جایگاه دانشگاه علوم پزشکی تهران کاملاً مشخص است این مجموعه شماره یک کشور در آموزش عالی علوم پزشکی و حتی می‌توان براساس سابقه، فعالیت‌ها، تولیدات علمی و میزان تأثیرگذاری این تولیدات ادعا کرد مهم‌ترین دانشگاه کشور است و نقش آن با سایر مراکز علمی قابل‌مقایسه نیست. از سوی دیگر کشور ایران در منطقه و جهان همواره به لحاظ علمی زیر ذره‌بین بوده است به عنوان مثال در رشته گوارش که حیطه تخصصی من است، شاید کمتر کسی باور کند که ما داروهای روز گوارش و کبد را به طور کامل در کشور می‌سازیم و در دیگر ابعاد علمی نیز همین‌طور است پس این دستاوردها سبب شده که ایران در بعد آکادمیک بین‌الملل همواره برای دنیا اهمیت داشته باشد.

در شرایط زمانی فعلی یعنی همه‌گیری ویروس کرونا، موفقیتی دیگر در کارنامه قبلی کشور در حیطه بهداشت، درمان و پزشکی ثبت شد و ایران که پس از چین و کشورهای هم‌مرزش به عنوان نخستین کشور با این ویروس ناشناخته درگیر و به نوعی غافلگیر شد، دقیقا مانند اتفاقی که طی هفته‌های بعد برای بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی با آن سطح از امکانات و پیشرفت روی داد، خوشبختانه با اذعان دوست و دشمن، در مانور عظیم نظام سلامت، بهداشت، درمان و در رأس آن دانشگاه‌های علوم پزشکی توانست از این بحران سربلند بیرون بیاید و  آمار، ارقام و نمودارها حاکی است که ما تا حد قابل‌توجهی موفق شده‌ایم، این بیماری را کنترل کنیم و این مهم بار دیگر کشور ما را در کانون توجه قرار داد. خوشبختانه در دانشگاه علوم پزشکی تهران با فعالیت‌هایی که همکاران در حوزه بین‌الملل انجام داده‌اند طی هفته‌های اخیر ارتباطات بسیار خوبی با اساتید، متخصصان و دانشمندان دنیا شکل گرفته و فرصت بسیار مغتنمی برای تبادلات تجربیات در حوزه ویروس کرونا از جمله سمپوزیوم- وبینار بین‌المللی آموزش عالی به وجود آمد که به نظر می‌رسد بار دیگر محافل علمی دنیا را در شرایطی که کشور تحت تأثیر ظالمانه‌ترین شکل تحریم‌ها قرار دارد و تبلیغات و اخبار منفی به شدت منتشر می‌شود، متوجه ایران و قدیمی‌ترین و برترین دانشگاه علوم پزشکی آن خواهد کرد.

من فکر می‌کنم برگزاری این سمپوزیوم در کنار اثرات مثبتی که ذکر شد در نشان دادن جایگاه دانشگاه در سطح بین‌المللی نقش بسیار مهمی ایفاء می‌کند و یکی از اقداماتی است که می‌تواند سطح علمی و پزشکی ایران را در  دنیای آکادمیک بار دیگر به رخ بکشد.

به طور کلی پدیده‌ای چون کرونا ممکن است هر صد سال یا 150 سال یکبار اتفاق می‌افتد و حالا اتفاق افتاده و همه ابعاد زندگی بشر از ساده‌ترین سرگرمی‌ها چون سینما، تئاتر و سفرهای تفریحی تا آزمایش‌های علمی، فعالیت‌های پژوهشی و البته آموزش عالی (کلاس‌ها، خوابگاه‌ها و مدل‌های آموزشی) را تحت تأثیر قرار داده و صدها و شاید هزاران معما و مسأله جدید در ابعاد مختلف را مطرح کرده است.

با تکیه بر اینکه تمرکز این سمپوزیوم- وبینار بر روی بین‌المللی سازی آموزش عالی تحت تأثیر بحران کرونا است و با توجه به اینکه اپیدمی در کشور ما شاید زودتر از دیگر کشورها اتفاق افتاده و ما موفق شده‌ایم این بحران و مشکلات اورژانسی‌اش را حل کنیم، شاید وقت آن رسیده که اساتید، کارشناسان و دانشجویان حوزه علوم پزشکی ما با دقت بیشتر به ابعاد مختلف این پدیده و آثارش نگاه کنند.

به اعتقاد من حرف‌هایی که در این سمپوزیوم زده می‌شود و گفت‌وشنود و تبادل علمی که با دانشمندان این عرصه صورت می‌گیرد، می‌تواند افق‌های تازه‌ای را پیش رو قرار دهد چرا که همگی ما در ابتدای راه قرار داریم، این حیطه بسیار بکر است و پزشکان و متخصصان ایرانی طی این مدت صرفاً مصرف‌کننده کارهای دیگران نبوده‌اند؛ بنابراین موضوعات سمپوزیوم برای همه ما بسیار جذاب خواهد بود.

 

متأسفانه تهدیدات ناشی از شیوع و همه‌گیری ویروس کرونا ابعاد بسیار وسیعی را در برمی‌گیرد.

در سطح دنیا و بسیاری از کشورهایی که قدمت دانشگاه‌ها و مراکز علمی‌شان به چند صد سال می‌رسد و به اندازه کافی برای کشور خود، کارشناس و متخصص و فارغ‌التحصیل تربیت کرده‌اند، بخش کوچکی از ظرفیت دانشگاه‌ها متوجه تربیت و پرورش نیروی انسانی است و بخش عمده ظرفیت آن‌ها به کسب‌وکار و تجارت از طریق آموزش عالی اختصاص یافته است.

امروز دانشگاه‌های بزرگ و شناخته‌شده جهان به دنبال تربیت نیروی انسانی برای اقصی نقاط جهان هستند دقیقاً مانند اتفاقی است که برای صادرات یک محصول رخ می‌دهد و ضمن درآمدزایی و ارزآوری قابل‌توجه، به لحاظ معنوی نیز از مزایای افراد مستعد با ملیت‌های مختلف در لابراتوارها و آزمایشگاه‌ها بهره می‌برند، مسائل مربوط به تحقیق و توسعه (R&D) کشورهای خود را به حداقل می‌رسانند و در مجموع آموزش عالی برای آن‌ها یک کسب‌وکار و تجارت بین‌المللی محسوب می‌شود.

در شرایط بحران کرونا که همه تجارت‌های بین‌المللی دستخوش تغییرات بزرگی شده است، آموزش عالی نیز مستثنا نبوده و ضرباتی جدی‌ متحمل شده است. به طور مثال میزان ترددهای علمی بین‌المللی به شدت کاهش یافته، صدور روادید بین‌المللی صدمات شدیدی دیده، دوره‌های آموزشی ناتمام مانده‌اند و از همه مهم‌تر تبادلات و جابجایی اساتید و دانشجویان به کمترین میزان ممکن رسیده است. اما در خصوص فرصت‌های ناشی از شیوع این ویروس، به نظر می‌رسد باید تدابیر گسترده‌تری اندیشیده شود که به طور حتم نیازمند زمان بیشتری است. از نظر من انسان‌های باهوش اصولاً از تهدیدها فرصت می‌سازند پس حال که به واسطه برگزاری این سمپوزیوم امکانی برای تبادل تجارب و اندیشه‌ها فراهم شده، فرصت مغتنمی است که با بهره‌گیری از ایده‌ها و تفکرات متخصصان و صاحب‌نظران به راهکارهای جدید و ایده‌های نوآورانه برای مقابله جدی‌تر با تهدیدات پیش رو دست یابیم.

 

شاید حرکت به سمت آموزش‌های مجازی و از راه دور در شرایط کنونی بهترین راه برای ادامه مسیر بین‌المللی سازی دانشگاه‌ها و آموزش بین‌الملل باشد. این رویکردی است که دانشگاه علوم پزشکی تهران با شیوع کرونا تمرکز بیشتری روی آن داشته و شاید این بحران بیش از گذشته مجموعه دانشگاه را متوجه این ظرفیت عظیم و بالقوه کرده است.

از سوی دیگر می‌توان دوره‌های مشترک با دانشگاه‌ها و مراکز علمی دیگر کشورها را دستور کار قرارداد. به طور مثال دوره‌های دکترای تخصصی مشترک که به دانشجویان امکان گذراندن دوره تحصیلی را در نقاط مختلف جهان به صورت حضوری و غیرحضوری بدهد. 

همچنین به نظر می‌رسد با توجه به اثرگذاری کرونا بر رفت‌وآمدهای بین‌المللی و محدودیت‌هایی که در این باره وجود دارد، استقرار نظام‌های سلامت در کشورها و ایجاد سیستم‌های واکنش سریع به تهدیدات سلامت در دنیا باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.

البته تمامی این راهکارها در سطح پیشنهاد و نیازمند بررسی‌های کارشناسی خواهد بود ضمن اینکه برای رسیدن به نتایج  مورد نظر نیازمند بسترسازی و فراهم کردن زیرساخت‌های مورد نیاز هستیم.

 

به طور حتم تفاوت‌هایی میان دوران پیش از کرونا و شرایط نرمال جدید وجود خواهد داشت که تعاملات و ارتباطات دانشگاه‌ها و مراکز علمی جهان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد با این حال هیچ نظر قطعی نمی‌توان داد تنها می‌توان حدس‌هایی در این باره زد.

به عنوان مثال اطلاعات و داده‌های عظیمی در خصوص کرونا در آزمایشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و سیستم‌های بهداشت سرپایی کشورها وجود دارد که یکپارچه‌سازی آن‌ها بسیار اهمیت خواهد داشت به تعبیری با یکپارچه‌سازی این اطلاعات امکان به اشتراک گذاشتن داده‌های سلامت به صورت آنلاین در رفت‌وآمدهای بین‌المللی به وجود می‌آید که ضمن حفظ و تداوم ارتباطات می‌تواند مسائل مربوط به سلامت و بهداشت را تا حد زیادی کاهش دهد.

من بسیار خوشبینم که در ادامه این مسیر با بهره‌گیری از هوش و استعداد بشر و پیشرفت‌های قابل‌ملاحظه تکنولوژی، راهکارهای مؤثر و کارآمدی برای آموزش بین‌الملل اندیشیده شود ممکن است ترانسفر دانشجویی در سطح بین‌قاره‌ای کاهش یابد اما شاید تبادلات منطقه‌ای جایگزین خوبی برای آن باشد از سوی دیگر دانشگاه‌ها و مراکز علمی جهان مقوله توسعه شعب خود در کشورهای هدف را بیش از گذشته جدی گرفته و تا جایگزین رفت‌وآمدهای فیزیکی شود.

 

دهه‌هاست که بحث تمرکززدایی (Decentralization) علم مطرح و در بسیاری از نقاط جهان اتفاق افتاده است. یعنی سیاست آموزش عالی به این سمت حرکت کرده که در گوشه گوشه جهان اتفاقات آموزشی و علمی روی دهد و با در کنار هم قرار گرفتن آن‌ها دستاوردهای علمی شکل گیرد.

بدون شک بین‌المللی سازی در سایه بحران‌هایی چون کرونا تعطیل نخواهد شد اما شکل و شمایل آن متأثر از شرایط تغییر خواهد کرد. دانشگاه‌ها را نمی‌توان بدون ارتباطات و همکاری‌های بین‌المللی متصور بود چرا که اعتلای آن‌ها از این مسیر می‌گذرد و پیشرفت و توسعه مراکز علمی امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند تعاملات آکادمیک است.

شاید الآن نتوان در مورد خط‌مشی جدید مجموعه‌های علمی و آکادمیک جهانی قاطعانه نظر داد اما به طور حتم دیر یا زود همگی راه خود را خواهیم یافت.