شب قدر، شب رحمت خاص خداوند

این شب به این جهت «قدر» نامیده شده که جمیع مقدّرات بندگان در تمام سال در آن شب تعیین می‌شود.
استاد شهید مطهری در تعریف قدر می‌فرماید: قدر به معنی اندازه و تعیین است، حوادث جهان ازآن‌جهت که حدود و اندازه و موقعیت مکانی و زمانی آن تعیین‌شده است، مقدور به تقدیر الهی است.1

اما این‌که چرا به این شب خاص لیله‌القدر گفته‌شده است دلایلی را از کلام معصومین و قرآن می‌توان استفاده کرد.
- شب قدر یعنی شب بزرگ و باعظمت، زیرا در قرآن کریم قدر به معنی شرافت و بزرگی هم آمده است. و گفته‌شده که شب قدر یعنی شب شریف و شب بزرگ، وقتی‌که می‌گوید (رجل له قدر عند الناس) یعنی فردی که نزد مردم شرافت و منزلت و بزرگی دارد، در قرآن در سوره قدر آیه دوم آمده است: لیله القدر خیر من الف شهر، یعنی شب قدر بهتر از هزار ماه است.
دلیل عظمت آن‌هم این است که شب قدر ظرفی برای نزول قرآن به‌عنوان معجزه آسمانی گردیده است در قرآن آمده: انا انزلناه فی لیله القدر (ما این قرآن را در شب قدر نازل کردیم) و به جهت بیان عظمت آن، به دنبال آن می‌فرماید: و ما ادراک ما لیلة القدر (تو چه می‌دانی که شب قدر چیست؟) یعنی تو چه گونه می‌توانی ادارک کنی که دارای چه عظمت و شرافت و مقامی هست!
- لیله القدر یعنی شبی که شب تقدیر و اندازه‌گیری است، و خداوند متعال حوادث یک سال آینده را در شب قدر مقدّر می‌نماید، این حوادث از قبیل مرگ و حیات، روزی و ... هست، چنان‌که این مطلب از آیه سوم سوره دخان استفاده می‌شود (فیها یفرق کلّ امر حکیم امراً من عندنا، انّا کنّا مرسلین).
یعنی: در آن شب هر امری بر اساس حکمت (الهی) تدبیر و جدا می‌گردد. (آری نزول قرآن) فرمانی بود از سوی ما که به‌عنوان رحمت، آن را فرستادیم ـ امام صادق ـ علیه السلام ـ می‌فرماید. التقدیر فی الیله القدر تسعه عشر و الابرام فی لیله احدی و عشرین و الامضاء فی لیله ثلاث و عشرون یعنی (تقدیر امور (سرنوشت ها) در شب نوزدهم، و تحکیم آن در شب بیست و یکم و امضای آن در شب بیست و سوم صورت می گیرد.) بر اساس این روایت مرحله آخر تقدیر حتمی در اشیاء، در شب بیست و سوم است که بنابر مقتضای بعضی از روایات شب قدر هست.2
خصوصیات شب قدر:
ـ شبی است که مربوط به انسان کامل یعنی امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ است، بر اساس روایات: در این شب ملائکه بر ولی خدا نازل می شوند و مقدرات عالم را عرضه می‌کنند. امام محمدباقر ـ علیه‌السلام ـ فرمودند: انّه ینزّل فی لیله‌القدر الی ولی الامر تفسیر الامور سنة سنة یؤمر فی امر نفسه بکذا و کذا و فی امر الناس بکذا و کذا، در شب قدر به ولی امر امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ تفسیر کارها و حوادث نازل می شود وی در مورد خویش و مردمان مأمور به دستوراتی می شود.3
- شبی است که سراسر رحمت و سلامت است تا صبح: سلام هی حتی مطلع الفجر4 (این شب رحمت و سلامت است تا صبحگاه) (سوره قدر آیه آخر) یعنی خداوند عنایات خاصه خود را در حدّ وسیع، برای مؤمنان قرار می دهد.
ـ شبی است بسیار خجسته و مبارک، برای اهل ایمان، انا انزلنا فی لیله مبارکه، (دخان، آیه3)4 (ما قرآن را در شب مبارکی فرو فرستادیم (که شب قدر است).
-  شبی است که از زمان های گذشته نیز وجود داشته است، لقد خلق له تعالی لیلة القدر اول ما خلق الدنیا و لقد خلق فیها... (خداوند شب قدر را در آغاز جهان آفرینش بیافرید و در آن اولین پیامبر و نخستین وصی را هستی بخشید...)5
- شبی است که انسان باید برای بدست آوردن برکات و عنایات خاص الهی تلاش و کوشش کند و از او بخواهد که سال آینده را به بهترین شکل برای او ترسیم کند، که با اراده و اختیار خود به بالاترین کمالات و سعادت ها نائل شود. رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود: «من قام لیلة القدر ایمانا و احتساباً غفر له ما تقدّم له فی ذنبه» (کسی که از روی ایمان و اخلاص برخیزد و در شب قدر عبادت کند، گناهان گذشته او آمرزیده می‌شود.)6
شخصی نزد امام باقر ـ علیه السلام ـ رسید و گفت: منظور از این آیه که (شب قدر بهتر از هزار ماه است) چیست؟ فرمودند: کار شایسته در آن شب‌ها مانند نماز و زکات و انواع کارهای نیک بهتر است از کاری که در هزار ماه در آن شب قدر نیست انجام گیرد و اگر خداوند پاداش حسنات مؤمنان را مضاعف نمی‌کرد به کمال فضیلت و ثواب نمی‌رسیدند ولی خداوند جزاء نیکی‌های آنان را مضاعف می‌کند.

منابع: 
1. استاد مطهری، انسان و سرنوشت، انتشارات صدرا، ص 52.
2. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، انتشارات جامعه مدرسین، جلد2، صفحه 333.
3..کافی، جلد1، ص 248.
4.قدر / آخر آیه.
5.بحار الانوار، جلد 25، ص 73.
6.شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، انتشارات اسماعیلیه، ج7، ص 263.
7.اصول کافی، جلد4، ص 158

 شب بیست و یکم 
فضیلت آن زیادتر از شب نوزدهم است و باید اعمال آن شب را از غسل و احیاء و زیارت و نماز، هفت قل هو الله و قرآن بر سر گرفتن و صد رکعت نماز و دعای جوشن کبیر و غیره در این شب به عمل آورد، در روایات تاکید شده در غسل و احیاء و جدّ و جهد در عبادت در این شب و شب بیست و سوم.
اعمال مخصوص شب بیست و یکم
-دعای اللهم صل علی محمد وال محمد و اقسم لی حلما یسد عنی باب الجهل ... .
- لعن بر قاتل امیرالمومنین.
- زیارت حضرت علی(ع)