چه نگراني‌هايي در ارتباط با غده‌ تيروييد و اشعه وجود دارد
غده‌ تيروييد مي‌تواند تحت تأثير اشعه قرار گيرد. در مواجهه با اشعه راديواكتيو، اين غده در‌ كودكان بسيار حساس‌تر از غده‌ تيروييد بزرگ‌سالان است. قرار گرفتن در معرض اشعه، باعث بروز اختلالات متفاوتي در تيروييد مي‌شود ازجمله كم‌كاري تيروييد، سرطان تيروييد و گره‌هاي تيروييد. هر چه سن كودك در هنگام تابش اشعه كمتر باشد، احتمال بروز اختلالات ياد شده بيشتر است. اگر تابش اشعه در نوجوانان بالاي 20 سال اتفاق بي افتد، خطر بروز اختلالات تيروييد مانند بالغين است. به‌طوركلي، هر چه مقدار اشعه بيشتر باشد احتمال بروز اختلالات تيروييد بيشتر است.

چگونه يك كودك در معرض اشعه قرار مي‌گيرد
تابش اشعه به كودك مي‌تواند اتفاقي باشد و يا به دليل يك درمان پزشكي صورت گيرد. قرار گرفتن در معرض اشعه راديو‌اكتيو به‌طور اتفاقي، با آزاد شدن يد راديواكتيو در هنگام حوادث هسته‌اي رخ خواهد داد. به‌عنوان مثال مي‌توان به حادثه انفجار نيروگاه هسته‌اي چرنوبيل در سال 1986 در روسيه اشاره كرد.
درگذشته (1960- 1940) از اشعه درماني براي درمان بيماري‌هاي خوش‌خيمي چون عفونت با كرم حلقه‌اي، تيموس بزرگ، لوزه‌هاي بزرگ و غدد لنفاوي بزرگ‌شده استفاده مي‌شد. امروزه اين نوع درمان ديگر استفاده نمي‌شود. باوجوداين، در حال حاضر اشعه درماني نقش بسيار مهمي در درمان بعضي از سرطان‌هاي كودكان به خصوص سرطان‌هاي سر و گردن دارد. اين سرطان‌ها شامل لنفوم غير هوچكيني، لنفوم هوچكيني، لوسمي لنفوبلاستيك حاد، رابدوميوساركوما (سرطان عضلات)، نوروبلاستوما، سرطان‌هاي حلق و بيني و يووينگ ساركوما است. براي درمان كامل تمام سرطان‌هاي بالا، نياز به اشعه درماني است و اين اشعه درماني غده‌ تيروييد را نيز حتماً در معرض پروتوهاي راديواكتيو قرار مي‌دهد.

چه مدت پس از تماس با اشعه اختلالات تيروييد رخ مي‌دهد
احتمال دارد پس از اشعه درماني فرد به يكي از اختلالات تيروييد مبتلا شود.
ممكن است پس از چند ماه تا چند سال پس از اشعه درماني كم‌كاري تيروييد اتفاق بي افتد. باوجود اين بيشترين احتمال حدود 3-2 سال پس از اشعه درماني است. اين اختلال به راحتي با جايگزيني هورمون‌هاي تيروييد قابل‌درمان است.
از طرف ديگر ممكن است پس از اشعه درماني گره‌هاي تيروييد بروز پيدا كنند. گره‌هاي تيروييد وقتي اتفاق مي‌افتند كه گروهي از سلول‌هاي تيروييد شروع به رشد كرده و به شكل گره يا توده درمي‌آيند. گره‌هاي تيروييد معمولاً سال‌ها پس از اشعه درماني (12-8 سال بعد) ايجاد مي‌شوند. اين گره‌ها مي‌توانند در زمان انجام معاينه باليني گردن و غده تيروييد توسط پزشك كشف شوند و يا در هنگام انجام سونوگرافي گردن پزشك متوجه وجود آن شود.
همچنين ممكن است اشعه درماني باعث ابتلا به سرطان تيروييد شود. سرطان تيروييد مي‌تواند بين 20-5 سال پس از اشعه درماني ايجاد شود ولي معمولاً 10 سال پس از اشعه درماني، شايع‌ترين زمان بروز آن است.

آيا بزرگ‌سالان هم مي‌توانند در معرض اشعه قرار گيرند
باوجود اين‌كه غده تيروييد بزرگ‌سالان در مقايسه با غده تيروييد كودكان نسبت به اشعه بسيار كمتر حساس است، ولي بازهم احتمال تأثير اشعه روي غده‌ تيروييد آن‌ها وجود دارد. به‌خصوص در زمان اشعه درماني به علت سرطان‌هاي سر و گردن. كم‌كاري تيروييد، گره‌هاي تيروييد و سرطان تيروييد همگي مي‌توانند در بزرگ‌سالان پس از مواجهه با اشعه اتفاق بيافتند.

چگونه اختلالات تيروييدي تشخيص داده مي‌شوند
كم‌كاري تيروييد، به‌راحتي با يك آزمايش خون تشخيص داده مي‌شود. بيماران ممكن است علائم كم‌كاري را داشته يا نداشته باشند. گره‌هاي تيروييد مي‌توانند در حين معاينه باليني غده‌ تيروييد توسط انگشتان پزشك و يا توسط دستگاه سونوگرافي شناسايي شوند. هنگامي‌كه مشخص شد فردي گره تيروييد دارد، پزشك معمولاٌ به صورت منظم بيمار را معاينه مي‌كند تا دريابد كه آيا اندازه گره افزايش‌يافته است يا خير و يا ممكن است از گره بيوپسي (نمونه‌برداري) با سوزن ظريف انجام دهد. (به كتابچه گره‌هاي ‌ تيروييد مراجعه كنيد). سرطان تيروييد به‌طور شايع‌تر در گره‌هاي تيروييدي، در بيماري كه در دوران خردسالي در معرض اشعه قرارگرفته است ايجاد مي‌شود. سرطان تيروييد ممكن است در 15 تا 35 درصد از گره‌هاي تيروييدي (كه پس از درمان با اشعه يا قرار گرفتن در معرض اشعه در دوران كودكي ايجادشده‌اند) رخ دهد. سرطان تيروييد مي‌تواند با انجام نمونه‌برداري با سوزن ظريف از گره تشخيص داده شود. انجام نمونه‌برداري براي همه‌ گره‌هاي تيروييد كه در معاينه لمس مي‌شوند و يا گره‌هايي كه اندازه آن‌ها افزايش‌يافته است و يا گره‌هايي كه ظاهري مشكوك در سونوگرافي دارند توصيه مي‌شود.

درمان اختلالات تيروييد در بيماراني كه در كودكي با اشعه مواجه شدند، چگونه است
ازآنجا كه مشكلات و اختلالات تيروييد ممكن است سال‌ها پس از مواجهه با اشعه اتفاق مي افتد، بسيار مهم است افرادي كه در خردسالي با اشعه مواجه شدند، به‌طور منظم توسط پزشك معاينه شوند.
كم‌كاري تيروييد به‌راحتي با جايگزيني هورمون تيروييد قابل‌درمان است و درمان آن دقيقاً مانند كم‌كاري تيروييد به علل ديگر است.
در مورد بيماراني كه در دوران خردسالي در معرض اشعه قرار گرفتند ضروري است گره‌هاي تيروييد به‌طور منظم مورد ارزيابي قرار گيرند و بسياري از اين گره‌ها نياز به بيوپسي (نمونه‌برداري) با سوزن ظريف دارند تا از عدم وجود سرطان در آن‌ها اطمينان حاصل شود. گاهي اوقات پزشك با تجويز هورمون تيروييد سعي دارد تا از افزايش اندازه‌ گره جلوگيري كند. حتي اگر اين اقدام نيز صورت گيرد، بيمار نياز به پيگيري و كنترل منظم توسط پزشك دارد.
اگر در گره‌ تيروييد فردي كه در كودكي با اشعه مواجه بوده است، سرطان ايجاد شد، درمان آن مانند ساير بيماران مبتلابه سرطان تيروييد است . اين درمان معمولاً در قدم اول شامل جراحي تيروييد است. ممكن است درمان با يد راديواكتيو نيز لازم باشد، همچنين درمان با هورمون تيروييد هميشه موردنياز است.

آيا درمان سرطان تيروييد در فردي كه قبلاً تحت درمان با اشعه قرارگرفته است، سخت‌تر است
شواهدي در دست است كه نشان مي‌دهد سرطان در افرادي كه قبلاً تحت درمان با اشعه قرارگرفته‌اند، هنگام تشخيص گسترده‌تر است. باوجود اين، درمان‌هاي معمول سرطان تيروييد بسيار مؤثر است و ميزان زنده ماندن فرد، مشابه بيماران سرطاني است كه قبلاً اشعه درماني نشده‌اند.

ضروري است يك پزشك تا چه مدت فردي را كه در كودكي اشعه درماني شده است پيگيري نمايد
به اين دليل كه اختلالات تيروييد حتي سال‌ها پس از اشعه درماني مي‌تواند به وجود آيد، پيگيري بيمار تا آخر عمر توصيه مي‌شود. اگر بيمار دچار كم‌كاري تيروييد پس از مواجهه با اشعه شده باشد، درمان با هورمون تيروييد بايد تا آخر عمر ادامه يابد.

منبع:مركز تحقيقات غدد، پژوهشگاه علوم غدد و متابوليسم دانشگاه علوم پزشكي تهران
تنظيم:مونا عدالت يار