اختلال گوارشی ناشی از دیابت

از ابتداي زمان تشخيص ديابت نوع2 و از 5 سال بعد از شروع ديابت نوع1، ممکن است کار دستگاه گوارش مختل شود.
اگر قندخون به مدت طولاني بالا باشد تغييرات شيميايي در رشته هاي عصبي ايجاد شده و عروق تغذيه کننده اين رشته ها دچار آسيب ديدگي مي شوند. در نتيجه، کار رشته هاي عصبي معده و روده مختل و يا به کلي متوقف مي شود. پي آمدهاي اين وقايع مي توانند تاخير تخليه محتويات معده به روده و يا بروز يبوست يا اسهال در اثر تغيير روند حرکت روده کوچک يا بزرگ باشند. 

اسهال ديابتي
در بيمار ديابتي کندي حرکت روده باعث رشد بيش از حد باکتري در آن مي شود. تجمع باکتري ها در روده باعث بروز اسهال مي شود. در صورت اثبات اين حالت ممکن است به بيمار آنتي بيوتيک يا داروهاي ديگري تجويز شود. علل ديگري هم وجود دارند که می توانند باعث بروز اسهال در بيمار ديابتي شوند. در صورت بروز اسهال در بيمار ديابتي و ادامه آن به مدت بيش از2 هفته، ضمن نياز به کنترل دقيق قند خون،  مراجعه به پزشک متخصص گوارش لازم است.
نکته: در صورتی که قندخون برای مدت طولانی بالا باشد ، ممکن است اختلالاتی  مانند  تاخير در تخليه معده، اسهال و يبوست به وجود بيايند

 يبوست ديابتي
 ممکن است فرد ديابتي دچار يبوست شود که با مصرف غذاهاي حاوي فيبر مثل ميوه و سبزي و خوردن مايعات کافي و انجام فعاليت هاي ورزشي تاحدي بهبود مي يابد. در موارد يبوست طول کشيده، ممکن است پزشک داروهايي را به بيمار تجويز کند. بررسي علت بروز يبوست در بيمار ديابتي توسط پزشک متخصص گوارش لازم است.           

تأخير در تخليه معده
نشانه‌ها و علائم
- سوزش سردل
 - تهوع
- استفراغ غذاهاي هضم نشده
- احساس پري شكم و سيري زودرس
- كاهش وزن
- نفخ شكم
- نوسان در ميزان قند خون
- کاهش اشتها
- برگشت غذا از معده به مري
شدت اين نشانه ها مي تواند کم، متوسط يا زياد باشد.
نکته: برای درمان يبوست، مصرف غذاهاي حاوي فيبر مثل ميوه و سبزي و خوردن مايعات کافي و انجام فعاليت هاي ورزشي موثر هستند.
اگر غذا به مدت طولاني در معده بماند مي تواند مشكلاتي مانند رشد بيش از اندازه باكتري ها در اثر تخمير غذاها ايجاد كند. همچنين ممكن است غذاها به صورت توده‌هاي سختي در آيند كه اين خود مي‌تواند سبب بروز تهوع، استفراغ و انسداد در داخل معده شود. اگر اين توده‌هاي سخت غذايي در مسير عبور غذا از معده به روده انسدادي ايجاد كنند، مي توانند خطرناك باشند.
اين اختلال گوارشي مي تواند تنظيم قندخون را با مشکل مواجه سازد. غذايي كه با تأخير زياد از معده وارد روده كوچك شده و جذب مي‌شود، باعث افزايش نابه هنگام قندخون شدهو يا در بيماران تحت درمان با انسولين، به علت عدم تطبيق زمان جذب غذا با زمان اثر انسولين، باعث افت قندخون می شود. در صورت وجود اين نوع اختلال گوارشي نمي‌توان به درستي پيش‌بيني كرد كه چه وقت معده از غذا خالي مي‌شود و همين سبب مي‌شود كه سطح قندخون نوسان پيدا کرده و مهار آن مشکل شود.

 تشخيص
تشخيص تأخير تخليه معده با يك يا چند روش از روش های تشخيصي زير انجام مي‌گيرد:
- راديوگرافي معده با ماده حاجب
- اسكن تخليه معده با دارو
- آندوسكوپي قسمت فوقاني دستگاه گوارش
نکته: تأخير تخليه معده، می تواند تنظيم قند خون را با مشکل مواجه سازد.

درمان
هدف از درمان اختلال گوارشي ناشي از ديابت آن است كه قند خون به خوبي مهار شود و علائم بيمار مرتفع گردد. درمان شامل انسولين، داروهاي خوراكي، تغييرات زمان و نحوه غذا خوردن و احياناً درمان هاي ويژه ديگر است.

انسولين براي كنترل قند خون
اگر تأخير تخليه معده داشته باشيد، سرعت جذب غذا كندتر شده بنابراين زمان جذب آن را نمي‌توان پيش‌بيني كرد. به منظور مهار قندخون ممكن است نياز باشد:
-  زمان تزريق و يا مقدار انسولين را طبق نظر پزشک تغيير دهيد.
- مكرراً سطح قند خون را بعد از خوردن غذا اندازه‌گيري كنيد و به پزشک معالجتان اطلاع دهيد تا زمان و مقدار انسولين تزريقي را تنظيم نمايد.

داروها
داروهايی براي درمان اختلال گوارشي وجود دارند. پزشك شما سعي مي‌کند از ميان داروهاي موجود، يک يا چند داروي داراي بيشترين اثر درماني را انتخاب كند.

متوكلوپراميد
اين دارو به تخليه غذا از معده كمك مي‌كند. همچنين مي تواند در درمان تهوع و استفراغ مورد استفاده قرار گيرد. اين دارو معمولاً حدود نيم ساعت قبل از وعده غذايي مصرف مي شود. ممکن است مصرف اين دارو باعث ايجاد خستگي، خواب‌آلودگي و گاهي اوقات افسردگي و اضطراب شود. بديهي است در صورت بروز عوارض فوق، مراجعه به پزشک ضروري است. بدون مشورت با پزشک دارو را قطع نکنيد.

اريترومايسين
اين آنتي‌بيوتيك بر بهبود تخليه معده موثر است و حركت غذا را در داخل معده سرعت مي‌بخشد. اما خود آن مي تواند خود باعث بروز تهوع، استفراغ و گرفتگي عضلات شكم شود.
نکته: هدف درمان اختلال گوارشي ناشي از ديابت آن است كه قند خون به خوبي مهار شود و علائم بيمار مرتفع گردد

تغيير در وعده هاي غذايي و نوع غذا
تغيير در برنامه غذايي مي‌تواند به رفع  اختلال گوارشي كمك کند، پزشك و كارشناس تغذيه مي‌‌توانند دستورات خاصي به شما بدهند. هر بيمار ديابتي بهتر است به جاي 3 وعده غذايي بزرگ، 6 وعده غذايي كوچك مصرف نمايد. اگر زماني كه غذا مي‌خوريد، غذاي كمتري وارد معده شود، ديگر معده زياده از حد پر نخواهد شد. ممكن است پزشك يا متخصص تغذيه به شما پيشنهاد كنند كه سعي كنيد هر روز چند وعده مايعات مغذي مصرف كنيد تا قندخون شما تنظيم شود و اختلال گوارشي برطرف گردد. مايعات مغذي از نظر تغذيه‌اي ارزشي به اندازه غذاهاي جامد دارند و عبور آن ها از معده سريع تر و آسان‌تر از غذاهاي جامد است. ممكن است پزشك توصيه كند كه از خوردن چربي و فيبر زياد خودداري كنيد زيرا هضم چربي‌ها به طور طبيعي به كندي صورت مي‌گيرد و فيبرها هم به سختي هضم مي‌شوند. بنابراين اگر اختلال گوارشي داريد ممکن است مصرف اين مواد  براي شما مناسب نباشند. بعضي از غذاهايي كه فيبر زياد دارند مثل بروكلي و پرتقال موادي دارند كه نمي‌توانند هضم شوند. ممکن است با صلاح ديد پزشک يا متخصص تغذيه مصرف اين مواد محدود شوند.
نکته: تغييربرنامه غذايي مي‌تواند به رفع اختلالات گوارشي كمك کند.
نكاتي كه در رابطه با تأخير در تخليه معده باید به خاطر داشته باشيد
- بروز اين اختلال گوارشي هم در بيماران ديابتي نوع1 و هم در بيماران نوع2 ممكن  است.
-اين اختلال گوارشي در نتيجه وارد آمدن صدمه به عصب واگ كه نقش آن كنترل حركت غذا در دستگاه گوارشي است، ايجاد مي‌شود و به کندي عبور غذا در معده و روده ها منجر مي گردد.  
- بروز اختلال گوارشي معمولا بعد از گذشت چند سال از شروع ديابت و غالباً ناشي از کنترل نامناسب قندخون است.
- نشانه‌هاي اين اختلال گوارشي شامل احساس پري زودرس شکم، تهوع، استفراغ و كاهش وزن هستند.  
-درمان شامل تغييراتي در زمان و نحوه غذا خوردن، تغيير در نوع و زمان تزريق انسولين و مصرف داروهاي خوراكي است.  
نکته: زمان بروز اختلال گوارشي معمولاً چند سال بعد از شروع ديابت و غالباً به دلیل کنترل نامناسب قندخون است.
منبع: پژوهشکده عاوم غدد و متابولیسم، دانشگاه علوم پزشکی تهران
تنظیم: مونا عدالت یار

.