روزه داری وسلامتی روان

دين داري واقعي اثر مثبتي بر سلامتي روان دارد. ايمان قلبي تاثیر معجزه آسایی بر سلامت روان انسان دارد. بر عكس،  تظاهر به دين داري نه تنها اثرات مفيدي بر سلامتي روان ندارد، بلكه خطر مشكلات رواني از جمله اضطراب، روان پريشي، افسردگي و خود شيفتگي را افزايش مي دهد.
يكي از راه كارهاي مفيد مقابله با استرس، داشتن ايمان قلبي و اعتقاد به خدا است كه روشي براي غلبه بر موقعيت هاي پر فشار، ناراحتي هاي جسمي و رواني و راهي براي كنترل آن ها است. با توجه به اثرات روزه داري در تقويت ايمان قلبي، اين ماه مي تواند فرصتي براي بهبود سلامت رواني روزه داران واقعي باشد.

روزه داري چه اثري بر خلق وخوي روزه داران دارد
اثرات روزه داري بر خلق و خوي افراد ممكن است به دو صورت جلوه نمايد كه هر يك دلايل روشني دارد.
-   كاهش اضطراب، بي خوابي و افسردگي
-   افزايش تحريك پذيري و بد خلقي
كاهش اضطراب، بي خوابي و افسردگي
اضطراب عبارت است از يک احساس هراس و دلواپسی که به فرد دست می‌دهد و شامل عدم اطمينان و درماندگی است. وقوع مجدد موقعيت‌هايی که قبلاً استرس زا بوده‌اند يا طی آن‌ها به فرد آسيب رسيده است باعث اضطراب در افراد می‌شود. افسردگي نيز حالتي است كه با احساس غمگینی، اعتماد به نفس پایین و بی علاقگی به هر نوع فعالیت و لذت روزمره مشخص می‌شود. افسردگی مجموعه‌ای از حالات مختلف روحی و روانی است که از احساس خفیف ملال تا سکوت و دوری از فعالیت روزمره بروز می‌کند.
روزه داري و ساير عبادات اسلامي، با متوجه كردن افراد به سوي خداوند باعث ايجاد نوعي آرامش روحي و رواني در انسان مي شود كه مي تواند در خودسازي، مقابله با استرس و در نتيجه كاهش اختلالات رواني مؤثر باشد و سلامت رواني فرد را بهبود بخشد.
نمونه هايي از آثار مثبت ماه رمضان بر سلامتي روان عبارتند از:
- كاهش ميزان عصبانيت
-  كاهش ميزان خودكشي
- كاهش آمار جرم
افزايش تحريك پذيري و بد خلقي
گاهي در ماه رمضان، افزايش تحريك پذيري و بدخلقي (به خصوص در افراد سيگاري و مصرف كنندگان كافئين) ديده مي شود كه بخشي از اين تغييرات ناشي از تغييرات شيوه زندگي افراد و به علل زير است :  
- خواب ناكافي
- محدود شدن مصرف تنباكو و سيگار
- محدود شدن نوشيدن چاي و قهوه در طول روز
- كاهش كالري دريافتي يا مقدار غذاي مصرفي
- محدود شدن مصرف مايعات در طول شبانه روز
-  سردردهاي ماه رمضان نيز ممكن است سبب بدخلق شدن افراد شود
با كنترل هر يك از عواملي كه مي تواند اثر سوئي بر خلق و خوي داشته باشد، مي توان اثرات نامطلوب آن ها را بر سلامتي روان مهار كرد و زمينه را براي بهره گيري از آثار مفيد و بركات معنوي اين ماه فراهم نمود. براي اين منظور رعايت نكات زير توصيه مي شود:
- به جاي كاهش ناگهاني مصرف چاي و قهوه در ماه رمضان، مقدار مصرف اين مواد، قبل از ماه رمضان به تدريج كاهش يابد. اين كار باعث مي شود بدن به كاهش دريافت آنها عادات كند.
- استفاده از دخانيات به تدريج و قبل از ماه رمضان كاهش يابد.
- در وعده هاي غذايي بخصوص سحري، غذاهايي مصرف شود كه خطر افت قند خون را در طول روز كاهش مي دهند (مانند نان و غلات سبوس دار و ميوه و اجتناب از مصرف زياد مواد قندي).
- آب و مايعات كافي در فاصله افطار تا سحر مصرف شود.
- وعده سحري حتمأ خورده شود.

آيا روزه داري در ماه رمضان مي تواند در كاهش استرس و بهبود مهارت هاي مقابله با استرس موثر باشد
هر محرکی که در انسان ایجاد تنش کند، استرس زا نامیده می‌شود. هر تغييري چه خوب و چه بد، منجر به ايجاد استرس مي شود، زيرا باعث مي شود تعادل فرد با شرايط جديد زندگي به هم بخورد و به همين دليل، فرد بايد سعي کند تا دوباره خود را با شرايط جديد زندگي سازگار کند.
كاهش استرس مي تواند با توسل به دستورات ديني در ماه رمضان به دست آيد. كساني كه روزه مي گيرند نه تنها از خوردن و آشاميدن خودداري مي كنند، بلكه در اين ماه به خود شكوفايي و تسلط بر نفس نيز دست مي يابند و استفاده از راه كارهاي غير مفيد از جمله خرافات و افكار آرزومندانه پس از روزه داری ماه رمضان به شدت كاهش مي يابد. در اين ماه در صورتي كه فرد از فرصت هاي اين ماه به خوبي استفاده نمايد، مجموعه شرايط معنوي به شكلي فراهم مي شود كه از طريق انجام اعمال و فرايض ديني، زمينه ها و آمادگي هاي لازم براي ارتباط قوي تر با آفريدگار جهان هستي و در نتيجه آرامش عميق روحي و رواني ايجاد خواهد شد.

روزه داري چه اثري بر بيماران مبتلا به اختلال دوقطبي دارد
اختلال دوقطبی یا شیدایی - افسردگی‌ یک بیماری روانی است. افراد مبتلا به این بیماری دچار تغییرات شدید خلق می‌شوند. شروع بیماری معمولاً با دوره‌ای از افسردگی می‌باشد و پس از یک یا چند دوره از افسردگی، دوره شیدایی بارز می‌شود. به عبارت ديگر، . این اختلال رفتاری با تغییرات بسیار زیاد در رفتار و حالات روحی فرد همراه است و دامنه این تغییرات از افسردگی، ناراحتی و ناامیدی بسیار شدید تا شادی و خوشی جنون آمیز است.
در صورت كاهش آب بدن بخصوص در آب و هواي گرم و بالا بودن تعريق در ماه رمضان، ممكن است عوارض جانبي داروي ليتيوم (داروي مصرفي بيماران مبتلا به اختلال دو قطبي) بخصوص بي قراري، خشكي دهان، تشنگي و لرزش افزايش يابد.
اين افراد بايد قبل از ماه رمضان، با پزشك خود در ارتباط با اجازه و يا منع روزه داري مشورت كنند. بر اين اساس، بيماران به دو دسته تقسيم مي شوند:
بيماراني كه وضعيت ثابتي ندارند و يا مستعد عود بيماري هستند، از روزه داري منع مي شوند.
به بيماراني نيز كه قصد روزه داري دارند، توصيه مي شود كه:
- در ماه رمضان در زمان خواب و بيداري خود تغيير زيادي ايجاد نكنند.
- از طريق مصرف كافي مايعات سطح آب و املاح بدن را حفظ كنند.  
-  مقدار و زمان مصرف دارو را طبق توصيه هاي پزشك معالج تغيير دهند.  

جمع بندي
برخي تغييرات شيوه زندگي در ماه رمضان مانند كاهش ناگهاني دريافت غذا، چاي، تنباكو و مايعات ممكن است در برخي افراد منجر به ايجاد سردرد، كاهش خلق، افزايش تحريك پذيري و افسردگي شود. با اين حال، مي توان با ايجاد تغييرات تدريجي در موارد ذكر شده قبل از فرا رسيدن ماه رمضان، اثر سوء آن ها را كاهش داد. چنانچه در بسياري از تحقيقات، روزه داري ماه رمضان اثرات مثبتي بر كاهش اضطراب و افسردگي داشته است. در مجموع، مي توان استنباط كرد، روزه داري واقعي- نه فقط پرهيز از خوردن و آشاميدن- در ارتقاء سلامت رواني افراد نقش مؤثري دارد.  

تنظیم: پژوهشکده علوم غدد و متابولیسم، دانشگاه علوم پزشکی تهران
منبع: مونا عدالت یار