مقدمه:

بیماری کووید ۱۹ ناشی از ویروس کرونا که از اوایل سال میلادی 2020 در کشور چین شایعه شد به‌سرعت به سایر کشورهای جهان منتقل شد. در ایران نیز از بهمن سال 1398 موارد ابتلا به این بیماری گزارش شد. در حال حاضر بیماری کووید ۱۹ به‌عنوان یک بیماری جهانگیر (پاندمی) در همه کشورهای جهان انتشاریافته است. این بیماری که با علائمی مانند تب، سرفه‌های خشک، تنگی نفس و گاهی مشکلات حاد تنفسی مانند تنفس تند، گلودرد، آبریزش بینی و به‌طور کمتر شایعی، مشکلات گوارشی نظیر اسهال، نارسایی حاد تنفسی، اختلالات انعقادی خون و نارسایی کلیه گزارش‌شده است و شدت علائم بیماری از موارد خفیف تا شدید و کشنده مشاهده‌شده است.
مهم‌ترین راه پیشگیری از ابتلا به این بیماری رعایت دقیق اصول بهداشت فردی به‌ویژه شستن کامل دست‌ها با آب و صابون، رعایت فاصله مناسب (2-1 متر) از دیگران، ماندن در منزل و استفاده از ماسک در محل‌های شلوغ و پرجمعیت درصورتی‌که اجبار خارج شدن از منزل وجود دارد و پیروی از تغذیه صحیح به‌منظور تقویت سیستم ایمنی بدن برای مقابله با بیماری کووید ۱۹ هست. بر اساس مطالعات اپیدمیولوژیک انجام‌شده در کشور ما در حال حاضر بیماری کووید ۱۹ در همه استان‌های کشور گزارش‌شده است.
 اما در این روزها که مصادف شده با ایام مبارک رمضان و روزه‌داری لازم است، برخی نکات مهم تغذیه‌ای جهت حفظ و ارتقای سلامت اعضای خانواده و پیشگیری از بیماری رعایت شود.
روزه‌داری ماه مبارک رمضان یکی از ارکان پنجگانه اسلام است که با قصد قربت و بندگی آفریدگار برای تکامل انسان فریضه واجب برای تمام مسلمانان است. بر اساس گزارش اخیر سازمان جهانی بهداشت هیچ مطالعه‌ای مبنی بر خطر روزه‌داری و افزایش ابتلا به بیماری کووید-۱۹ دیده نشده است. فرهنگستان علوم پزشکی با نظر مراجع عظام تقلید و مسئولین، در فروردین‌ماه سال جاری مواردی به شرح زیر را بر اساس نظر اجماعی پزشکان متخصص و موسسه موضوع شناسی فقهی برای انجام فریضه واجب برای مسلمان در شرایط بحران فعلی ویروس کرونا توصیه کرده است:

• پزشکان متفق‌القول هستند که نخوردن غذا به‌طور متناوب در روزه‌داری اسلامی، نه‌تنها عارضه‌ای در افراد سالم ایجاد نمی‌کند بلکه سبب تقویت ایمنی بدن، کاهش پاسخ‌های التهابی زیان‌بار و بهبود واکنش بدن در موارد استرس می‌شود. لذا کلیه افراد سالم کمتر از ۶۵ سال با رعایت موارد بهداشتی- تغذیه می‌توانند روزه‌بگیرند. بیمارانی که پیوند اعضا شده‌اند نباید روزه‌بگیرند. روزه گرفتن برای بیماران پیوند قرنیه بلامانع است.
• در بیمارانی که مبتلابه سایر بیماری‌ها هستند و قبلاً از روزه‌داری برای آن‌ها منعی نداشته است، روزه‌داری در شرایط بحران ویروس کرونا متفاوت از سال‌های دیگر نیست و در موارد خاص با نظر پزشک متخصص می‌توانند اقدام به روزه‌داری نمایند. در مورد بیمارانی که مبتلابه ویروس کرونا شده و بهبودیافته‌اند توصیه می‌شود حداقل تا ۶ هفته پس از بیماری اقدام به روزه‌داری نکنند.
• افراد مبتلابه بیماری‌های زمینه‌ای نظیر فشارخون بالا، بیماری قلبی- عروقی، سرطان و دیابت بیش از دیگران در معرض ابتلا به وضعیت شدید بیماری کووید ۱۹ هستند. به‌منظور پیشگیری از ابتلا به این بیماری، افرادی که مطمئن نیستند روزه برای آن‌ها ضرر دارد یا خیر احتیاطاً از انجام این فریضه الهی پرهیز نموده و آن را پس از اطمینان از اتمام همه‌گیری بیماری کووید- ۱۹ قضا نمایند، مگر اینکه با نظر پزشک متخصص اطمینان از بی ضرر بودن روزه برای آن‌ها حاصل شود.

بر اساس مباحث پیش گفت و هم‌زمانی شیوع بیماری کووید- ۱۹ و ماه مبارک رمضان در سال 1399، دفتر بهبود تغذیه جامعه راهنمای آموزشی تغذیه در ایام روزه‌داری را به شرح زیر برای استفاده روزه‌داران محترم تهیه‌کرده است.

نقش تغذیه در تقویت سیستم ایمنی بدن

رعایت اصول صحیح تغذیه تأثیر مهمی در تقویت سیستم ایمنی بدن برای مقابله با عفونت‌ها بخصوص بیماری کووید ۱۹ دارد. با رعایت تعادل و تنوع در برنامه غذایی روزانه و با استفاده از گروه‌های غذایی و جایگزین‌های آن‌ها، انرژی، پروتئین و ریزمغذی‌های موردنیاز بدن برای بهبود عملکرد سیستم دفاعی بدن تأمین می‌شود.
در ساعات روزه‌داری که در سال جاری مدت آن حدود ۱۶ ساعت می‌باشد، گرسنگی می‌تواند در صورت عدم رعایت اصول تغذیه صحیح در وعده سحر و افطار و یا حذف یکی از وعدها به‌ویژه وعده سحری، موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن شده و احتمال ابتلا به بیماری کووید 19 را افزایش دهد.

تأثیر روزه‌داری بر سلامت و عملکرد سیستم ایمنی بدن:

مطالعات متعددی نقش مؤثر روزه‌داری را در سلامتی به‌خصوص بر روی سطح گلوکز خون، چربی‌های خون و فشارخون، کنترل وزن و بهبود بیماری‌های مختلف نشان داده‌اند. در اغلب بیماری‌هایی که عادات غذایی غلط، چاقی و افزایش وزن در بروز آن‌ها دخالت دارند. روزه‌داری مفید است.
روزه‌داری می‌تواند موجب کاهش پاسخ‌های التهابی و تنظیم سیستم ایمنی بدن شود. همچنین فعالیت سلول‌های دفاعی بدن و ترشح ایمونوگلوبولین های مخاطی که از عوامل ایمنی بدن هستند در طی روزه‌داری بیشتر شده و در مجموع، روزه‌داری صحیح و رعایت رژیم غذایی مناسب در وعده‌های سحر و افطار در تقویت سیستم ایمنی بدن مؤثر است.
بنابراین با رعایت تغذیه صحیح و مصرف منابع غذایی حاوی ویتامین‌های A، E، D، C همچنین منابع غذایی حاوی آهن و روی و سلنیوم که برای عملکرد طبیعی سیستم ایمنی بدن و پیشگیری از ابتلا به بیماری کووید ۱۹ لازم‌اند، نگرانی ازنظر تضعیف سیستم ایمنی بدن در ایام روزه‌داری و خطر ابتلا به این بیماری کاهش می‌یابد.

توصیه‌های تغذیه‌ای جهت تقویت سیستم ایمنی:

• با توجه به نقش ویتامین  Aدر تقویت سیستم ایمنی بدن توصیه می‌شود در وعده‌های سحر و افطار از منابع غذایی ویتامین  A (منابع گیاهی شامل انواع سبزی‌ها و میوه‌های زرد و نارنجی مانند هویج ،کدوحلوایی ،موز و انواع مرکبات و منابع حیوانی مانند زرده تخم‌مرغ، شیر و لبنیات)استفاده شود.
• سعی شود منابع غذایی ویتامین D (ماهی‌های چرب، لبنیات و زرده تخم‌مرغ) برای افزایش سطح ایمنی بدن مصرف شود.
•  برای تأمین ویتامین E به‌عنوان آنتی‌اکسیدان و کمک‌کننده به عملکرد سیستم ایمنی بدن می‌توان از روغن‌های مایع مانند کانولا، آفتابگردان و ذرت در طبخ غذا و سبزیجاتی مانند اسفناج ،کلم پیچ،سویا و سیب‌زمینی در وعده‌های غذایی سحر، افطار یا انواع آجیل مانند فندق، بادام، گردو در فاصله وعده افطار تا شام استفاده کرد.
• مصرف منابع غذایی حاوی ویتامینC شامل انواع میوه‌ها و سبزی‌ها ازجمله سبزی‌های برگ سبز مانند سبزی‌خوردن و انواع کلم و گوجه‌فرنگی،جوانه‌های گندم، ماش و شبدر،انواع مرکبات مانند لیموترش،لیموشیرین،پرتقال،نارنگی و نارنج و کیوی در هر ۳ وعده افطار،شام،سحر توصیه می‌شود.
•  مصرف منابع غذایی ویتامین‌های گروه B مانند انواع سبزی‌های برگ سبز و میوه‌ها، شیر و لبنیات، انواع گوشت‌ها، زرده تخم‌مرغ، غلات سبوس‌دار، حبوباتی مانند نخود، انواع لوبیا،عدس، باقلا، لپه و ماش، مغزها (پسته، گردو، بادام و فندق) جهت ارتقای سیستم ایمنی بدن در این ایام توصیه می‌شود.
• برای پیشگیری از پیشرفت سریع عفونت‌های ویروسی و تأمین ویتامین 12B توصیه می‌شود از منابع پروتئین‌های حیوانی ازجمله گوشت قرمز، ماهی و ماکیان، تخم‌مرغ و لبنیات مصرف شود.
•  دریافت آهن کافی از منابع غذایی برای تقویت سیستم ایمنی بدن در ایام روزه‌داری توصیه می‌شود. آهن در منابع گیاهی و منابع حیوانی یافت می‌شود منابع حیوانی عبارت‌اند از گوشت قرمز،مرغ و ماهی حاوی "آهن هم" است و منابع گیاهی شامل انواع سبزی‌ها، حبوبات، میوه‌های تازه و خشک‌شده و غلات کامل "آهن غیر هم" دارند. اگرچه تخم‌مرغ از منابع حیوانی آهن می‌باشد اما آهن آن غیر هم است. اگر منابع غذایی آهن به همراه غذاهای حاوی ویتامینc مصرف شوند، جذب آهن افزایش می‌یابد. مصرف غذاهای غنی از روی (zn) شامل گوشت قرمز، مرغ،ماهی، غلات کامل، حبوبات و تخم‌مرغ برای تقویت سیستم ایمنی در هر سه وعده غذایی (سحر، افطار و شام) در این ایام نیز توصیه می‌شود.

توصیه‌های تغذیه‌ای در ایام روزه‌داری:

در ماه مبارک رمضان نیز مانند همیشه پیروی از برنامه غذایی متنوع و متعادل یعنی تأمین انواع مختلفی از مواد غذایی به‌تناسب با یکدیگر و مقادیر کافی از مواد موردنیاز برای حفظ سلامت بدن و رعایت میانه‌روی با محدود نمودن غذاهای دارای چربی، کلسترول، قند، نمک زیاد و ترکیبات افزودنی توصیه می‌شود. غذاها بر اساس محتوای پروتئین، ویتامین و مواد معدنی در۶ گروه اصلی غذایی قرار دارند. انتخاب انواع غذاها از گروه‌های مختلف به شرح زیر و همچنین انتخاب مواد غذایی جایگزین در هر گروه غذایی برای برطرف نمودن نیازهای تغذیه‌ای شامل آب، املاح، ویتامین‌ها، مواد معدنی، پروتئین و انرژی موردنیاز بدن افراد روزه‌دار در سه وعده غذایی (سحر ،افطار و شام) ضروری است. شش گروه غذایی اصلی و جایگزین‌های آن‌ها عبارت‌اند از:

گروه نان و غلات: نان‌ها (شامل سنگک، بربری، نان جو ،لواش، تافتون و سایر نان‌های محلی) برنج، انواع ماکارونی، رشته‌ها، غلات صبحانه، بلغور گندم، بلغور جو است. توصیه بر این است که حداقل نیمی از نان و غلات مصرفی روزانه از نوع سبوس‌دار باشد.

گروه سبزی‌ها: شامل انواع کاهو، اسفناج، کرفس، سبزی‌خوردن و سایر سبزی‌های برگی، انواع کلم، هویج، بادمجان، نخود سبز، لوبیا سبز، انواع کدو، فلفل، قارچ،خیار، گوجه‌فرنگی، پیاز و......

گروه میوه‌ها: شامل انواع میوه‌های فصل ازجمله مرکبات (مانند پرتقال، نارنگی، لیموترش، لیموشیرین، گریپ‌فروت) سیب، کیوی و...... و انواع آبمیوه طبیعی و بدون شکر افزوده، کمپوت میوه‌ها (کم شیرین یا بدون شکر افزوده) و میوه‌های خشک (خشکبار).

مصرف مقادیر کافی گروه سبزی‌ها و میوه‌ها در ایام روزه‌داری با تأمین ویتامین‌ها به‌خصوص ویتامینc  و پیش ساز ویتامین A به تقویت سیستم ایمنی بدن برای مقابله با بیماری کووید ١٩ کمک می‌کنند.

گروه شیر و لبنیات: شامل شیر، ماست، پنیر، کشک، و دوغ این گروه علاوه بر تأمین کلسیم و فسفر به بخشی از پروتئین، ویتامین‌های گروه B بخصوص ویتامین 2B و12B را که به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند، تأمین می کند، توصیه براین است لبنیات از نوع کم‌چرب (کمتر از 2.5درصد چربی) مصرف شود.

گروه گوشت و تخم‌مرغ: این گروه منبع تأمین پروتئین حیوانی و باکیفیت بالا هستند و شامل گوشت قرمز، مرغ، ماهی، میگو، بلدرچین، غاز، اردک، تخم‌مرغ و تخم سایر پرندگان می‌باشند.

گروه حبوبات و مغز دانه‌ها: حبوبات شامل نخود، انواع لوبیا، عدس، باقالا، لپه، ماش و......و مغزها شامل گردو، بادام، فندق، پسته، بادام‌زمینی، بادام‌هندی و.......

در ایام روزه‌داری امسال، به مصرف منابع کافی پروتئین اعم از حیوانی و یا گیاهی که برای عملکرد طبیعی سیستم ایمنی بدن برای پیشگیری از بیماری کووید ۱۹ لازم‌اند، باید توجه شود. انواع حبوبات منبع پروتئین هستند و وقتی همراه با غلات مصرف می‌شوند، به‌عنوان جایگزین گوشت، مرغ و ماهی می‌توانند یک پروتئین خوب و باکیفیت را برای بدن تأمین می‌کنند.

وعده‌های غذایی در ایام روزه‌داری

وعده غذایی در سحر: وعده سحری و دو وعده افطار و شام  اصلی می‌باشد. به‌ویژه افرادی که در طول روز فعالیت بیشتری دارند، نوع غذاهایی که در وعده سحری خورده می‌شود با تأمین انرژی و مواد مغذی موردنیاز بدن نقش مهمی در حفظ کارایی و جلوگیری از کم‌آبی بدن، ضعف و خستگی دارد. نکات زیر در وعده سحر باید رعایت شود:

• از غذاهای کم‌حجم و غنی از مواد مغذی کم‌نمک، کم‌چرب و کم شیرین هستند استفاده شود. اصولاً مصرف زیاد قند، نمک و چربی موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شوند.
• مقدار مناسبی از سبزی‌های مختلف (سبزی‌خوردن و سالاد) مصرف شود. سبزی‌ها با دارا بودن مواد مغذی مختلف و آب، علاوه بر تأمین ویتامین‌ها و مواد معدنی موردنیاز بدن، از تشنگی و خشکی گلو که می‌تواند فرد را مستعد ابتلا به بیماری کووید ۱۹ کند، جلوگیری می‌کنند.
•  مصرف مواد غذایی شیرین در وعده سحری توصیه نمی‌شود. مواد غذایی شیرین با تحریک انسولین و ورود سریع قند خون به داخل سلول‌ها و درنتیجه افت قند خون موجب گرسنگی زودرس می‌شود.
• با توجه به اینکه کم آب شدن بدن و خشکی گلو می‌تواند زمینه را برای ابتلا به کووید ۱۹ فراهم کند، در وعده سحری سبزی‌هایی که آب بیشتری دارند و در طول روز از تشنگی و کم‌آبی بدن جلوگیری می‌کنند مثل کاهو، خیار و گوجه‌فرنگی مصرف شود. نوشیدنی‌های خیلی شیرین مثل نوشابه‌های گازدار، شربت‌ها و چای خیلی شیرین و چای پررنگ هم موجب تشنگی، خشکی دهان و گلو در طول روز می‌شوند و توصیه می‌شود در وعده سحر مصرف نشوند. چای پررنگ به این دلیل که مضر است می‌تواند موجب دفع آب بدن و کم‌آبی در طول روزه‌داری شود.
•  غذاهای پر پروتئین مثل انواع کباب، جوجه‌کباب، ماهی و غذاهای خشک و پرروغن مثل کتلت و کوکو، سوسیس و کالباس، پیتزا، کله‌پاچه و همچنین غذاهای چرب و سرخ‌شده پر ادویه موجب احساس تشنگی و خشکی دهان در طول روز می‌شوند. به‌ویژه در شرایط فعلی با شیوع بیماری کووید ۱۹ مواجه هستیم بهتر است در وعده سحر مصرف نشوند. به‌طورکلی غذاهای ساده و سبک مثل انواع پلو و خورش در حجم کم (برای افرادی که فعالیت بدنی بیشتری در طول روز دارند) و یا غذاهای سبک‌تر شبیه وعده صبحانه (برای افرادی که در طول روز فعالیت کمی دارند) برای وعده سحر می‌تواند مناسب باشد.

وعده غذایی در افطار: در وعده افطار باید ضمن پرهیز از پرخوری، از غذاهای سبک و درعین‌حال پرانرژی استفاده شود. سعی شود غذا به‌آرامی جویده شود. در هنگام افطار بدن نیاز به یک منبع انرژی به شکل گلوکز دارد که کاهش قند خون در ساعات روزه‌داری را جبران کند. موارد زیر برای وعده افطار توصیه می‌شود:

• مصرف یک لیوان آب گرم، چای کمرنگ و یا یک لیوان شیر گرم همراه با خرما یا عسل در شروع افطار.
•  استفاده از غذاهای سبک مثل فرنی، شیر برنج، نان و پنیر و سبزی که یکی از عادات خوب غذایی ایرانی در این ایام است. شستشوی کامل و ضدعفونی نمودن سبزی مصرفی باید بر اساس دستور عمل 4 مرحله‌ای وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی انجام شود.
• انواع سوپ کم‌چرب، آش کم حبوبات و سبک، حلیم بدون روغن (حلیم منبع خوبی از مواد نشاسته‌ای، فیبر، پتاسیم و منیزیم است) غذای مناسبی برای افطار است. خوردن آش‌های غلیظ و چرب که مقدار زیادی پیازداغ و نعنا داغ دارد و همچنین حبوبات فراوان به دلیل ایجاد مشکلات گوارشی در وعده افطار توصیه نمی‌شود.
• سیب‌زمینی آب پز، سبزی‌های پخته مثل کدو، کلم، گل‌کلم، هویج و نخودفرنگی، تخم‌مرغ آب پز، کره و عسل غذاهای مناسب برای افطار هستند.
• مصرف بامیه و زولبیا که دارای مقادیر زیادی قند و چربی، اسیدهای چرب اشباع و ترانس است، بسیار محدود شود به‌طورکلی زیاده‌روی در مصرف مواد قندی و شیرین ازجمله حلوا، شله‌زرد خیلی شیرین و.....در وعده افطار علاوه بر این‌که منجر به‌اضافه دریافت انرژی و چاقی می‌شود، موجب تضعیف سیستم ایمنی می‌شود.

وعده غذایی شام در روزه‌داری:

• شام به‌عنوان یکی از وعده‌های غذایی مهم در روزه‌داری باید موردتوجه قرار گیرد. بهتر است افراد روزه‌دار حدود یک ساعت پس از صرف یک افطار بسیار ساده و سبک اقدام به خورد ن شام نمایند.
• در وعده شام می‌توان از گروه گوشت، مرغ یا ماهی، حبوبات نان یا برنج به شکل پلو و خروش، کوکوها و کتلت کم‌روغن، خوراک‌های مختلف با نان سبوس‌دار همراه با سبزی و سالاد، ماست و یا دوغ استفاده کرد.
•  غذایی که در وعده شام خورده می‌شود باید کم‌چرب و کم‌نمک باشد. پس از شام تا قبل از خواب مصرف میوه و مایعات برای جبران کم‌آبی بدن و حفظ سلامت و ایمنی بدن توصیه می‌شود.
•  مصرف سبزی، سالاد در هنگام افطار و خوردن میوه بین افطار و شام در فاصله زمانی بین افطار تا سحر به دلیل این‌که منبع خوبی از ویتامین C  و پیش ساز ویتامین A  هست برای تقویت سیستم ایمنی بدن توصیه می‌شود. سبزی‌ها و میوه‌ها همچنین دارای مقادیر کافی فیبر هستند که به پیشگیری از یبوست کمک می‌کند.
• در وعده شام به‌جای مصرف نوشیدنی‌های شیرین مانند انواع نوشابه‌های گازها، ماءالشعیر، آبمیوه‌های صنعتی و انواع شربت‌ها، توصیه می‌شود از آب آشامیدنی سالم، دوغ، عرقیات سنتی و شربت‌های خانگی بسیار کم شیرین استفاده شود.

سایر توصیه‌های تغذیه‌ای - بهداشتی در ایام روزه‌داری

• پس از افطار، داشتن تحرک و فعالیت با شدت متوسط موجب مصرف کالری می‌شود. توصیه می‌شود. نمازخواندن در اوقات مختلف روز با حرکت هماهنگ تعدادی از مفاصل و ماهیچه‌ها، باعث ایجاد توازن و تعادل بدن، مصرف کالری، کمک به جریان خون و کمک به متابولیسم غذا می‌شود.
• مصرف بیشتر از ۸ لیوان آب آشامیدنی سالم و سایر مایعات طبیعی و آب سبزی‌ها و صیفی‌ها مانند آب هویج، آب گوجه‌فرنگی و آب کرفس که سبب دریافت بیشتر مایعات، کالری و تا حدودی فیبر غذایی می‌شود در فاصله افطار تا سحر ضمن حفظ ایمنی در شرایط کنونی برای پیشگیری و کنترل بیماری کووید - ۱۹ بدن را از کم‌آبی در طول روزه‌داری حفظ می‌کند.
• خوردن غذاهای چرب و شور و همچنین انواع تنقلات شور، انواع کنسروها، شورها، انواع سوسیس، کالباس و سایر غذای فوری سبب تضعیف سیستم ایمنی و ایجاد تشنگی می‌شود. توصیه می‌شود به‌جای نمک از سبزی‌های خشک و معطر و محلی برای طعم دار کردن غذا استفاده شود.
• محدود کردن مصرف نمک در وعده‌های افطار، شام و سحر در این دوران بسیار مهم کمک‌کننده است. دریافت اضافه نمک، بدن را مجبور به واکنش نموده و برای جبران آن لازم است آب بیشتری مصرف شود. به‌علاوه در افرادی که مستعد افزایش فشارخون و یا مبتلابه این بیماری هستند باید در این زمینه احتیاط بیشتری نمایند. لذا توصیه می‌شود از حداقل مقدار نمک در تهیه غذاها استفاده شود. این مقدار کم‌نمک باید از نمک یددار تصفیه‌شده باشد.
• خرما بهترین ماده غذایی برای تأمین تدریجی قند خون است. خرما منبع خوبی از مواد مغذی، قند، فیبر و پتاسیم است و در تنظیم قند خون بسیار مفید است. که در وعده افطار در صورت امکان ٢-٣ عدد خرما مصرف شود. از مصرف بیش‌ازحد خرما نیز مانند سایر شیرینی‌ها پرهیز شود.
• مواد خیلی شیرین مانند زولبیا، بامیه و گوش‌فیل، حلوا و شله‌زرد در وعده سحری که سبب افت سریع قند خون در ساعات اولیه روز می‌شود، مصرف نشود.
• مصرف آب زیاد در وعده افطار و همچنین بین صرف غذا سبب اختلال در هضم مواد غذایی می‌شود.
• بسیاری از افراد از ترس تشنگی در طول روز، بعد از صرف سحری به مقدار فراوان آب می‌نوشند که عادات صحیحی نیست. در عوض برای برطرف نمودن تشنگی در طول روز توصیه می‌شود در فاصله افطار تا سحر از صیفی‌ها و میوه‌های سرشار از آب مانند کاهو، خیار، هندوانه، خربزه ، طالبی و مرکبات  و.......استفاده شود.
• از نوشیدن زیاد چای به‌خصوص چای پررنگ در وعده سحری اجتناب نمایید زیرا که چای ضمن اینکه باعث افزایش دفع ادرار و از دست رفتن نمک‌های معدنی که بدن در طول روز به آن احتیاج دارد می‌شود، اسیداگزالیک موجود در چای و همچنین مصرف نمک و مواد پروتئینی زیاد نیز باعث کاهش جذب کلسیم غذا می‌شود.
• اگرچه به‌منظور تأمین بخشی از انرژی موردنیاز روزانه و تأمین برخی از اسیدهای چرب ضروری و ویتامین‌های محلول در چربی باید در طی روزه‌داری از روغن‌ها و چربی‌های خوراکی در حد متعادل استفاده شود، اما مصرف مواد غذایی سنگین، دیر هضم، پرچرب و سرخ‌شده مانند الویه، سیب‌زمینی سرخ‌شده، پنیر پیتزا، انواع کوکو و کتلت‌های چرب به هنگام افطار مناسب نیست. توصیه می‌شود از انواع روغن مایع مانند روغن کلزا، ذرت، سویا، کنجد یا روغن آفتابگردان و به مقدار کم در تهیه غذا استفاده شود و به‌جای غذاهای چرب و سرخ‌کرده، از غذاهای آب پز و بخارپز بیشتر استفاده شود.
• تمام چربی‌های قابل‌رؤیت گوشت قبل از طبخ گرفته شود و هنگام طبخ مرغ سعی شود ابتدا پوست را جدا کرده و به‌جای سرخ کردن، از  روش آب پز استفاده شود.

توصیه‌های تغذیه‌ای و بهداشتی برای شرایط خاص و گروه‌های ویژه:

• نوجوانان:

نوجوانانی که به سن تکلیف رسیده و توان جسمی کامل دارند و به‌عبارت‌دیگر و قد و وزن متناسب با سن خود را دارند، بر اساس تکلیف دینی باید با رعایت نکات زیر روزه کامل بگیرند:

• از مصرف زیاد مواد قندی و شیرین در وعده سحری اجتناب نمایند و چون مصرف این مواد سبب افت قند خون گردیده و توانایی یادگیری آن‌ها را در طول روز کاهش می‌دهد.
•  نوجوانانی که سال نخست روزه‌داری را آغاز می‌کنند به علت گذراندن دوران رشد به توجهات بیشتری نیاز دارند. رعایت تنوع و تعادل در استفاده از تمامی گروه‌های غذایی بسیار مهم و ضروری است. منابع خوب پروتئینی (انواع گوشت، ماهی، تخم‌مرغ و حبوبات) باید در برنامه غذایی آن‌ها گنجانده شود.
•  از دریافت کافی گروه شیر و لبنیات در این افراد مطمئن شوید (حداقل در دو وعده سحر و افطار).
•  نوجوانان علاقه خاصی به خوردن انواع هله هوله ها و مواد غذایی کم‌ارزش دارند که فقط پرکننده معده هستند و به‌خصوص در ایام روزه‌داری نباید مصرف شوند.
• از منابع غذایی آهن و روی، ویتامین A  و ویتامین 12B ازجمله انواع گوشت، حبوبات، تخم‌مرغ، شیر و لبنیات، انواع خشکبار و مغزها که در رشد و خون‌سازی نقش دارند، در ایام روزه‌داری به مقدار کافی مصرف نمایند.
• مادران باردار و شیرده:

در سه ماه اول بارداری به‌ویژه ٨ هفته نخست بارداری که سلول‌های مغزی جنین در حال شکل‌گیری است، روز دارای به‌خصوص در ایامی که ساعات آن طولانی است و به حدود ۱۶ ساعت می‌رسد. ممکن است صدمات جبران‌ناپذیری به رشد جنین بزند. در سه ماه سوم بارداری نیز بخش عمده انرژی جنین از قند خون (گلوکز خون مادر) تأمین می‌شود و روزه‌داری با ایجاد ترکیبات کنونی حاصل از سوخت چربی‌های بدن برای تأمین انرژی می‌تواند به سیستم عصبی جنین لطمه بزند. بنابراین در سه ماه اول و سوم بارداری روزه گرفتن توصیه نمی‌شود. در سه ماه دوم بارداری با نظر پزشک و متخصص تغذیه اگر مادر کم‌وزن نباشد، جنین او با توجه به سن جنینی رشد خوبی داشته باشد، فشارخون طبیعی داشته باشد، کالری و مواد غذای کافی دریافت نماید و بیماری خاصی نداشته باشد قادر به روزه گرفتن می‌باشد.

در مادران شیرده نیز ازآنجاکه در ۶ ماه اول شیردهی تنها منبع غذایی نوزاد، شیر مادر است و دیده‌شده که روزه‌داری سبب اختلال در شیردهی و به دنبال آن اختلال در وزن گیری کودک می‌گردد، بهتر است در این ایام از روزه‌داری خودداری نمایند.

در ۶ ماه دوم شیردهی و با شروع تغذیه کمکی و به‌شرط اینکه مادر شیرده از برنامه غذایی صحیح پیروی نماید و منحنی رشد کودک طبیعی باشد، گرفتن روزه منعی ندارد. در این دوره رژیم غذایی مادر باید غنی از پروتئین و ریزمغذی‌ها ازجمله آهن،کلسیم و انواع ویتامین‌ها باشد. بنابراین درصورتی‌که مادر شیرده مایل به گرفتن روزه در ماه مبارک است باید نکات زیر را رعایت کند:

• در وعده سحر و افطار و شام منابع پروتئین مانند گوشت یا مرغ یا ماهی یا تخم‌مرغ و یا حبوبات و همچنین انواع سبزی و سالاد و میوه را در رژیم غذایی خود بگنجاند.
• برای تأمین کلسیم، بخشی از پروتئین و ویتامین‌های گروهB  به میزان ۲ تا ۳ لیوان شیر و یا معادل آن از ماست و پنیر روزانه استفاده کند.
• پس از افطار و تا قبل از خواب تا سحر حداقل ۸ لیوان آب و مایعات مصرف کند. که به دلیل کم‌آبی بدن حجم شیر مادر کم نشود.
• از انجام کارهای سنگین خسته‌کننده در طول روز خودداری کرده و استراحت کافی برای حفظ انرژی داشته باشد.

سالمندان:

قدرت سیستم ایمنی و مقاومت در برابر بیماری‌ها با افزایش سن و سالمندی کاهش می‌یابد بنابراین سالمندان اگر روزه می‌گیرند باید بیش‌ازپیش مراقبت سلامت خود باشند.. به‌منظور پیشگیری از ابتلا به بیماری کووید ١٩ هنوز لازم است سالمندان سالم برای روزه گرفتن ضمن رعایت موارد زیر با پزشک مشورت نمایند:

• کم‌آبی و کاهش قند خون ممکن است موجب سرگیجه، از حال رفتن و سقوط شود که برای سالمندان خطرآفرین است. علاوه بر آن کم‌آبی بدن، خشکی دهان و گلو زمینه را برای ابتلا به بیماری کووید ١٩ فراهم می‌کند. بنابراین باید به توصیه‌های مربوط به پیشگیری از افت قند خون و کاهش مایعات بدن بیشتر توجه شود.
• سالمندان عموماً از مشکلات دهان و دندان رنج می‌برند لذا مصرف میوه رنده شده، لبنیات خصوصاً "شیر کم‌چرب، استفاده از انواع سوپ‌ها و آش‌ها در افطار و سحر و نوشیدن آب و چای کمرنگ در فاصله افطار تا سحر برای آنان مفید و مورد تأکید است و می‌تواند تعادل آب و مواد معدنی را نیز برقرار کند.
• سالمندان دارای بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشارخون، بالا بیماری قلبی- عروقی، سرطان‌ها و دیابت بیش از دیگران در معرض ابتلا به بیماری کووید-۱۹ هستند. بنابراین توصیه می‌شود حتماً به پزشک مراجعه کرده و به توصیه‌های پزشک عمل نمایند.
• افراد مبتلابه دیابت:
• بر اساس نظر اجماعی پزشکان متخصص و موسسه موضوع شناسی فقهی بیماران دیابتی که سن کمتر از ۶۵ سال داشته و تحت درمان و مراقبت پزشکی هستند و همراه با رعایت رژیم غذایی خود مجبور به استفاده از داروهای متفورمین، آکاریوز، گلوتازون و گروه گلیپتین ها هستند، درصورتی‌که قند خون ناشتای آنان کمتر از ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی لیتر و همچنین هموگلوبولین کمتر ازC1 A کمتر از ٧ دارند، درصورتی‌که آموزش پذیر و متعهد به پایش منظم قند خون باشند و اصول حفاظتی و پیشگیری توصیه‌شده ستاد بحران کنونی کشوری را به‌دقت رعایت نمایند می‌توانند روزه بگیرند.
• روزه‌داری برای بیماران دیابتی نوع 2 که دیابت آنان با رژیم غذایی کنترل‌شده مفید است و نه‌تنها بیماری آنان را تشدید نمی‌کند بلکه کاهش وزن را نیز به همراه دارد که برای مبتلایان به دیابت دارای اضافه‌وزن یا چاقی مؤثر است. افرادی که برای کنترل دیابت خود از قرص استفاده می‌کنند اگر علائم افت قند خون را در طول روز داشته باشند باید فوراً روزه خود را باطل کنند.
• بیماران مبتلابه دیابت نوع ۲ با نظر پزشک معالج و کارشناس تغذیه به‌شرط اینکه به سایر بیماری‌ها مبتلا نباشند، به‌راحتی می‌توانند در این ماه روزه‌بگیرند و از اثرات مفید آن بهره کافی ببرند. بیماران دیابتی که روزه می‌گیرند باید با تنظیم داروهای مصرفی خود زیر نظر پزشک در وعده‌های سحر و افطار، رژیم غذایی مخصوص خود را در افطار و سحر رعایت نمایند و در مصرف غذاهای شیرین که در ماه مبارک رمضان در وعده افطار استفاده می‌شود دقت نموده و مقدار و میزان توصیه‌شده توسط مشاورین تغذیه را رعایت نمایند. برای کنترل بهتر قند خون توصیه می‌شود که این افراد در صورت امکان قند خون قبل از سحر و بعد از افطار خود را کنترل نمایند. مواردی که در بیماران دیابتی روزه‌داری توصیه نمی‌شود و بهتر است روزه نگیرند:
• اگر قند خون قبل از سحری بالاتر از ۳۵۰ میلی‌گرم در دسی لیتر باشد.
•  بیمار دیابتی که سحری نخورده باشد.
• اگر برای کنترل دیابت قرص مصرف می‌شود و لازم است در طول روز نیز برای کنترل قند خون مصرف شود.
• اگر انسولین تزریق می‌شود در طول روز باید تزریق داشته باشند.
• اگر عوارض دیابت نمایان شده باشد، یعنی عوارض کلیوی، چشم‌ها و.....بهتر است در جهت ممانعت از توسعه عوارض روز نگیرند و یا با پزشک خود مشورت کنند.

افراد مبتلابه پرفشاری خون

بر اساس نظر اجماعی پزشکان متخصص و موسسه موضوع شناسی فقهی بیماران دچار فشارخون در صورتی می‌توانند روزه‌بگیرند که فشارخون آن‌ها تحت کنترل باشد، یعنی فشار (سیستولیک) کمتر از ۱۴۰ میلی‌متر جیوه و فشار (دیاستولیک)کمتر از ۸۰ میلی‌متر جیوه باشد.
افرادی دارای فشارخون خفیف و متوسط همراه با اضافه‌وزن می‌توانند روزه‌بگیرند و روزه‌داری به کاهش فشارخون آنان کمک می‌کند اما باید با پزشک معالج خود مشورت کنند. به‌طور مثال در طول دوره روزه‌داری زمان و دوز مصرفی داروهای بلند اثر مانند ایندرال و.....و یا داروهای مدرن (ادرارآور ) برای جلوگیری از کم‌آبی باید طبق نظر پزشک تنظیم شود.

•  برای کنترل بهتر فشارخون لازم است رژیم غذایی مناسب نیز رعایت شود. افراد مبتلابه فشارخون بالا باید دریافت نمک و چربی از طریق غذا را کنترل نموده و از کشیدن سیگار اجتناب نمایند. خوشبختانه تمام این اعمال در ماه مبارک رمضان امکان‌پذیر و راحت‌تر است. روزه برای افرادی که فشارخون بالای کنترل نشده و بی‌ثبات دارند توصیه نمی‌شود.

مبتلایان به بیماری‌های قلبی عروقی

• روزه‌داری و رعایت برنامه غذایی صحیح با کاهش عوامل خطری مانند کاهش وزن، کاهش سطح چربی‌های خون و نکشیدن سیگار سبب پیشگیری از بروز بیماری‌های قلبی - عروقی می‌شود. اما در مورد کسانی که به بیماری‌های قلبی-  عروقی مبتلا هستند موضوع متفاوت بوده و حتماً باید با پزشک معالج خود مشورت نمایند.
• بیمارانی که دچار گرفتگی رگ های قلب هستند و دارو مصرف می‌کنند، ازآنجاکه عدم مصرف دارو در زمان مقرر زندگی آن‌ها را به مخاطره می‌اندازد نباید روزه‌بگیرند. روزه گرفتن این افراد منوط به تشخیص پزشک با توجه به شرایط اختصاصی بیمار است.
• بیمارانی که باید برای کنترل بیماری خود به‌طور منظم و در ساعت معینی در وسط روز دارو مصرف نمایند، نباید روزه ‌بگیرند.
• بیماران قلبی باید به تداخلات دارو و غذا توجه نموده و به توصیه‌های پزشک معالج خود دقیقاً عمل نمایند.
• بیماران قلبی که سابقه جراحی یا استنت گذاری دارند با اجازه پزشک معالج منعی برای روزه‌داری ندارند.

بیماران کلیوی

نقش اساسی و مهم کلیه‌ها در بدن تصفیه خون و دفع مواد زائد است. کلیه‌ها این نقش مهم را به کمک جریان خون و آب به انجام می‌رسانند. لذا در صورت عدم مصرف کافی آب و مایعات کافی، کلیه‌ها نمی‌توانند وظایف خود را به‌خوبی به انجام برسانند. در ایام ماه مبارک، فرصت کافی برای تأمین مایعات بدن به میزان لازم وجود ندارد و لذا به‌منظور پیشگیری از عواقب کم‌آبی در ماه مبارک رمضان که گاهی می‌تواند وخیم  و کشنده باشد باید به نکات زیر دقت نمایند:

• برای کمک به کلیه‌ها برای تصفیه خون از مواد زائد، مصرف کافی آب و مایعات در فاصله افطار تا سحر توصیه می‌شود.
• بر دریافت نمک مصرفی کنترل دقیق صورت گیرد و محدودیت در مصرف رعایت شود.
• افرادی که کلیه‌های سنگ‌ساز دارند (بیش از دو سنگ ادراری طی ۶ ماه گذشته) برای روزه‌داری باید با پزشک معالج خود مشورت کنند.
•  برای بیماران دیالیزی روزه توصیه نمی‌شود.

مشکلات رایج در روزه‌داری و توصیه‌ها:

١- یبوست:

یبوست می‌تواند باعث هموروئید( بواسیر) و سوءهاضمه همراه بااحساس پری معده شود.
دلایل: مصرف زیاد غذاهای تصفیه‌شده مثل نان‌های تهیه‌شده از آرد سفید (نان لواش و فانتزی) و کاهش مصرف آب و غذاهای حاوی فیبر( میوه و سبزی).
درمان: پرهیز از مصرف زیاد غذاهای تصفیه‌شده مثل نان ‌سفید ،افزایش مصرف آب، استفاده از نان‌های سبوس‌دار (نان سنگک و جو) به همراه مایعات، افزایش مصرف میوه‌ها و سبزی‌ها.

٢- سوءهاضمه و نفخ:

دلایل: مصرف زیاد غذاهای چرب، سرخ‌کردنی و ادویه‌دار، غذاهایی مثل تخم‌مرغ، کلم، عدس، نوشابه‌های قندی گازدار مثل کولاها و یا حبوباتی که قبل از پخت در آب خیسانده نشده باشد ایجاد نفخ می‌کند.
درمان: پرهیز از غذاهای چرب و نوشابه‌های گازدار و توصیه به مصرف غذاهای ساده و آب به‌جای نوشیدنی‌های گازدار.

٣- افت فشارخون:

 تعریق زیاد، ضعف، کاهش انرژی، سرگیجه، رنگ‌پریدگی و حالت غش که ممکن است هنگام بعدازظهر در ماه مبارک رمضان اتفاق بیفتد از علائم افت فشارخون است.
دلایل: مصرف کم مایعات و نمک
درمان: خنک نگه‌داشتن فرد و افزایش مصرف مایعات و نمک (توجه به وضعیت بیماری قلبی عروقی فرد)

4- سردرد:

دلایل: به دلایل مختلف مانند عادت به کافئین و تنباکو و قطع آن، خستگی و عدم استراحت و خواب کافی به علت فعالیت زیاد، از دست دادن آب بدن، گرسنگی و افت قند خون یا افت فشارخون پدید آید. سردردهای میگرنی نیز به این دوران تشدید می‌شوند زیرا کاهش قند خون و کم‌آبی باعث افزایش اسیدهای چرب آزاد خون شده و به‌طور مستقیم بر آزادسازی کاتکولامین ها در موارد میگرن می‌شود. اما حتی این افراد نیز باراهنمایی و کمک پزشک معالج و ایجاد تغییرات مختصر در مصرف دارو می توانند روزه‌بگیرند.
درمان:

• آب و مایعات کافی نوشیده شود.
• مصرف سبزی‌ها در وعده سحری کمک‌کننده است.
• در طول ماه مبارک رمضان برنامه خود را طوری تنظیم کنید که خواب و استراحت کافی داشته باشید.
• در معرض نور خورشید قرار نگیرند و در صورت اجبار از عینک و کلاه استفاده شود.
• فعالیت‌های بدنی و ورزش در معرض نور خورشید انجام نشود.
• استعمال سیگار 1 تا 2 هفته قبل از ماه مبارک ترک و یا به حداقل رسانده شود.
• مصرف قهوه و چای پررنگ قبل از ماه مبارک کم‌کم کاهش یابد.
• گاهی مصرف یک قرص مسکن در وعده سحری می‌تواند کمک‌کننده باشد.
• اگر سردرد به علت افت فشارخون بسیار جدی باشد باید روزه را شکست.

5-افت قند خون:

ضعف، سرگیجه، خستگی، عدم تمرکز، تعریق، لرزش، کاهش فعالیت و قدرت جسمانی، سردرد، تپش قلب از علائم افت قند خون است.
دلایل (در افراد دیابتی): گاهی ممکن است به علت عدم تنظیم داروهای فرد دیابتیک و از تنظیم خارج شدن قند خون، افت قند خون به‌طور ناگهانی حادث‌شده و فرد به کما برود.
 دلایل (در افراد غیر دیابتی): مصرف زیاد قندهای ساده در وعده سحر چون این امر باعث ترشح زیاد انسولین و افت قند در طول روز می‌شود. عدم مصرف سحری می‌تواند سبب افت شدید قند خون و حتی عدم هوشیاری فرد در طول روز شود.
درمان: پرهیز از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های حاوی قندهای ساده در وعده سحری، تنظیم مصرف داروهای کنترل‌کننده دیابت بر اساس توصیه‌های پزشک در افراد دیابتیک، مصرف وعده سحری با رژیم غذایی سالم

۶- گرفتگی عضلات:

دلایل: مصرف ناکافی کافی غذاهای حاوی کلسیم، منیزیم، سدیم و پتاسیم مصرف غذاهای چرب در وعده شام یا افطار و یا کم‌آبی بدن
درمان: مصرف غذاهایی که منبع غنی از کلسیم، منیزیم، سدیم و پتاسیم (سیب‌زمینی، موز ،ملون‌ها، هندوانه، دوغ، سبزی‌های برگ سبز، آب‌پرتقال طبیعی، مغزها، گوجه‌فرنگی، خرما، حبوبات و.....) و لبنیات (شیر، ماست، پنیر و کشک)، گوشت و پرهیز از غذاهای پرچرب در آخر شب، نوشیدن مایعات (به‌ویژه آب) به میزان کافی در وعده‌های سحر، افطار، بین افطار و شام از زمان شام تا سحر

٧- زخم معده، سوزش سر دل، ورم معده و.....

دلایل: افزایش اسید در معده خالی باعث این عوارض می‌شود. سوزش سر دل ابتدا در قسمت فوقانی معده در بالای دنده‌ها شروع‌شده و تا ناحیه گلو گسترش می‌یابد. غذاهای ادویه‌دار، نوشابه‌های گازدار مثل کولا و نیز قهوه این حالت‌ها را بدتر می‌کند.
درمان: درمان‌هایی برای کاهش سطح اسید معده موجود است.
تذکر: افرادی که دچار زخم معده یا ناراحتی‌های گوارشی هستند باید جهت روزه‌داری با پزشک معالج خود مشورت کنند.

٨- سنگ کلیه:

ممکن است در افرادی که مایعات کم‌مصرف می‌کنند اتفاق بیفتد و یا در افرادی که سابقه سنگ‌سازی کلیه دارند، سنگ کلیه به‌مرور ایجاد شود که ممکن است پس از ایام روزه‌داری خود را نشان بدهد. بنابراین توصیه می‌شود که روزه گیران مایعات زیاد مصرف کنند.

9- درد مفاصل:

دلایل: افزایش فشار در مفصل زانو هنگام نماز و یا بالا و پایین رفتن از پله‌ها مخصوصاً در افراد پیر و افرادی که دچار التهاب مفاصل هستند و باعث درد، تورم و ناراحتی می‌شود. مصرف مایعات به میزان ناکافی نیز می‌تواند در بدتر شدن این وضعیت مؤثر باشد.
درمان: کم کردن وزن چون زانوها قادر به تحمل وزن اضافی نیستند. ورزش و حفظ تناسب‌اندام باعث کاهش درد می‌شود و باعث می‌شود که فرد راحت‌تر نماز خود را به‌جا بیاورد. مصرف منابع اسید چرب امگا- ۳، میوه‌ها و سبزی‌ها، ادویه‌ها، حبوبات و غلات کامل و مصرف آب به میزان حداقل ۸ لیوان در کل وعده‌های سحری،  افطار، شام و شب تا سحر می‌تواند در بهبود درد مفاصل کمک‌کننده باشد.

پاسخ به سؤالات رایج در خصوص و مصرف مواد غذایی ویژه ماه مبارک رمضان در زمان شیوع ویروس کرونا:

در خصوص سالم‌سازی مواد غذایی خریداری‌شده لازم به توضیح است که تاکنون شواهدی دال بر انتقال ویروس کرونا از طریق دهان و سیستم گوارش وجود ندارد.
علت تأکید بر سالم‌سازی مواد غذایی قبل از مصرف، جلب‌توجه مصرف‌کننده بر این موضوع است که تماس با مواد غذایی که احتمال آلوده شدن با ذرات ناشی از تنفس، عطسه و سرفه فرد آلوده (ناقل یا مبتلا) را دارند می‌توانند سبب انتقال به دستگاه تنفس و آلودگی فرد شود، ازاین‌رو لازم است در سالم‌سازی مواد غذایی قبل از مصرف، موارد بهداشتی رعایت شود:

خرما:

• فقط دربسته بندی‌های بهداشتی خریداری کنید.
• از خرید خرمای فله‌ای، بدون بسته‌بندی، فشرده و له‌شده خودداری کنید. اگر خرمای تازه له شده در دمای محیط نگهداری شود، چسبناک و نرم شده و مستعد آلودگی انتقال عوامل آلوده‌کننده است.
• خرما را فقط از مراکز معتبر و شناخته‌شده و بهداشتی خریداری نمایید.
• به سالم بودن بسته‌بندی، دارا بودن مجوز سازمان غذا و دارو و تاریخ‌مصرف و تولید و انقضا توجه کنید.
• کیسه و جعبه مقوایی که برای بسته‌بندی محصول در نظر گرفته‌شده ممکن است آلوده به ویروس کرونا باشد.
• بسته‌بندی‌های خرما را پس از بازگشت به منزل، مانند سایر بسته‌های خریداری‌شده، قبل از استفاده  بشوید و یا به نحو مقتضی ضدعفونی نمایید.
• قبل از مصرف، ابتدا دانه‌های خرما را به‌طور مجزا با آب سالم و پاکیزه بشویید. خرما ازجمله خوراکی‌هایی است که باید پیش از مصرف شسته شود تا از آلودگی‌های احتمالی در زمان برداشت، بسته‌بندی و عرضه پاک شود.
• اگر از تمیز بودن خرما مطمئن نیستید بهتر از قبل از مصرف، خرماها را روی حرارت ملایم در قابلمه به‌گونه‌ای حرارت دهید که حرارت به همه نقاط خرما برسد.
• خرمای تازه باید در دمای یخچال و به‌دوراز گرمای محیط نگهداری شود. اما نگهداری خرمای خشک بیرون از یخچال و درون ظرف دربسته اشکالی ندارد.
• از مصرف زیاد خرما و همه سایر مواد قندی و شیرین خودداری کرده و به میزان متعادل و در حد دو سه عدد در زمان افطار یا سحر میل کنید.

زولبیا، بامیه و شیرینی‌های سنتی ویژه ماه مبارک رمضان:

به‌طورکلی توصیه می‌شود از مصرف زیاد زولبیا و بامیه که حاوی مقادیر زیادی قند، چربی، اسیدهای چرب اشباع و ترانس است و موجب چاقی، دیابت و اختلالات چربی خون می‌شود خودداری کنید.

• در جعبه‌های دارای مهر استاندارد و سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت خریداری کنید.
• از مراکز فروش و قنادی‌های معتبر و دارای پروانه بهداشتی خریداری کنید.
• دقت کنید که فروشنده در هنگام بسته‌بندی، از انبارک یا دستکش یک‌بارمصرف استفاده کنند.
• مطمئن شوید که از روغن‌های مناسب و مخصوص تهیه شیرینی استفاده کرده و از چند بار مصرف کردن روغن خودداری کنند.
• بهتر است قبل از مصرف، داخل مایکروفر یا روی حرارت اجاق‌گاز یا هر وسیله گرماساز دیگر حرارت داده و سپس میل کنید.
• در صورت مصرف مواد شیرین بهترین زمان آن در وعده افطار است.
• از مصرف این مواد غذایی به علت شیرینی بالا که سبب افت سریع قند خون می‌شود در وعده سحر خودداری کنید.

سایر مواد غذایی:

• از مراکز و فروشگاه‌های معتبر و ترجیحاً به‌صورت بسته‌بندی‌شده در کارخانه تهیه کنید.
• بسته‌بندی مواد غذایی را قبل از ورود به خانه دور ریخته و یا ضدعفونی کنید.
• در مورد تخم‌مرغ، لازم است به‌صورت بسته‌بندی‌شده تهیه شود.
• بسته‌بندی تخم‌مرغ را قبل از قرار گرفتن در یخچال ضدعفونی کنید.
•  تخم‌مرغ‌ها را درست قبل از مصرف به هر شکل، ابتدا بشویید و از شستشوی همه تخم‌مرغ‌ها برای نگهداری در یخچال خودداری نمایید زیرا سبب نفوذ تدریجی آلودگی به داخل تخم‌مرغ می‌شود.
•  نگهداری مواد غذایی و نوشیدنی داغ نباید در ظروف یک‌بارمصرف پلاستیکی یا ظروف یک‌بارمصرف نازک و رنگ روشن باشد.
• غذای پخته‌شده و آماده مصرف را در فضای آشپزخانه بیشتر از دو ساعت نگهداری نکنید و در سریع‌ترین زمان ممکن پس از گرم کردن مجدد مصرف کنید.
• ماده غذایی را قبل از مصرف در صورت امکان حرارت داده و سپس مصرف کنید. .در صورت لزوم پخت برای مصرف (مانند گوشت، مرغ، ماهی و.....)، آلودگی احتمالی آن منتفی خواهد بود.

تنظیم: مهندس سارا نعیمی
منبع: وزارت بهداشت/ دفتر بهبود تغذیه جامعه-بسته آموزشی تغذیه در ماه مبارک رمضان،1399