به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران معاونت درمان، به مناسبت روز جهانی داوطلب با مریم پورزرندیان کارشناس مسئول مددکاری اجتماعی بیمارستان ضیائیان به گفت و گو پرداختیم.

لطفأ خودتان را معرفی کنید.
 مریم پورزرندیان، کارشناس مسئول واحد مددکاری اجتماعی بیمارستان ضیائیان هستم.

به مناسبت روز داوطلب لطفأ در مورد علت نام گذاری این روز و سیر تاریخی که طی کرده است، به صورت خلاصه توضیح دهید.
سازمان ملل متحد  “UN”  در سال 1985 در بیانیه ای 5 دسامبر، مصادف با 14 آذر ماه را به دلیل اهمیت و تأثیر شگرفی که وجود گروه های داوطلب در جوامع بشری داشته، به عنوان روز داوطلب معرفی کرده است. این سازمان با گردهم آوردن سازمان های دولتی و مردم نهاد، گروه های اجتماعی، مدنی و بخش خصوصی سعی می کند بر اهمیت فعالیت های داوطلبانه در توسعه محلی، ملی و بین المللی تاکید کند و آگاهی عمومی را در خصوص این موضوع افزایش دهد. در واقع این روز بهانه ای برای تقدیر و تشکر از داوطلبان و تشویق سایر افراد به پیوستن به گروه های داوطلب و تشکل های مردمی است.

در ایران  شرکت در مشارکت های اجتماعی و اقدامات داوطلبانه پیشینه قدیمی دارد. در حوادث و بلایای طبیعی، جنگ ها و ... مردم نوع دوست کشور ما همواره بصورت خودجوش و داوطلبانه در میدان حضور داشته اند. اقدامات نیروهای داوطلب در 8 سال جنگ تحمیلی در یادها و خاطره ها ماندگار است. در زلزله های اخیر بیشترین حجم کمک ها از سوی نیروهای مردمی و داوطلب به مناطق زلزله زده سرازیر شد. بحث ریشه کنی فلج اطفال که با مشارکت نیروهای بسیجی صورت گرفت، نیروهای جهادی و اقداماتی که جهت سازندگی خرابی های پس از جنگ صورت دادند و صدها نمونه مشابه همه از وجود پتانسیل بالقوه خدمت رسانی در بین مردم ایران خبر می دهند.

از نظر شما مشارکت آحاد جامعه در امور داوطلبانه چه فوایدی برای این افراد دارد؟
مشارکت در امور داوطلبانه عام المنفعه، تاثیرات مثبت فراوانی بر سلامتی جسمی و روانی افراد دارد. آنها مهارتهای جدیدی فرا می گیرند، دوستان جدیدی می یابند، زندگی آنها پرشورتر و معنادارتر می شود، احساس می کنند مسئولیت اجتماعی خود را انجام داده اند، احساس می کنند برای جامعه خود مفیدند. همه این موارد در مجموع باعث می شود، افراد داوطلب از وضعیت جسمی و روحی بهتری نسبت به افرادی که کار داوطلبانه انجام نمی دهند، برخوردار شوند.

لطفا در خصوص رابطه فعالیت های داوطلبانه با مددکاری اجتماعی توضیح دهید.
هدف اصلی مددکاران اجتماعی تأمین رفاه و افزایش سطح رضایتمندی از زندگی در بین اقشار مختلف جامعه و بویژه گروه های کمتر برخوردار است بنابر این کلیه اموری که به زندگی بهتر و افزایش توانمندی و رفاه افراد منجر می شوند مورد حمایت مددکاران اجتماعی است.

انجام فعالیتهای داوطلبانه در بیمارستان ها در چه زمینه هایی می تواند صورت پذیرد؟
مدنظر قراردادن خدمات داوطلبانه در حوزه سلامت و در ساختار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ضروری است چرا که این امر ضمن کاهش بار فشار شغلی کارکنان شاغل در بیمارستان ها، به افزایش کیفیت خدمات درمانی ارائه شده به بیماران نیز کمک می کند.
از جمله خدماتی که میتواند به واسطه نیروهای داوطلب در بیمارستان ها ارائه می شود، کمک به بیماران فاقد همراه مؤثر یا بیماران دارای همراه که همراه آنها نیاز به چند ساعت وقت برای رسیدگی به کار، خانواده یا استراحت دارند،است. همچنین راهنمایی و همراهی بیماران سردرگم در مراکز درمانی(بیماران شهرستانی، سالمند یا ناتوان) جهت مراجعه به بخش مورد نظر و دریافت خدمات مدنظرشان نیز میتواند توسط این افراد صورت پذیرد. نگهداری از کودکان و نوزادان خانواده های مراجعه کننده به بیمارستان جهت فراغ بال در عیادت از بیماران یا مراجعه به درمانگاه ها نیز از دیگر خدماتی است که میتواند توسط این افراد ارائه شود.
با توجه به اینکه تعدادی از بیماران ممکن است تنها و فاقد همراه باشند، میتوان به کمک داوطلبان از آنها عیادت نمود تا ضمن همدرکی با این بیماران، آنها را به ادامه درمان ترغیب کرد. در شرایطی که بین بیماران، افراد بی سواد یا ناتوانی مشاهده شدند، نیروهای داوطلب می توانند به آنها کمک نموده تا ضمن حفظ استقلال شخصی کتاب های مورد علاقه خود را مطالعه کنند. بعلاوه جابجایی بیماران سرپایی ناتوان با استفاده از صندلی چرخدار نیز میتواند با کمک گروه ها داوطلب صورت پذیرد.
همکاری با گروه های گوناگون در بیمارستان در زمینه اجرای برنامه های تفریحی، هنری و نمایشی نشاط آور برای بیماران به خصوص سالمندان و کودکان، ارائه آموزش های مختلف به کودکان بستری از جمله آموزشهای هنری، بازی درمانی، دروس مدرسه و ...، تهیه جزوات، پمفلت، پوستر، کتابچه و سایر رسانه های آموزشی ، برگزاری گردشهای دسته جمعی برای بیماران، انجام امور تحقیقاتی در حیطه های تخصصی، برگزاری بازارچه های خیریه به نفع بیماران از دیگر اقداماتی است که میتواند توسط افراد داوطلب انجام پذیرد.

فعالیت های داوطلبانه در سطح جامعه در چه زمینه هایی می تواند محقق شود؟
با توجه به اینکه نیروهای داوطلب از تمام اقشار جامعه با انواع تخصص ها می توانند باشند، در بسیاری از زمینه ها متناسب با احساس نیاز جامعه میتوان از مشارکت حداکثری آنها بهره برد که در اینجا به چند مورد آنها اشاره خواهم کرد. برای مثال در زمینه ارتقا سطح بهداشت و سلامت جامعه میتوان از افراد متخصص و حرفه ای همچون پزشکان و پیراپزشکان، هنرمندان، مهندسان و... در قالب گروه های داوطلب و سمن ها با هدف توانمند سازی مردم مناطق کم برخوردار استفاده کرد.
ارتقا سطح بهداشت محلات و به خصوص مناطق کم بهره مند در زمینه های دسترسی ساکنان به آب شرب سالم، امحا زباله، آموزش نکات بهداشتی و تغذیه ای ، شناسایی سالمندان، بیماران و افراد ناتوان در سطح محلات و کمک به خانواده آنها جهت افزایش کیفیت زندگی این افراد از مواردی است که با استفاده از ظرفیت نیروهای داوطلب موجود در محلات میتواند محقق گردد. همچنین میتوان با اتکا به نیروهای داوطلب دوره های آموزشی برای کودکان کار جهت ارتقاء سطح بهداشت و سواد آنها برگزار نمود. مورد دیگر آنکه میتوان با فراهم نمودن زیرساخت های لازم بازارچه های خیریه ای با هدف کمک به اقشار کم درآمد و یا  تأمین هزینه های درمان بیماران برپا کرد.

از دیدگاه شما چه مشکلاتی بر سر راه انجام فعالیتهای داوطلبانه وجود دارد؟
یکی از مشکلات عمده نبود تعریف قانونی در خصوص فعالیت های داوطلبانه در ادارات و ارگانهای دولتی می باشد، در حالیکه در برخی کشورها انجام امور داوطلبانه باعث افزایش شان اجتماعی داوطلبان شده و یک امتیاز اجتماعی برای آنان محسوب می شود. از طرف دیگر به اندازه کافی از ظرفیت های فرهنگی جهت آگاه سازی و تشویق اقشار جامعه نسبت به مشارکت در امور داوطلبانه استفاده نشده است که این مسئله منجر شده تا آحاد جامعه تمایلی به حضور مؤثر در بحث خدمت داوطلبانه نداشته باشند. همچنین  با توجه به درگیری اکثریت جامعه در مشکلات اقتصادی و معیشتی، افراد انگیزه و اشتیاق کافی جهت ورود در امور داوطلبانه را ندارند.

به عنوان یک فرد متخصص در این حوزه، چه پیشنهاداتی جهت رفع این چالش ها مدنظرتان است؟
در گام اول میبایست بستر مناسبی در مراکز و ارگانهای دولتی جهت انجام فعالیت داوطلبانه فراهم گردد از جمله تشکیل سازمان داوطلبین در تمام نهاد های دولتی. تهیه بانک اطلاعاتی جامع از داوطلبین حرفه ای  و غیرحرفه ای نیز راهکار دیگری است که در شناسایی و گزینش افراد داوطلب متناسب با تخصص آنها میتواند بسیار سودمند باشد. همچنین اطلاع رسانی های گسترده با استفاده از ظرفیت های فرهنگی موجود در خصوص تأثیرات مثبت فعالیت های داوطلبانه با هدف تشویق گروه های مختلف جامعه نسبت به این امر از دیگر مواردی است که میتواند در این زمینه راهگشا باشد. بعلاوه میتوان یکسری راهکارهای تشویقی را جهت افزایش انگیزه فعالیت های داوطلبانه در نظر گرفت تا مشارکت افراد در زمینه مذکور بالا رود. ارائه گزارشات ماهانه در خصوص فعالیت های داوطلبانه صورت گرفته و نمایش دستاوردهای مثبت این فعالیت ها از طریق رسانه های جمعی نیز از دیگر اقداماتی است که جهت جلب اعتماد آحاد جامعه و رفع چالش های موجود میتوان از آنها بهره برد.

لطفأ توضیح دهید روند انجام فعالیتهای داوطلبانه در سطح جهان و در کشور های مختلف چگونه است؟
امروزه کار داوطلبانه در کشورهای غربی از جمله سوئد، آمریکا، کانادا و هلند بسیار رایج است. داوطلبان در بیمارستان ها، مراکز نگهداری سالمندان و کودکان بی سرپرست، انجمن های محیط زیست، بنیاد امور خیریه و مانند این ها به ارائه خدمات داوطلبانه مشغول می شوند. سابقه برگزاری کار داوطلبانه در این کشورها به اندازه دو دهه از مردم ایران جلوتر است و تا به حال قدم های زیاد و مهمی در این زمینه برداشته اند.

لطفأ تجربه خود را در خصوص کار داوطلبانه مطرح کنید.
تجربه من مربوط به اجرای طرح سلامت یار در سالهای 1397 و 1398در بیمارستان ضیائیان به عنوان بیمارستان منتخب دانشگاه علوم پزشکی تهران میباشد. طرح  سلامت یار در سال ۱۳۹۷ با هدف استفاده از ظرفیت داوطلبان آموزش دیده و منتخب  هلال احمر به منظور افزایش رفاه حال بیماران قبل از پذیرش و بستری در بیمارستان ضیائیان اجرائی شد. این نیروهای داوطلب که زیر نظر واحد مددکاری اجتماعی به بیماران خدمت رسانی می کردند، در ابتدای ورود بیمارانی که جهت مراجعه به پزشک سردرگم بودند، در کنار آنها قرار گرفته و راهنمایی بیمار را بصورت مطلوب  عهده دار می شدند و تا زمانی که بیمار به خدمت آنها نیاز داشت، در کنار وی می ماندند.
سلامت یاران که دوره های آموزشی را زیر نظر مدرسان وزارت بهداشت گذرانده و در بدو ورود به بیمارستان توسط واحد مددکاری اجتماعی با همه بخشها و قسمت های مختلف آشنا شده بودند، در جهت کمک به گروه هدف مددکاری اجتماعی فعالیت کرده و خاطره خوشی را برای بیماران کادر درمان بجا گذاشتند. با توجه به شیوع ویروس کرونا، متأسفانه فعالیت آنان متوقف شد، که امید است با کاهش موج بیماری کرونا و افزایش حضور بیماران مجددأ امکان استفاده از خدمات این گروه حرفه ای فراهم شود.

و سخن پایانی شما؟
امیدوارم با توجه به ظرفیت بسیار بالای گروه های داوطلب امکان استفاده از خدمات آنان در بیمارستان ها بیش از پیش فراهم شده و مانند کشورهای دیگر بتوانیم بصورت هدفمند از این ظرفیت استفاده کنیم.