دکتر عمادی: تحقیقات در مورد جانبازان شیمیایی یک تکلیف بود تا مظلومیت جانبازان و شهدای شیمیایی را به جهان اعلام کنم

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران، دفتر امور ایثارگران، در این کارگاه که دوم مهر 1400 برگزار شد؛ دکتر سید ناصر عمادی، درماتولوژیست و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، با اشاره به این نکته مهم که در طول 8 سال دفاع مقدس گازهای شیمیای مختلفی علیه رزمندگان و نیز غیرنظامیان استفاده شد؛ گاز خردل یا Sulfur Mustard را مهم ترین گازی خواند که باعث عارضه پوستی جدی در فاز حاد یا مزمن شده است. 

 

دکتر عمادی از دلیل گرایش و علاقه اش به تخصص و رشته پوست چنین گفت: در سال 2018، بعد از گذشت 30 سال، در مصاحبه ای با ریچارد استون، نماینده مجله Science به توضیح اتفاقاتی پرداختم که به عنوات یک داوطلب بسیجی در منطقه حاج عمران بر من گذشته بود؛ زیرا ادعا شده بود مبنی بر اینکه همه مطالعات عامل شیمیایی (chemical agent) جانبازان یا شهدای شیمیای در ایران تحت تاثیر یا نفوذ عوامل سیاسی هستند. در آن زمان ریچارد استون به عنوان مسوول امور بین الملل به ایران آمده بود که بطور اتفاقی با هم آشنا شدیم. وی ادامه داد: مقالات زیادی در خصوص ضایعات پوستی جانبازان شیمیایی منتشر شده بود و سوال وی این بود که این همه مقالات و مستندات چیست و چطور وارد این مطالعات شدید؟ در پاسخ با اشاره به عکس لندرور سبزرنگ مرداد 66 که در مجله شان چاپ شده بود؛ گفتم: محور حاج عمران بودم که رژیم بعث عراق حمله شیمیایی کرد. مدت دو ساعت و نیم طول کشید تا به عنوان راننده آن لندرور، چهار مصدوم شیمیایی که شرایط نامساعدی داشتند را به بیمارستان امام خمینی نقده منتقل کردم. وقتی به بیمارستان رسیدیم، یک رزمنده براثر تاول های زیاد صورت و بدن و مشکلات تنفسی شهید شد. در آن روز پزشک نبودم ولی خودم را سرزنش و آرزو کردم؛ ای کاش یک پزشک بودم و می توانستم جان رزمنده عزیزی را نجات دهم. همان جا بود که تصمیم گرفتم یک متخصص پوست شوم. 

  

دکتر عمادی افزود: نماینده مجله Science با دیدن عکس هایی که به او نشان دادم؛ خیلی تحت تاثیر قرار گرفت و لذا؛ از من در خواست کرد که ماجرای این جنگ را در مجله Science منتشر کنم تا به دنیا ثابت شود پزشکان ایرانی که تا به امروز در دانشگاه های مختلف بخصوص در مورد جانبازان و شهدای شیمیایی، مقاله ارایه می کنند؛ خودشان جانباز شیمیایی هستند. آنچه ابراز می کنند عین واقعیت بوده و هرگز تحت تاثیر موضوعات سیاسی و دیپلماتیک واقع نمی شوند. 

این درماتولوژیست رزمنده ادامه داد: انجام تحقیقات در مورد جانبازان شیمیایی به جای اینکه یک مشقی برایم باشد، یک عشق و تکلیف با علاقه بسیار بود تا بتوانم از دریچه علم مظلومیت جانبازان و شهدای شیمیایی را به دنیا اعلام کنم تا همگان بدانند که چه چیزی در طول 8 سال دفاع مقدس بر سر ملت ما آمده است؟! 

مدرس کارگاه مقاله نویسی قبل از بیان عوارض گازهای شیمیایی، ساختار پوست را چنین تشریح کرد: پوست سه لایه خارجی، میانی و عمقی دارد. وقتی لایه محافظ خارجی تخریب می شود، فرصت نفوذ هر عامل به داخل پوست فراهم می شود و آثار مخربش را آشکار می کند. هرجایی که پوست ضخیم تر باشد امکان نفوذ agent کمتر و هرجا که پوست نازک تر باشد، میزان نفوذ افزایش می یابد. بنابراین، در جاهایی که پوست نازک است مثل: دورچشم، زیربغل، ناحیه ژنیتال، کشاله ران، چین های پوستی و کلا نواحی از بدن که چین های پوست روی هم می افتد؛ عامل شیمیایی می تواند روی چین ها باقی بماند و اثر مخربش افزایش یابد. اما پوست کف دست و پا خیلی ضخیم بوده و نفوذ در آنها کمتر است. 

وی از نظر فیزیولوژیکی در مورد عملکرد پوست گفت: پوست به عنوان بزرگ ترین ارگان بدن، %18 وزن بدن را تشکیل ونیز مایعات بدن را بالانس می کند. وقتی بدن گرم می شود، منافذ پوست باز می شود و با تعریق دمای بدن کاهش می یابد. وقتی بدن سرد می شود، منافذ پوست بسته می شود تا انرژی یا کالری در بدن حفظ شود؛ بنابراین پوست دمای بدن را کنترل می کند؛ ویتامین دی می سازد؛ از طرف دیگر به عنوان یک محافظت کننده برای ارگان های داخلی بدن است؛ یعنی اول پوست زخم می شود، سپس پاتوژن های عفونی وارد بدن می شود؛ پوست در کنار ریه نقش تنفس بدن را برعهده دارد؛ مواد را جذب و با تعریق از بدن دفع می کند. بحث ما در مورد بخش جذب بوده و اینکه چگونه عوامل شیمیایی می توانند از پوست جذب شوند. بعلاوه پوست یک وسیله تزیین و آرایش از بعد روانی اجتماعی است. می توان از ارگانی همچون پوست یک شخصیت آراسته و جذاب جهت ارتباط اجتماعی خوب استفاده کرد. 

این متخصص پوست سه ارگان ریه، چشم و پوست را به ترتیب نام برد که گاز خردل آنها را مورد آسیب قرار می دهد. بدین خاطر بیشترین مقالات در مورد تاثیر گاز خردل بر جانبازان شیمیایی در مورد این اندام هاست. اگر فردی اظهار می کند که به لحاظ گوارشی مشکل دارد، کمتر می تواند متاثر از گاز خردل باشد. وی خطاب به پزشکان گفت: در ارزیابی بیماری که در معرض گاز خردل بوده به سه عامل موثر در نفوذ گاز خردل دقت کنید: 1-شرایط فردی: فاکتورهایی که پوست را مستعد آسیب های بیشتری می کند عبارت است از: خانم ها، سن پایین، پوست سفید، وجود رطوبت، پوست چرب، استرس، مدت طولانی تری در معرض بودن و ... 2-شرایط محیطی: گاز خردل گازی بی رنگ بوده و می تواند بشکل جامد یا مایع باشد و نقطه انجماد آن 14 درجه است. در دمای 228 درجه تبدیل به گاز می شود. 5.5 برابر سنگین تر از هوای معمولی است؛ یعنی گاز خردل همیشه دوست دارد نزدیک سطح زمین باشد. بطور مثال اگر انفجاری در نزدیک یک تونل رخ دهد، گاز خردل به داخل تونل می رود. نور خورشید گاز خردل را تضعیف می کند. باد این گاز را جابجا می کند؛ افرادی که کیلومترها دورتر اما در مسیر باد قرار داشته باشند، آلوده می شوند. باران گاز خردل را سنگین تر کرده و داخل ماشین و زمین و ... وارد می کند. 3-اشکال و تجمع و تمرکز گاز خردل: در آب و هوای گرم (بالای 14 درجه) به شکل بخار درآمده و به راحتی به وسیله باد و باران جابجا می شود؛ هدف این گاز آسیب های تنفسی و بینایی است. اما در در آب و هوای سرد (زیر 14 درجه) تبدیل به مایع شده و ماندگاری آن در محیط افزایش می یابد؛ هدف گاز در این حالت پوست است. نتیجه اینکه در 8 سال دفاع مقدس در جنوب کشور بیشتر آسیب های چشمی و ریوی و در غرب کشور بیشتر آسیب های پوستی به افراد وارد شد. 

دکتر عمادی ضایعات پوستی ناشی از گاز خردل را به دو فاز تقسیم بندی کرد: 

در فاز حاد قرمزی و تاول، عفونت، لایه برداری و هیپرپیگمانتاسیون 

ضایعات دیررس سه دسته هستند: 1-احتمالا ناشی از گاز خردل باشد: مثل خشکی، خارش، کهیر و اگزما، عفونت های قارچی 2-قطعا ناشی از گاز خردل است: اسکارهای نواحی تاول زده شده 3-نئوپلاسم و کانسرهای پوستی در نواحی اسکار یا تاول و کانسرهای غیرمعمول 

این مدرس کارگاه ابراز تاسف کرد که در فاز حاد، تظاهرات اولیه مسمومیت با گاز خردل در چهار مرحله دیده می شود: 1- 4-1 ساعت بعد یعنی مرحله نهفتگی چون فرد علامتی ندارد؛ هیچ اقدام محافظتی و مراقبتی از قبیل استحمام و تعویض لباس انجام نمی دهد. 2-بعد از گذشت 8-4 ساعت قرمزی، ادم، خارش و سوزش مشاهده می شود. 3- بعداز 6-12 ساعت بعد تاول و وزیکول دیده می شود. 4-بعداز 8-3 هفته صدمات پوستی تبدیل به اسکار می شود. 

وی توجه به 6 فاکتور را در میزان صدمات پوستی مهم دانست: 1- دوز گاز خردل: ابتدای جنگ از دوز پایین استفاده می کردند اما بعدها از دوزهای بالاتر و غلیظ تر استفاده کردند. 2-مدت زمان تماس 3-تعداد دفعات در معرض بودن 4-شکل گاز خردل (بخار- مایع) 5-کجای بدن تماس داشته 6-توانایی سیستم ایمنی بدن 

برای اسکار گاز خردل سه نوع Grade تعریف شده است: Grade 1: ایجاد لک قهوه ای ناشی از دوز پایین گاز خردل؛ Grade 2: ایجاد لک قهوه ای به همراه ضایعات عروقی ناشی از دریافت دوز متوسط گاز خردل؛ Grade 3: آسیب جدی پوست و ایجاد اسکار ناشی از دریافت دوز بالای گاز خردل. 

دکتر عمادی در مقایسه جنگ جهانی اول با جنگ ایران و عراق گفت: در جنگ جهانی اول تعداد 400,000 مصدوم؛ 20,000 نفر کشته؛ ضایعات ریوی %75 و ضایعات پوستی %80-90 که بیشترین درگیری پوستی بوده است. اما در جنگ ایران و عراق حدود 200,000 مصدوم؛ 15,000 نفر شهید؛ ضایعات پوستی %82 و ضایعات ریوی %95 که بیشترین مشکل ریوی بوده است(آمارها مربوط به زمان مطالعه است).   

وی دلایل بالا بودن ضایعات ریوی در جنگ ایران-عراق و ضایعات پوستی در جنگ جهانی اول را چنین تشریح کرد: دلیل اول متمرکز بودن جنگ در جنوب و غرب ایران که دمای هوا بالا و برعکس در اروپا دما پایین بود. دلیل دوم بیشتر بودن تعداد دفعات حمله رژیم بعت عراق نسبت به جنگ جهانی اول و دلیل سوم ایجاد منافذ بین ماسک و صورت رزمندگان بخاطر وجود ریش های بلند و پرپشت و یا از بین رفتن فیلتر ماسک ها و حتی گاهی نپوشیدن بادگیر. 

دکتر عمادی با نشان دادن تصویری از دست یک مصدوم شیمیایی که در زمان جنگ حرفه بهیاری داشت؛ دلیل آسیب مچ دست وی را از زبان بهیار بازگو کرد: زمانی که می خواستم بیمارانی با مشکل تنفسی را احیاء کنم، وقتی دستم را روی قفسه سینه شان برای انجام ماساژ قلبی می گذاشتم؛ چون لباس رزمندگان آلوده به گاز خردل بود حس می کردم که دستم می سوزد. بعدها اسکار ناشی از آن بر روی مچ دست باقی مانده است. 

وی با نشان دادن تصاویری از مصدومین شیمیایی گاز خردل تاکید کرد؛ در بازخوانی اتفاقات جنگ نباید خجالت بکشیم، بلکه باید از فرصت ها استفاده کرده و تمام زوایای پنهان و نیمه پنهان جنگ را پیدا کنیم؛ زیرا عوارض بیولوژیک، شیمیایی، رادیواکتیو و میکروبی از ما دریغ نخواهد شد. 

این پزشک رزمنده ادامه داد: عکس یک جانباز شیمیایی را به زحمت از بیمارستانی پیدا کردم و با وی مصاحبه ای انجام دادم. از این جانباز پرسیدم چه صحبتی از زمان جنگ و زمان حال داری؟ وی پاسخ عجیبی از حضور عاشقانه خود در جبهه داد: سوختن آن موقع را به همه زندگی الآن ترجیح می دهم.  

دکتر عمادی جانباز دفاع مقدس با بیان خاطره ای از ویزیت بیماران عراقی گفت: در پی حمله داعش به جنوب کرکوک در سال 96، به درخواست وزیر بهداشت وقت با 7 نفر از پزشکان برای کمک مصدومین شیمیایی عازم کرکوک شدیم. کرکوک نزدیک آذربایجان غربی ایران است؛ جالب است بدانید، جایی که 30 سال قبل نزدیک آن در منطقه حاج عمران شیمیایی شدم و حالا برای کمک به آنجا می رفتم؛ در حالی که داعش در 5 کیلومتری ما حضور داشت و ما مجبور بودیم هر 2 ساعت جای مان را عوض کنیم تا معاینه مصدومین بخصوص کودکان و زنان را انجام دهیم. بوی سیر و پیاز ناشی از اصابت گاز خردل را مجدد استشمام کردم و دچار تهوع و تنگی نفس شدم. 

دکتر عمادی نتیجه گرفت: رعایت این نکات ساده اما بسیار موثر در زمان حمله شیمیایی جهت کاهش صدمات ضروری است:

1-حرکت در جهت مخالف باد؛ 2-حرکت به بالاترین مکان؛ 3-از لمس هرگونه ابزار حتی گیاهان خودداری کنید؛ 4- از دست زدن به آب خودداری کنید؛ 5- از دست زدن به قربانیان بدون حفاظت خودداری کنید؛ 6-از منطقه گرم دور شوید؛ 7-دست ها و لباس ها بیشترین حامل مواد شیمیایی هستند. 

در خاتمه دکتر عمادی ضمن تبریک و آرزوی موفقیت برای دکتر قناعتی، سرپرست دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: مطمئن هستم که در آینده انشاالله بدعت و نوآوری وی در جایگاه ریاست دانشگاه موجب شکوفایی دانشگاه خواهد شد. همچنین وی از دکتر مقیمی و امور ایثارگران بخاطر همراهی، دلگرمی و مشوق بودن شان تشکر و قدردانی کرد و با آرزوی سلامتی و شفای همه بیماران کرونایی و جانبازان شیمیایی این کارگاه را به اتمام رساند. 

توضیح اینکه دکتر مقیمی، مدیر امور ایثارگران، از ارایه مطالب مفید و انتقال تجارب عملی دکتر عمادی که از زمان کودکی لباس رزم پوشید و سپس در جبهه ای دیگر به ارایه خدمات پزشکی ادامه داد؛ قدردانی کرد. 

توضیح اینکه کارگاه افزایش کیفیت زندگی یکشنبه‌ها با تدریس دکتر پور نسائی، کارگاه دانشگاه نسل سوم و چهارم و نقش آن در اشتغال در روزهای پنج شنبه و کارگاه مقاله نویسی و چاپ مقالات روزهای جمعه از ساعت 20 تا 21 برگزار می شود.

 علاقه‌مندان می‌توانند در فضای اسکای روم هر هفته این مباحث را پیگیری نمایند. برای شرکت در کارگاه روی لینک زیر کلیک کنید و به‌ عنوان میهمان واردشوید. skyroom.online/ch/tums3/isargaran