایی کلیه ها، پارگی رگهای شبکیه چشم و از دست دادن بینایی، نارسایی قلبی، اشکال در سوخت و ساز بدن، تاثیر بر فرآیندهای تفکر، حافظه و یادگیری، اختلال شناختی و زوال عقل، همگی از عوارض بالا بودن طولانی مدت فشارخون و کنترل نکردن آن است.

از کجا بفهمیم فشارخونمان بالا رفته یا نه؟
متاسفانه این بیماری، هیچ علامت خاصی ندارد و به همین دلیل است که از آن با عنوان قاتل خاموش و بی سروصدا یاد می کنند. تنها تعداد اندکی از مبتلایان ممکن است در مراحل اولیه بیماری دچار سردردهای گنگ، سرگیجه یا خون دماغ شوند. اما در بیشتر موارد، این علائم زمانی ایجاد می شوند که فشارخون حسابی بالا رفته و کار به جاهای باریک کشیده است.

فشارخون طبیعی چند است؟

فشارخون در قالب دو عدد بیان می شود:

• فشارخون سیستولیک که اگر کمتر از 120 میلی متر جیوه یا 12 سانتی متر جیوه باشد طبیعی است.
• فشارخون دیاستولیک که اگر کمتر از 80 میلی متر جیوه یا 8 سانتی متر جیوه باشد طبیعی است.

 نکته مهم: باید توجه داشت که فقط با یک بار اندازه گیری فشارخون، نمی توان گفت فردی به فشارخون بالا مبتلا هست یا خیر. بلکه باید فشارخون را در چند نوبت و در موقعیت ها و زمانهای مختلف اندازه گرفت. به علاوه رعایت یک سری شرایط قبل از اندازه گیری فشارخون نیز ضروری است تا بتوان به عدد واقعی فشارخون رسید.

جدول زیر به شما کمک می کند بعد از اندازه گیری، ببینید از نظر فشارخون، در چه شرایطی قرار داشته و آیا لازم است برای درمان به پزشک مراجعه کنید یا خیر.

تنظیم: سارا نعیمی
منبع: بسته آموزشی فشارخون، دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی
جمع آوری و تهیه در گروه آموزش وارتقای سلامت، معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران، 1398