مرکز تحقیقات سرطان از سال 1383 با دریافت موافقت اصولی ثبت در وزارت بهداشت فعالیت خود را به عنوان اولین مرکز تحقیقاتی انستیتو کانسر ایران آغاز کرد.
از همان ابتدا تلاش برای پیشبرد تحقیقات با نگاه بین‌المللی سرلوحه فعالیت‌های این مجموعه قرار گرفت. چنانچه نخستین پروژه با اهمیت آن با عنوان 'ثبت سرطان' با مشارکت سازمان بهداشت جهانی و آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان اجرایی و گزارش آن به عنوان ثبت سرطان شهر تهران منتشر شد.
همکاری با اساتید شناخته‌شده بین‌المللی، تبادل دانشجو، تعامل با مراکز علمی خارجی و ارتباط با ایرانیان خارج از کشور طی سال‌های گذشته، سازمان‌های بین‌المللی چون آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان را مجاب به انتخاب این مرکز به عنوان مرکز همکار آژانس بین‌المللی سرطان برای ثبت سرطان کرده است. مرکز تحقیقات سرطان در این مأموریت جدید برای توسعه کمی و کیفی برنامه ثبت سرطان در ایران و کشورهای همسایه فعالیت خواهد کرد.
به همین بهانه در گفتگو با دکتر کاظم زنده‌دل، رئیس مرکز تحقیقات بیولوژی سرطان و معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سرطان که مسئولیت این برنامه را در ارتباط با آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان برعهده دارد، آخرین فعالیت‌های بین‌المللی این مرکز را جویا شده‌ایم.

آقای دکتر زنده‌دل به عنوان سؤال نخست لطفاً تاریخچه‌ای از فعالیت‌های مرکز تحقیقات سرطان بفرمایید.
مرکز تحقیقات سرطان سیزده سال پیش فعالیت خود را آغاز کرد و تمام اعضای انستیتو کانسر ایران اعم از روسا و مسئولین بخش‌های مختلف در تأسیس این مرکز نقش داشته‌اند. البته سابقه تحقیقات در انستیتو کانسر به چهل سال پیش برمی‌گردد. از قدیم اساتید این مرکز در تمام دنیا یک بعد پژوهشی قوی داشته‌اند و در بخش‌های پاتولوژی، انکولوژی و جراحی ضمن ارائه دیدگاه‌های مختلف فعالیت‌های تحقیقاتی زیادی انجام داده‌اند.
منتهی در ساختار جدید مسیر رسمی شدن پژوهش در حوزه سرطان را اساتید محترم آقای دکتر محققی و آقای دکتر اباسهل که روسای انستیتو کانسر بودند با ثبت مرکز تحقیقات سرطان در وزارت بهداشت انجام دادند و عملاً با پروژه ثبت سرطان شهر تهران این مرکز تحقیقات فعالیت خود را آغاز کرد.
همزمان در بخش آزمایشگاه تجربی فعالیت‌های قدیمی سلولی و مولکولی و تحقیقات تجربی شکل خود را پیدا کرد و این دو بازو یعنی تحقیقات اپیدمیولوژیک و بالینی انستیتو کانسر و تحقیقات تجربی و سلولی و مولکولی عملاً به طور جامع تمام جنبه‌های تحقیقات سرطان را در مأموریت خود قرار دادند.
بعد از سال‌ها فعالیت در حال حاضر چهار مرکز تحقیقات سرطان، بیولوژی سرطان، رادیوتراپی سرطان و بیماری‌های پستان زیرمجموعه انستیتوکانسر مشغول به فعالیت هستند.
این در حالی است که  وضعیت دو مرکز تحقیقات سرطان و بیولوژی سرطان قطعی شده است و دو مرکز دیگر هم مجوز اصولی گرفتند. پیشنهاد تشکیل پژوهشکده سرطان در دانشگاه و معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت مصوب شده و منتظر نظر نهایی شورای گسترش هستیم تا مراکز تحقیقاتی در قالب یک پژوهشکده فعالیت خود را ادامه دهند.

آیا از بدو تأسیس این مرکز تحقیقاتی، تفکری برای فعالیت‌های بین‌المللی وجود داشت؟
بله، این مرکز با نگاه انجام تحقیقات بین‌المللی شکل گرفت و حتی در پروژه ثبت سرطان به عنوان نخستین پروژه حائز اهمیت مرکز تحقیقات سرطان، شاهد مشارکت سازمان بهداشت جهانی و آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان بودیم و مقاله‌ای هم در این رابطه چاپ شده که باز با همکاری اساتید آژانس مذکور بوده است.
علی‌رغم محدودیت‌ها و تحریم‌ها تفکر دیده شدن و استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی همیشه وجود داشته است و تلاش شده با اعزام دانشجو، همکاری با ایرانیان خارج از کشور و تعامل با مراکز علمی معتبر خارج از کشور در مسیر بین‌المللی شدن پروژه‌ها گام برداریم.

از چه مسیر و یا کانال ارتباطی برای شکل‌دهی این سطح از ارتباطات بین‌المللی بهره برده‌اید؟
این کانال ارتباطی در واقع مشقی است که ما قبل از ارتباط می‌نویسیم و تلاش می‌کنیم که در تعامل با افراد و مراکز مختلف سؤالات درستی را مطرح و علاقه‌های آن‌ها را شناسایی کنیم.
اغلب اوقات اساتیدی که در این زمینه کار می‌کنند پل ارتباطی ما هستند چرا که دانشگاه‌ها و مراکز بین‌المللی ساختارهای متفاوتی دارند که شناخت و طی کردن آن‌ها دشوار است اما پیدا کردن افرادی که علاقمند به همکاری هستند راحت‌تر است.
ما خیلی خودمان را گرفتار فرآیند اداری دپارتمان ها و مراکز تحقیقاتی نمی‌کنیم ارتباطات در سطح دو استاد و دانشجو اتفاق می‌افتد و اغلب منجر به قرارداد و اجرای طرح‌های پژوهشی بین طرفین می‌شود.  

آیا این شکل از ارتباطات بین‌المللی تاکنون منجر به فرآیند تبادل دانشجو شده است؟
بله، با وجود اینکه مرکز تحقیقات سرطان، در میان مراکز تحقیقاتی مجموعه‌ای کوچک است اما سالانه یک تا دو تبادل دانشجو در سطح محققین و دانشجویان مقطع دکترای تخصصی یا فوق‌لیسانس اتفاق می‌افتد.
این فرآیند تاکنون به این شکل بوده که دانشجویان و محققان به صورت فلوشیپ و فرصت مطالعاتی در مراکز همکار تحقیق می‌کنند. همواره تلاش می‌کنیم محققین روی موضوعات و اولویت‌های کشور
یا سازمان‌های بین‌المللی کار کنند و از تجارب و مشورت‌های طرف خارجی در طراحی، تحلیل و انتشار مقالات بهره می‌بریم.
البته اغلب ارتباطات با شرکت در کنگره‌های داخل و خارج از کشور شکل می‌گیرد که ادامه آن‌ها از سوی دو طرف منجر به پروژه‌های مشترک می‌شود.
لازم به ذکر است که انستیتوکانسر در سی تا سی و پنج سال گذشته به عضویت اتحادیه بین‌المللی کنترل سرطان (UICC) درآمده است. این سازمان پژوهشگران را در زمینه تحقیقات سرطان حمایت می‌کند. البته با آنکه سال‌ها عضو این سازمان بودیم، به دلیل آنکه ظرفیت آن را نداشتیم، نتوانستیم از این امکان استفاده کنیم. بعد از تأسیس مرکز تحقیقات سرطان این امکان فراهم شد.
این سازمان مردم نهاد در ژنو مستقر است و تمام دنیا را پوشش می‌دهد و عملاً یکی از وظایفش حمایت از تحقیقات سرطان و توانمندسازی کشورهای در حال توسعه است.  ما هم به دلیل عضویت در این سازمان از چنین امکانی برخوردار هستیم و سعی می‌کنیم از آن حداکثر استفاده را ببریم.

به چه میزان دستاوردهای پژوهشی مرکز تحقیقاتی سرطان برای اساتید و دانشجویان خارجی که با آن‌ها همکاری دارید، جذاب است؟
در واقع این نقش ما محققین است که حوزه‌ای را شناسایی کنیم که هم اولویت کشور باشد و هم بتواند در سطح بین‌المللی مورد توجه قرار گیرد. مثلاً من روی مقوله تریاک و سرطان کار می‌کنم که هم از اولویت‌های مهم داخلی است و هم نتایج آن می‌تواند برای محققین بین‌المللی مهم باشد و به سؤالاتی در علت شناسی سرطان پاسخ می‌دهیم که جدید بوده و حرف‌های تازه‌ای دارد.
الآن برای دنیا مهم است که مصرف تریاک سرطان زا هست یا نه. شاید امکان این تحقیق در بسیاری از کشورها وجود نداشته باشد. لذا در تماسی که با دانشمندان بین‌المللی می‌گیریم، می‌توانیم نظر آن‌ها را برای همکاری جلب کنیم.
یک مثال بسیار موفق در زمینه سرطان، پژوهش‌هایی است که تیم تحقیقاتی جناب آقای دکتر ملک‌زاده در زمینه سرطان مری در استان گلستان انجام داده‌اند و موفق به دستیابی به نتایجی شده‌اند که برای دنیا قابل‌توجه بوده است.
البته موفقیت صرفاً بر اساس انتخاب موضوع مناسب نبوده چرا که قبلاً هم این تلاش‌ها صورت گرفته است اما این قدر نتیجه‌بخش نبوده است. علاوه بر انتخاب موضوع مناسب لازم است تلاش منظم و مستمری وجود داشته باشد تا شرایط برای همکاری مساعد شود.
تیم پژوهشکده گوارش ضمن انتخاب موضوع مناسب تلاش‌های موثری را انجام داده‌اند و زیرساخت‌های همکاری بین‌المللی را فراهم کرده‌اند تا به این نقطه رسیده‌اند. مثال‌های موفق دیگری هم در دانشگاه ما هست که هر کدام درس‌های زیادی برای آموختن دارد.
مرکز تحقیقات سرطان از بدو تأسیس روی ثبت سرطان کار کرده است و تجربه زیادی در این زمینه کسب شده که می‌تواند در اختیار سایر گروه‌ها قرار گیرد. گروه‌های مختلفی برای آموزش به مرکز ما اعزام شدند تا در زمینه ثبت سرطان آموزش ببینید. اخیراً هم گروهی از کشور افغانستان از این مرکز بازدید کردند. وقتی بازخورد این برنامه آموزشی که با سازمان بهداشت جهانی همکاری کرده بودیم به آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان که در فرانسه واقع شده، رسید مرکز تحقیقات سرطان را به عنوان مرکز همکار آژانس بین‌المللی سرطان برای ثبت سرطان انتخاب کردند. این یعنی از فرصتی که داشتیم استفاده کردیم و حالا از ما می‌خواهند که اگر جای دیگری در منطقه به آموزش‌های مشابه نیاز داشتند، ما همکاری کنیم.
ما نیز روی همکاری و اعتماد ایجاد شده، اهداف بین‌المللی خودمان را دنبال می‌کنیم و سعی در توسعه تعاملات برقرار شده داریم چرا که معتقدیم همکاری‌های بین‌المللی در این سطح یک نوع ‌دوستی و  بهره‌مندی از روابط اجتماعی و فرهنگی است که پس از شکل‌گیری می‌تواند آن را توسعه داد. در واقع وقتی همکاری‌ها شکل می‌گیرد، در صورتی که طرفین احساس دوستی و همفکری کردند می‌توانند آن را گسترش دهند.

انتخاب مرکز شما به عنوان همکار آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان چه مزایایی برای دانشگاه و کشور دارد؟
در بستر این توافق مرکز ما مرجع بین‌المللی برای برگزاری دوره‌های آموزشی در سطح ملی و بین‌المللی است و با استفاده از تجارب و استانداردهای آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان دوره‌های آموزشی برای دانشجویان و محققان کشور برگزار می‌شود و همچنین امکان صدور گواهی‌های رسمی مشترک نیز وجود دارد.
علاوه بر داخل کشور، این فرصت برای سایر کشورهای همسایه فراهم است و برگزاری دوره‌های آموزشی و ارائه مشاوره‌های تخصصی در سطح منطقه به علاوه اجرای طرح‌های تحقیقاتی مشترک با محققین بین‌المللی به صورت سیستماتیک می‌تواند در دستور کار قرار گیرد.
در واقع به خودی خود هیچ منفعتی ندارد و باید تلاش کنیم تا از این ظرفیت استفاده کنیم. در واقع روی ظرفیت مرکز تحقیقات سرطان برای آموزش و پژوهش در زمینه ثبت سرطان و اپیدمیولوژي سرطان در سطح ایران و همچنین کشورهای همسایه حساب کرده‌اند. در این خصوص با مراکز مشابه دیگری در منطقه قطب ثبت سرطان چون ترکیه و هندوستان هم همکاری خواهیم کرد.
در ضمن با توجه به اینکه برنامه ثبت سرطان در تمام کشورهای دنیا در حال اجراست، این همکاری‌ها موجب انتقال تجارب موفق به کشور خواهد شد. تردیدی ندارم که نتایج این همکاری برای دانشگاه و حتی سایر دانشگاه‌های کشور مفید خواهد بود و موجب می‌شود تحقیقات مرتبط با داده‌های ثبت سرطان از نظر کمی و کیفی توسعه پیدا کنند.  
امیدواریم با حمایت دانشگاه بتوانیم این مأموریت مهم را به خوبی به انجام برسانیم. وظیفه خود می‌دانم که از حمایت‌های جناب آقای دکتر ملک‌زاده، معاون محترم تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در این خصوص تشکر کنم.
 
مراکز تحقیقاتی بین‌المللی چون دانشکده‌ها از ظرفیت‌های بالایی برخوردارند که می‌تواند در تعاملات بین‌المللی مورد بهره‌برداری قرار گیرد، آیا به نظر شما معرفی صحیحی از این توانمندی‌ها تاکنون صورت گرفته است؟
به اعتقاد من تاکنون نگاه دانشگاه بیشتر متوجه فعالیت‌های آموزشی در سطح بین‌الملل بوده و در حوزه پژوهش این اقدامات کمرنگ تر و اغلب توسط خود مراکز تحقیقاتی انجام شده  است. البته دانشگاه هم هیچ‌گاه مانعی برای این ارتباطات ایجاد نکرده است. اخیراً متوجه شدم که معاونت بین‌الملل دانشگاه تصمیم گرفته توجه ویژه‌ای به حوزه پژوهش کند. پرداختن به حوزه تحقیقات، شناسایی تجارب موفق و فرصت‌های همکاری در کشوری در حال توسعه و در شرایط تحریم بسیار اهمیت دارد. تجربه موفق دانشگاه در حوزه آموزش می‌تواند به موضوع پژوهش هم گسترش پیدا کند، چرا که این موضوعات خیلی با هم متفاوت نیستند.
ما در مرکز تحقیقات سرطان در زمینه ارتباطات بین‌المللی تجارب خوبی داریم البته برای بهره‌مندی از آن نیازمند امکانات و حمایت‌های بیشتر از طرف دانشگاه هستیم تا نتایج بهتری حاصل شود و بتوانیم مأموریت خود در حوزه تحقیقات سرطان را بهتر انجام بدهیم.

معاونت بین‌الملل دانشگاه در دوره جدید فعالیت‌های خود بین‌المللی سازی پژوهش را در دستور کار خود قرار داده، دیدگاه شما در این باره چیست؟
ما در ظرفی به نام کشور جمهوری اسلامی ایران قرار گرفتیم که باید در چارچوب آن عمل کنیم. پس باید محیط خودمان را خوب بشناسیم. در این محیطی که شاید برخی دیدگاه‌های بدبینانه وجود داشته باشد، اتفاقات خوبی افتاده است. تنها کافی است نظر محققان و اساتید خارجی که به ایران آمده‌اند را در هنگام ترک از کشور بپرسیم، شاهد خواهیم بود که بسیار تحت تأثیر قرار گرفته‌اند. به خصوص که محققین و استادان دانشگاه با اهداف علمی شرایط ما را ارزیابی می‌کنند و معمولاً آن را مساعد می‌بینند.
فراهم کردن فضای مناسب برای رفت‌وآمد محققان و استادان از مراکز معتبر بین‌المللی حائز اهمیت است که شاید به تعاملات جدی تر در سطوح بالاتر چون وزارت امور خارجه برای توسعه آن‌ها نیاز باشد.
از سوی دیگر باید دنبال فرصت‌های جدید باشیم و تجربیات موفق را در سطح دانشگاه توسعه دهیم.
در کنار این مباحث لزوم تقویت بنیه مالی دانشگاه در حوزه بین‌المللی سازی به ویژه برای اختصاص اعتبار پژوهشی خاص برای فعالیت‌های تحقیقاتی و حمایت بیشتر از اساتید شرکت‌کننده در کنگره‌ها و کنفرانس های بین‌المللی احساس می‌شود.

خبرنگار: مهناز وحیدی