به نظر شما چه عواملی در موفقیت مدیریت بحران موثر است؟

یکی از موارد مهمی که باید ابتدا بیان کنم بحث تغییر رویکرد مدیریت خطر بلایا در دنیاست، تقریبا 10 تا 15 سال است که رویکرد تاب آوری در برابر بلایا مورد استفاده قرار گرفته است. در گذشته صرفا بحث پاسخ در مدیریت بحران مطرح بود و منتظر وقوع یک حادثه بودند و پس از آن سعی می کردند با جمع آوری منابع و امکانات، پاسخ مناسبی را رقم بزنند اما این رویه جوابگوی وضعیت پیش آمده نبود.

 حوادث ابعادی داشت که مربوط به قبل از حادثه بود به همین جهت بعد از مدتی  رویکرد آمادگی  در حوادث و بلایا مورد توجه قرار گرفت و این رویکرد هم مشکلات  و نواقصی را داشت و نتوانست نیازهای مورد نظر را پاسخ دهد. بعد از چند سال بحث رویکرد پیشگیری در حوادث و بلایا مطرح شد و در نهایت اندیشمندان این حوزه دریافتند که رویکرد تاب آوری می تواند نسبت به دیگر رویکردها موفق تر باشد. 

رویکرد تاب آوری بیان می کند  که چگونه جامعه می تواند در برابر حوادث آسیب زا مقاومت کند و آسیبی مخرب رخ ندهد و اگر ایجاد شد، جامعه چگونه بتواند عملکردهای اساسی و پایه ای خودشان را حفظ کند و نهایتا هر چه سریعتر با هزینه های کمتر به وضعیت بهتری از وضعیت قبل برسد. 

از اهمیت و توجه این رویکرد باید بیان کنم که در بیانیه گام دوم انقلاب به این رویکرد توجه شده است و البته مقام معظم رهبری همیشه به نحوی براین رویکرد تاکید داشتند ازجمله مباحث اقتصاد مقاومتی ،نگاه مثبت به ظرفیت ها، توجه به ظرفیت های مردمی و همه ویژگی ها و مشخصاتی که ما تحت عنوان تاب آوری می شناسیم . همچنین در بیابات ایشان کاملا مشهود است که ما برای مدیریت حوادث راهی جز تاب آوری نداریم.

 

با نگاه تاب آوری در درجه اول باید توجه کنیم که کدام عوامل باعث بالا رفتن تاب آوری یک جامعه یا یک سازمان می شود. پژوهش ها نشان می دهد  مهمترین عامل در بالا رفتن تاب آوری جامعه، شایستگی مدیران جامعه است. منظور از شایستگی این است که مدیران دانش، تجربه و دقت لازم را به مباحث مدیریت بحران دارند یا نه و اینکه  برنامه هایی برای پیشگیری، آمادگی و مدیریت منابع و دسترسی به تجهیزات و امکانات وجود داشته باشد.

 این عوامل بیان شده به عنوان عوامل نهادی یا حاکمیتی و یا نهادی در تاب آوری مطرح می شود و تقریبا یک سوم موفقیت یک سازمان و یا جامعه در مدیریت حوادث و بلایا را به خود اختصاص می دهد. 

دومین عامل که به مردم یک جامعه مرتبط است بحث فرهنگی جامعه است، نگاه  مردم به حادثه، میزان آگاهی و مشارکت مردم مهم است، متاسفانه با وجود تمام تلاش هایی که توسط صدا و سیما، هلال احمر، آموزش و پرورش و شهرداری ها و ... انجام شده مطالعات نشان می دهد که ما میزان آمادگی خانوارهایمان حدود 20 درصد است و تا ایده آل ها فاصله زیادی داریم.

 مردم ما باید آماده شوند و بخشی از آمادگی مردم  مرتبط با شایستگی مدیران است و می توان گفت نقطه آغازین آموزش ها در مباحث حاکمیتی و مدیریتی نهفته است.

  اگر مدیری شایستگی لازم را داشته باشد قطعا برای تغییر نگرش و ارتقای فرهنگی جامعه  در حوزه حوادث و بلایا برنامه ریزی و سرمایه گذاری می کند. ما در کشور ایران نیاز داریم آموزش ها را شروع کنیم. نهادهای مرتبط  باید آموزش های لازم را شروع کنند و مدیران در این  تصمیم گیری نقش مهمی دارند و با مشارکت دادن مردم، اعتماد به مدیران و همچنین اعتماد به خود در بین مردم افزایش می یاید. همه این عوامل می توانند باعث شوند جامعه تاب آور شود و  مدیریت موفق در حوادث و بلایا را شکل دهند. 

 و در نهایت سومین عامل، عوامل فیزیکی است که از جایگاه مهمی برخوردار است. توجه به مقاوم بودن  ساختمان ها بسیار ارزشمند است. رویکردی قبلی که در جهان و در کشور ایران هم حاکم بود این بود که فقط به سازه ها فکر کنیم و به جاده ها توجه کنیم و صرفا برای مدیریت بحران و حوادث فقط اینها مدنظر قرار گیرد ولی الان دیگر اینگونه نیست. در شهر ملارد زلزله ای رخ می دهد، شهر تهران بدون وقوع  کوچکترین خسارت،  درگیر می شود و شهر قفل می شود این به دلیل آمادگی ذهنی کم مردم است که باعث ترس و وحشت در جامعه می شود.

 

این موارد در بحث های مدیریتی مهم است و این که ما چقدر برای مدیریت بحران برنامه ریزی کرده ایم. ارزیابی خطر تا آمایش سرزمین و مطالعاتی که انجام شده چقدر دقیق و قابل استفاده است. خوشبختانه طی ده سال گذشته اقدامات بسیار ارزنده ای در کشور در زمینه مدیریت بحران انجام شده و میزان مطالعاتی که در زمینه ارزیابی خطر بلایا انجام می شود طی سالهای گذشته به سرعت در کشور ما درحال افزایش است.

از سال 87 سازمان مدیریت بحران کشور تشکیل شده است. البته قوانین آن هنوز در دست بررسی توسط شورای نگهبان است ولی نکته این است که برای کشوری که جزو ده کشور بلاخیز دنیا است و مدام با بلایای طبیعی مثل سیل و زلزله و خشکسالی و ... دست به گریبان است این میزان اقدامات کفایت نمی کند و نیاز به توجه بیشتری دارد. مطالعات نشان داده است که اگر یک دلار بصورت مستقیم و غیر مسقیم برای پیشگیری هزینه کنیم بیش از 15 دلار بهره خواهیم برد. و اگر ما اقدامات خیلی ساده ای در زمان های گذشته انجام داده بودیم شاید با شرایط و وضعیت هموطنان مان در شمال و جنوب مواجه هستند نبودیم.

کلام آخر اینکه از همه هموطنان خواهش می کنم با وجود تمامی اختلافات در هر زمینه ای، هنگام پاسخ زمان اتهام زنی و بهانه تراشی و غیره نیست و همه بایستی تمام تلاششان را برای مدیریت حادثه انجام دهند.