به گزارش روابط عمومی دانشکده پیراپزشکی،علی نجفی دانشجوی دوره دکتری تخصصی رشته کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی این دانشکده از رساله خود دفاع کرد، به این بهانه به گفت‌وگو با وی پرداختیم.
لطفاً در مورد سوابق تحصیلی خود توضیح دهید؟
من دوره کارشناسی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی را از سال 1372 تا 1375 در دانشگاه تبریز درس‌خوانده‌ام.در سال 1379 در مقطع کارشناسی ارشد رشته علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تهران پذیرفته‌شده و در سال 1382 فارغ‌التحصیل شدم. پس از یک دهه سابقه کار در پست‌های مختلف سازمانی در دانشگاه علوم پزشکی تهران، در سال 1393 مجدد در آزمون دوره‌های دکتری تخصصی وزارت بهداشت شرکت کرده و با رتبه 2 در مقطع دکتری تخصصی رشته علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی پذیرفته شدم و درنهایت در 20 خرداد 1399 از رساله دکتری خود با نمره عالی دفاع کردم.
در خصوص سوابق کار خود توضیح دهید؟
من عضو هیئت‌علمی نیستم و کار خود را با مسئولیت چند مورد از کتابخانه‌های سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران شروع کردم. کتابخانه‌هایی مانند هفت‌چنار در منطقه 10 تهران و کتابخانه شبانه‌روزی آفتاب واقع در فرهنگسرای انقلاب در منطقه 11 تهران. در سال 1379 با استخدام در دانشگاه علوم پزشکی تهران به‌عنوان کارشناس اطلاع‌رسانی کتابخانه دانشکده پزشکی مشغول خدمت شده و مدتی نیز در معاونت اداری مالی دانشکده مدیر بودم. هم‌زمان وظایف دیگر رسمی و غیررسمی نیز در دانشگاه بر عهده داشته‌ام.
 در خصوص عنوان رساله خود و موضوع و روش انجام آن توضیح مختصر دهید؟
عنوان کار من ارزیابی تطبیقی کارایی کتابخانه‌های دانشکده‌ای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران با رویکرد تحلیل پوششی داده‌ها (DEA) بود.
من در این پژوهش از روش پژوهش ‬ترکیبی اکتشافی به‌عنوان راهبرد پژوهش استفاده کرده کردم که به‌صورت مقطعی (در سال 1397) و در سه مرحله انجام شد. پژوهش شامل شناسایی شاخص‌های به کار گرفته‌شده در مطالعات مشابه قبلی، تعیین شاخص‌های مناسب قابل‌استفاده در ارزیابی کارایی عملکرد کتابخانه‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران با تحلیل پوششی داده‌ها و اجرای مدل و استخراج نمرات کارایی عملکرد 229 کتابخانه‌های دانشگاهی به تفکیک در سه گروه مربوط به سه تیپ دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران، وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بود؛ و درنهایت کتابخانه‌های کارا در هر سه دسته به تفکیک رتبه‌بندی شدند.
در مرحله شناسایی شاخص‌های ورودی و خروجی مورداستفاده در مطالعات قبلی، شاخص‌های مذکور پس از استخراج از مطالعات، به ترتیب فراوانی استفاده، دسته‌بندی شدند. بر اساس یافته‌های این مرحله: منابع و مجموعه کتابخانه، کارکنان و فضای کتابخانه جزو پراستفاده‌ترین شاخص‌های ورودی و گردش منابع، تعداد مراجعین و خدمات و مرجع به‌عنوان شاخص‌های عمده خروجی مورداستفاده در مطالعات بودند. به‌منظور تعیین شاخص‌های مناسب برای استفاده در این پژوهش، 40 شاخص به‌دست‌آمده در مرحله اول، در چهار بعد منابع اطلاعاتی، مالی، انسانی و خدمات دسته‌بندی‌شده و با استفاده از مطالعه دلفی با نظر اساتید و خبرگان رشته نمره دهی و اولویت‌بندی شدند. بر اساس یافته‌های مرحله سوم پژوهش که با اجرای مدل BCC ورودی محور بر روی‌داده‌های عملکرد کتابخانه‌های مورد ارزیابی انجام شد،39 درصد کتابخانه‌های گروه دانشگاه‌های تیپ یک و حدود 75 درصد کتابخانه‌های گروه دانشگاه‌های تیپ دو و سه کارا شناسایی شدند. همچنین برای هرکدام از کتابخانه‌های ناکارا، کتابخانه‌های مرجعی از بین واحدهای کارا به‌عنوان الگو معرفی شدند؛ و درنهایت کتابخانه‌های کارای برتر هر گروه با استفاده از اجرای مدل ابرکارایی اندرسون پیترسون شناسایی و معرفی شدند.
عمده‌ترین شاخص‌های اصلی مؤثر در ناکارایی کتابخانه‌های ناکارای مربوط به دانشگاه‌های تیپ یک به ترتیب ظرفیت صندلی مطالعه، مساحت فضای کتابخانه، تعداد کتب و تعداد کارکنان بودند؛ و در کتابخانه‌های مجموعه دانشگاه‌های تیپ دو شاخص‌های عمده مؤثر در پایین آمدن امتیاز کارایی کتابخانه‌های ناکارا به ترتیب شامل تعداد کارکنان، میزان حقوق و مزایا، مساحت فضای کتابخانه و تعداد کامپیوترهای موجود در کتابخانه بودند؛ و در مورد کتابخانه‌های دانشگاه‌های تیپ سه شاخص‌های اصلی مؤثر در ناکارایی آن‌ها به ترتیب: ظرفیت صندلی مطالعه کتابخانه، مساحت فضای کتابخانه و کتب اضافه‌شده در طی یک سال اخیر بودند. بر اساس خروجی مدل اندرسون پیترسون که برای رتبه‌بندی واحدهای کارا استفاده می‌شود، واحدهای برتر ازنظر عملکرد در بین کتابخانه‌های سه تیپ دانشگاهی مورد ارزیابی، شناسایی و معرفی شدند.
آیا مطالعه مشابهی در این زمینه در ایران انجام‌شده است؟
در حوزه کتابخانه‌های علوم پزشکی کشور این اولین مطالعه ارزیابی با این روش به‌حساب می‌آید. ولی مطالعات محدودی در حوزه کتابخانه‌های عمومی و سه مورد نیز در مورد کتابخانه‌های دانشگاهی وزارت علوم مطالعه انجام‌شده است.
 آیا مطالعه مشابهی در این زمینه در خارج از کشور انجام‌شده است؟
در مورد کتابخانه‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی خیر انجام‌نشده و این اولین مورد است ولی در مورد کتابخانه‌های عمومی و حوزه‌های موضوعی دیگر مطالعاتی صورت گرفته است.
  مهم‌ترین مانع انجام طرح خود در مراحل مختلف چه می‌دانید؟
در کل جمع‌آوری داده‌ها در ایران یکی از دشوارترین مراحل انجام پژوهش است و به‌خصوص اگر این داده‌ها مربوط به عملکرد سازمانی باشد که قرار باشد به‌عنوان ابزاری برای ارزیابی عملکرد و قضاوت به کار رود؛ بنابراین باوجود همکاری صمیمانه همکاران مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی وزارتخانه جناب آقای دکتر کبیری و خانم دکتر فضلی، گردآوری داده‌های موردنیاز پژوهش با دشواری انجام شد.
عدم امکان دسترسی به داده‌های کامل مربوط به عملکرد سنوات قبل، ناقص بودن داده‌های مربوط به شاخص‌های جدید مانند انواع منابع الکترونیکی در کتابخانه‌ها و میزان سرویس‌دهی آن‌ها، عدم امکان کنترل دقیق برخی از شاخص‌های عملکردی اعلام‌شده از طرف کتابخانه‌ها، عدم بهره‌مندی ازنظرت دانشجویان؛ از دیگر محدودیت‌های این پژوهش بودند.
  نتیجه و دستاورد پژوهش خود را چه می‌دانید؟
ارزیابی جامع و مداوم عملکرد کتابخانه‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور این امکان را برای آن‌ها فراهم می‌کند که با مقایسه عملکرد خود با کتابخانه‌های دارای بهترین عملکرد، زمینه‌ساز استفاده از روش الگویابی شوند؛ که امروزه به‌عنوان یکی از روش‌های مطلوب ارزیابی در حوزه صنعت و تجارت مطرح است. فهرست شاخص‌های تعیین و ارائه‌شده برای ارزیابی کارایی کتابخانه‌های دانشگاهی در این پژوهش، بستر لازم را برای انجام مطالعات بیشتر با انواع مدل‌های تکنیک تحلیل پوششی داده‌ها و طراحی سامانه ارزیابی برخط این نوع کتابخانه‌ها را فراهم نموده است.
 استفاده از اطلاعات و گزارش تحلیلی مدل‌های BCC و پیترسون اندرسون اجراشده در این پژوهش می‌تواند متولیان امور کتابخانه‌های دانشگاهی در وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها را به سمت ارتقای بهره‌وری کتابخانه‌ها به‌خصوص کتابخانه‌های دانشگاه‌های تیپ یک فراهم کند. کتابخانه‌های ناکارا می‌توانند با توجه به جزئیات دلایل ناکارایی خود که در گزارش‌های تحلیل ارائه‌شده است نسبت به برنامه‌ریزی و تغییر برنامه‌های کاری خود در جهت اصلاح عملکرد خود به‌منظور رسیدن به مرز کارایی اقدام کنند.
از کار شما چند مقاله تهیه‌شده است؟
یک مقاله پذیرش نهایی شده و در نوبت چاپ قرار دارد. حداقل دو مقاله دیگر در حال نگارش و آماده‌سازی است.
دکتر سارا امام قلی پور عضو هیئت‌علمی دانشکده بهداشت و دکتر فاطمه شیخ شعاعی عضو هیئت‌علمی دانشکده پیراپزشکی اساتید راهنما و دکتر سید حسین رضوی حاج‌آقا عضو هیئت‌علمی دانشگاه خاتم و دکتر داود معصومی دکتری مدیریت از دانشگاه GALVE سوئیس اساتید مشاور این پژوهش بودند. دکتر حسین درگاهی عضو هیئت‌علمی دانشکده بهداشت، دکتر پیام کبیری عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و رییس مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی وزارت بهداشت، دکتر محمدحسن زاده عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس و دکتر علیرضا نوروزی عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران، داوری آن را بر عهده داشتند.