به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران معاونت درمان، به مناسبت هفته سرطان به منظور اطلاع رسانی و افزایش آگاهی اقشار جامعه در زمینه پیشگیری، تشخیص به موقع و درمان بیماری سرطان که از مهم‌ترین اقدامات مددکاری اجتماعی است، این واحد به تهیه یک مصاحبه از الهام نوری نژاد، مدد کار اجتماعی مرکز انستیتو کانسر مجتمع بیمارستانی امام خمینی پرداخت.

 

  اگرچه سرطان یک بیماری است و تشخیص آن تجربه‌ایناخوشایند و غیر قابل باور برای هر فرد است اما باید آن را به عنوان یک مسئله اجتماعی قلمداد کرد. زیرا جنبه‌های مختلف کیفیت زندگی بیمار از قبیل وضعیت روانی، اجتماعی، اقتصادی، تغذیه ای، عملکرد جنسی و… را تحت الشعاع قرار داده و دچار اختلال می‌کند. شعار سال ۱۴۰۰ با عنوان «فاصله‌ها را کم کنیم» به معنای کاهش فاصله بی‌خبری آحاد جامعه از عوامل خطر آفرین ابتلا به سرطان، علائم و نشانه‌های این بیماری، کاهش فاصلهٔ شناسایی یک فرد مشکوک تا زمان تشخیص قطعی او و شروع فرایند درمان و در نهایت کاهش فاصله شهرهای توسعه یافته و شهرهای کم برخوردار و روستاها به امکانات و انواع خدمات تشخیصی و درمانی است. در این راستا نقش مؤثر مددکاران اجتماعی در زمینه اطلاع رسانی، آگاهی بخشی و آموزش به اقشار مختلف مردم جهت پیشگیری، تشخیص و درمان به موقع این بیماری است. تقریبأ ۵۰ درصد از سرطان‌ها با تشخیص به موقع قابل درمان بوده و ۳۰ درصد از انواع آن را می‌توان در مراحل اولیه تشخیص داد. به این ترتیب می‌توان با تشخیص به موقع و شروع فرایند درمان از بسیاری از آسیب‌ها روانی- اجتماعی که به دنبال شرایط بیماری برای فرد بیمار، خانواده او و حتی جامعه به وجود می‌آید، پیشگیری کرد. از دیگر نقش‌های مددکاران اجتماعی هدایت درست بیماران به سیستم‌های ارائه دهنده خدمات حمایتی است. همانطور که گفته شد، شرایط بیماری باعث می‌شود افراد مبتلا به سرطان نیاز به دریافت حمایت‌های درمانی، روانی، اجتماعی و اقتصادی داشته باشند. در این شرایط مددکار اجتماعی با شناسایی منابع اجتماعی و ارجاع درست فرد می‌تواند فشار روانی وارد شده به بیمار را کاهش داده و باعث افزایش انگیزه او جهت ادامه درمان شود.

مددکاران اجتماعی شاغل در سیستم‌های درمانی با فراهم اوردن خدمات روانی- اجتماعی مناسب نقش بسیار کلیدی را در بهبود ترس‌های ناشی از سرطان نظیر  دائمی بودن تغییرات فیزیکی، ترس از بازگشت بیماری  و عود علایم دارند.

همچنین مداخله به موقع و ارتباط با پزشکان به منظورآگاه سازی بیمار از روش‌های درمانی جدید، تفهیم مراحل درمان، پیشرفت‌های درمانی حاصل شده، آماده سازی فرد و خانواده برای مواجه با شرایط دشوار بیماری و اطلاع رسانی‌های لازم به آنها از دیگر مداخلات تخصصی مددکاران اجتماعی است.

 

 

حمایت عاطفی و روانی خانواده و نزدیکان می‌تواند نقش بسیار مهمی در تأمین نیازهای روانی و اجتماعی بیماران مبتلا به سرطان داشته باشد. تشخیص سرطان اولین مرحله محرک تنش زا بعد از اطلاع از وجود آن است که واکنش‌های احساسی متفاوت فرد مانند استرس، اضطراب، پرخاشگری، افسردگی، تنفر، ترس و اندوه را به دنبال دارد و ممکن است فرد با اختلال در خواب، کاهش اعتماد به نفس، انزوا، نداشتن امید به آینده، کاهش میل و قوای جنسی، کاهش وزن، زود رنجی و… مواجه شود. این موارد به خصوص در بیمارانی که دارای عوارض نامطلوب ظاهری هستند پدیدار می­ شود و در زنان شدت بیشتری دارد.

مهم‌ترین اقدام مددکاران اجتماعی در این زمینه سعی در انطباق فرد با شرایط فعلی بیماری و بسیج سیستم خانواده و نزدیکان او برای فراهم کردن حمایت‌های عاطفی و اجتماعی است تا با همراهی و همدلی با بیمار و درک احساست وی از فشارهای روانی او بکاهند. برقراری ارتباط همدلانه خانواده با فرد و ایجاد یک شبکه ایمن براساس نیاز او منجر می­ شود که قدرت جسمانی، روانی و اجتماعی او افزایش یافته و بتواند با بیماری خود کنار بیاید. حمایت عاطفی خانواده موجب می­ شود بیمار احساس کند دیگران دوستش دارند و به او اهمیت می‌دهند. تشویق بیمار به شرکت در محافل خانوادگی، تقویت روابط عاطفی، گوش دادن فعال به مشکلات و دغدغه‌های فرد بیمار و یا هر مسئله‌ایکه ذهن او را درگیر کرده می‌تواند به بهبود رفتار‌های پذیرندگی بیماری و درمان و به تبع آن تسکین درد کمک کند.

 

تاب آوری یعنی توان دوباره بلندشدن از زمین؛ یعنی بازگشت به زندگی عادی پس از تجربه‌ های تلخ و سخت. اگر این ویژگی و توانایی را در خود تقویت کنیم، بعد از تجربه رنج‌ ها وفشارهای زندگی می‌ توانیم دوباره از جا بلند شویم. تاب آوری به ما کمک می‌ کند زخم‌ ها را التیام ببخشیم و لحظه‌ ها را شادتر و آرام‌ تر زندگی کنیم.

در خصوص بیماران مبتلا به سرطان، تاب آوری نوعی سازگاری با بیماری است. هنگامی که تشخیص قطعی بیماری داده می‌شود و فرد از بیماری خود اطلاع پیدا می‌کند، ممکن است با بحران اولیه‌ایتحت عنوان «شوک» مواجه شود. در این شرایط بیمار ممکن است بیماری را انکار کرده یا احساساتی همچون پرخاشگری، خشم و افسردگی را از خود بروز دهد. ناراحتی‌های ناشی از بیماری سرطان باعث می‌شود بیمار در ارتباط با دیگران سوءظن پیدا کرده و نسبت به صداقت رفتار دیگران شک کند. در این زمینه مداخله مددکاران اجتماعی با افزایش سازگاری بیمار با شرایط بیماری، حفظ کیفیت زندگی او و کنترل روابط و شبکه‌های اجتماعی محیط بیمار همراه و همسو است.

مداخلات مددکاری اجتماعی به صورت ارائه مشاوره‌های فردی و گروهی به خانواده بیمار در خصوص پاسخ به نیازهای عاطفی و روانی بیمار و داشتن رابطه قوی و حمایت گر با وی، آموزش خود مراقبتی و نحوه کنار آمدن با عوارض بعد از درمان به فرد است. همچنین مددکاران اجتماعی با حمایت اجتماعی در کاهش استرس و اندوه بیماران نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند. آنها با شنیدن مشکلات بیماران و همدردی با آنها، داشتن تعاملات مثبت و محبت آمیز با بیمار به وی کمک می‌کنند تا روحیه سازگاری با شرایط جدید و محیط بیمارستانی را در خود تقویت کند.    

درآخر، با توجه به اینکه مرکز انستیتو کانسر مجتمع بیمارستانی امام خمینی بزرگترین مرکز ارائه دهنده خدمات درمانی، روانی و اجتماعی به بیماران مبتلا به سرطان است، لطفا پاره‌ایاز خدماتی که در حیطه مددکاری اجتماعی به این گروه هدف ارائه می‌دهید را جهت آشنایی مخاطبان عنوان نمایید.

مرکز انستیتو کانسر در حال حاضر قطب درمان سرطان است و به طور میانگین در ماه سه هزار بیمار مبتلا به سرطان صرفأ جهت انجام شیمی درمانی مراجعه می‌ کنند.

 

اقدامات واحد مددکاری اجتماعی شامل طیف وسیعی از مداخلات تخصصی می‌شود. در گام اول ارزیابی روانی- اجتماعی از وضیت بیمار و خانواده وی صورت پذیرفته و براساس نیاز اصلی شناسایی شده شرایط دسترسی به خدمات مورد نیاز آنها تسهیل می‌گردد. در صورتی که امکان پاسخگویی به نیاز فرد در مرکز درمانی وجود نداشته باشد، مددکار اجتماعی او را به منابع اجتماعی موجود در سطح جامعه ارجاع می‌دهد.

 

در شرایطی که بیمار مبتلا به سرطان و خانواده وی نیاز به دریافت مشاوره‌های فردی، گروهی، زوج درمانی و… داشته باشند، مددکار اجتماعی با ارائه مشاوره و آموزش‌های لازم از بروز تنش‌های روانی در خانواده کاسته و شرایط پذیرش بیماری و نحوه کنار آمدن فرد و اعضای خانواده وی با آن را فراهم نموده و بیمار را تشویق به ادامه درمان می‌کند.

 

یکی دیگر از فعالیت‌های مددکاران اجتماعی در خصوص ایجاد زمینه حمایت‌های مالی جهت تأمین هزینه‌های درمانی و دارویی است. حدود ۸۰ درصد مراجعین واحد مددکاری مشکل تأمین هزینه‌های درمانی و دارویی خود را دارند به همین جهت مددکاران اجتماعی با استفاده از منابع بیمارستانی، نهادهای دولتی مانند کمیته امداد، بهزیستی، هلال احمر، کمیسیون امور پناهندگان و نهادهای غیر دولتی مانند خیرین و موسسات خیریه اقدام به تأمین این هزینه‌ها می‌نمایند.

 

همچنین مددکاران اجتماعی جهت تسهیل فرایند بستری، تفهیم مراحل درمان به بیمار، پیشرفت‌های درمانی حاصل شده و تسریع در ترخیص وی با پزشکان و پرستاران و سایر کادر درمان ارتباط برقرار می‌ کند.

 

از دیگر اقدامات مددکاران اجتماعی فراهم نمودن زمینه اسکان موقت بیمارانی است که از  شهرستان جهت ادامه درمان به بیمارستان مراجعه نموده اند.