به گزارش روابط عمومی معاونت غذا و دارو به نقل از واحد تحقیق و توسعه: مسموميت با قارچ هاي سمي      (Poisonous Mushrooms)  يكي از علل بروز مسموميت هاي ناشي از سموم طبيعي در جهان محسوب مي شوند. از ميان بيش از 5000 گونه قارچ، تنها در حدود 100 گونه آن براي انسان سمي محسوب مي شوند. هر چند مسموميت ناشي از مصرف قارچ هاي سمي در انسان جزء مسموميت هاي شايع در جهان نمي باشد، با اين وجود به علت بالا بودن نسبي ميزان مرگ و مير در برخي از انواع اين نوع مسموميت ها، اطلاع رساني مناسب و علمي و آگاهي از راهكارهاي پيشگيري از بروز اين نوع مسموميت ها، به ويژه جهت عموم جامعه، بسيار مهم است.
ميزان شيوع مسموميت با قارچ ها بطور كلي تابعي از شرايط جغرافيايي و آب و هوايي منطقه مي باشد. بطوري كه در كشورها و مناطقي كه داراي شرايط مناسب آب و هوايي براي رويش قارچ ها به صورت خودرو مي باشد، شيوع مسموميت با اين عوامل نيز بيشتر است. اكثر موارد مسموميت هاي گزارش شده با قارچ هاي سمي  به علت مصرف خوراكي تصادفي گونه هاي سمي قارچ به جاي گونه هاي خوراكي آن مي باشد و بيشتر در افرادي كه در فصول رويش قارچ ها (بيشتر اوايل فصل بهار و پاييز) نسبت به جمع آوري گونه هاي سمي قارچ به زعم خوراكي بودن آنها اقدام مي كنند.، مشاهده مي شود.
سخنگوی واحد تحقیق و توسعه در خصوص طبقه بندي مسموميت هاي قارچي گفت: با توجه به تنوع زياد در انواع جنس و گونه هاي قارچ ها، پيچيدگي هاي موجود در طبقه بندي آنها ( به علت وجود شباهت ها و تفاوت هاي ظاهري در شكل شناسي (مرفولوژي)، معمولاً براي طبقه بندي مسموميت ناشي از قارچ ها بر اساس انواع مواد سمي موجود در آنها استفاده مي شود. اين مسموميت ها داراي طيف وسيعي بر اساس شدت (مسموميت هاي خفيف، متوسط و شديد)، علايم و نشانه هاي باليني ( بروز اختلالات گوارشي ( تهوع، استفراغ، اسهال، دردهاي شكمي، زردي چشم، يرقان)، اختلالات متابوليك (كاهش قند خون، اختلالات الكتروليت ها و هورمون هاي تيروئيدي)، اختلالات عصبي( تشنج، بيقراري، توهم)، اختلالات كليوي)، زمان بروز مسموميت (مسموميت هاي حاد كه علايم و نشانه هاي باليني دركمتر از 6 ساعت از مصرف ظاهر مي شوند) و يا مسموميت هاي تاخيري (كه علايم و نشانه هاي اوليه بيشتر از 12-6 بعد از مصرف قارچ سمي آغاز شده و با گذشت زمان پيشرفت نموده و ممكن است در طي 6-2 روز بعد باعث مرگ شود)، اعضاي حياتي درگير در مسموميت (مانند: دستگاه گوارش، كبد، كليه، سيستم عصبي) مي باشند. خوشبختانه در بيش از نيمي از موارد مسموميت هاي قارچي، شدت مسموميت خفيف بوده وعلايم و نشانه هاي باليني در مسموم خودبخود محدود مي شوند. با اين وجود، برخي از گونه هاي قارچ هاي سمي قادر به ايجاد مسموميت هاي شديد بوده و در صورت عدم درمان مناسب  مي توانندكشنده باشند.
وی افزود: يكي از مهم ترين انواع قارچ سمي كه مصرف خوراكي آنها مي تواند سبب بروز مسموميت هاي شديد و كشنده شود، از جنس هاي آمانيتا(Amanita)، گالرينا (Galerina) و  لپيوتا (Lepiota) مي باشند. انواع متنوع گونه هاي مذكور مي توانند در صورت مصرف خوراكي سبب بروز مسموميت هاي شديد در انسان شوند (مانند: گونه هاي A. Phalloides, A. Virosa, A. Verna).
وی ادامه داد: وجود انواع  جنس و گونه  هاي مختلف قارچ هاي سمي در كشور ما  كه به صورت خودرو به ويژه در نواحي كوهستاني، كوهپايه اي و جنگلي در استان هاي غربي كشور مانند: كرمانشاه، كردستان، لرستان، آذربايجان، همدان و قزوين وجود دارند، سبب شده كه هر ساله  گزارش هايي به صورت موردي از مسموميت هاي انفرادي و يا جمعي به ويژه در فصول رويش (اوايل بهار و پاييز) در افرادي كه به علت ناآگاهي و با هدف  تهيه و مصرف خوراكي  قارچ ها اقدام به جمع آوري قارچ هاي خودرو از نواحي كوهستاني، كوهپايه اي و جنگلي  نموده و بعد از مصرف آنها دچار مسموميت مي شوند، وجود دارد. در سال جاري( 1397)، به علت شرايط مناسب آب و هوايي نظير بارش هاي فراوان، دماي بين 27 تا 31 درجه و نور كافي آفتاب، رويش خودرو اين گونه ها به ميزان زياد در استان هاي مذكورگرديد. از آنجا كه تشخيص و افتراق انواع قارچ هاي سمي از انواع غيرسمي  كه مصارف خوراكي دارند، امري علمي است و تنها بر اساس آزمايش هاي تخصصي گياه شناسي و شيميايي و توسط متخصصان وكارشناسان مجرب امكان پذير است و امكان شناسايي آنها  تنها بر اساس خصوصيات ظاهري (شكل، رنگ، بو، مزه، قوام)  ويا محل رويش توسط افراد عادي امكان پذير نمي باشد. اين امر سبب شد كه متاسفانه، جمع آوري و عرضه اين قارچ هاي سمي در بازارهاي محلي در استان هاي غربي كشور سبب بروز  همه گيري مسموميت ها در كشور شد.
سخنگوی واحد تحقیق و توسعه در ادامه در خصوص علايم و نشانه هاي باليني مصرف خوراكي در اين گونه قارچها گفت: علايم و نشانه هاي باليني متعاقب مصرف خوراكي در اين گونه قارچها به صورت تاخيري ظاهر مي شود. در مرحله اول  علايم و نشانه هاي مسموميت معمولاً بعد از 5 تا 24 ساعت از مصرف خوراكي ظاهر مي شود  و به صورت اختلالات گوارشي از قبيل: تهوع، استفراغ، دردهاي شكمي و اسهال آبكي مي باشد ( در اين مرحله ممكن است علايم و نشانه ها با يك مسموميت غذايي ساده باكتريايي اشتباه  شود). با وجود درمان هاي علامتي و حمايتي، بعد از 24-12 ساعت اختلالات گوارشي تشديد شده و در صورت عدم درمان مناسب، در مرحله سوم و بعد از 6-2 روز مي تواند با ايجاد نارسايي شديد كبد و كليه، سبب مرگ مسموم  شوند. در برخي موارد، علايم عصبي و درگيري لوزالمعده نيز مشاهده شده است.  علايم و نشانه هاي باليني در مرحله  سوم و نهايي مسموميت شامل: ضعف، گيجي، كاهش سطح هوشياري، افت شديد قند خون، افزايش بيلي روبين و آنزيم هاي كبدي و اختلالات كليوي مانند كاهش حجم ادرار و نارسايي كليه مي باشند.

درمان

با توجه به عدم وجود پادزهر اختصاصي براي اين نوع مسموميت ها، درمان تنها بر اساس اقدامات علامتي و حمايتي استوار مي باشد.  اين اقدامات در بيمارستان شامل: تجويز زغال فعال شده، مايعات وريدي، الكتروليت ها، قند، پني سيلين G (در دوزهاي بالا) مواد آنتي اكسيدان (مانند: N- استيل سيستئين و سيلي بين) و در موارد بروز نارسايي شديد كبدي، پيوند كبد است.

نكاتي در خصوص پيشگيري از مسموميت هاي ناشي از قارچ هاي سمي:
1- از مصرف قارچ هاي  خودرو و يا جمع آوري شده توسط افراد عادي و يا قارچ هايي كه به صورت فله اي عرضه مي شوند، خودداري كنيد. تنها قارچ هايي را كه توسط مراكز مجاز و در بسته بندي هاي داراي مجوزهاي سازمان غذا و دارو وزارت بهداشت، درمان و پزشكي مي باشند، مصرف نماييد.
2- شناسايي انواع خوراكي قارچ از انواع سمي تنها بر اساس خصوصيات ظاهري مانند شكل، رنگ، بو، قوام و مزه مشكل بوده و تنها توسط متخصصان و كارشناسان مجرب قارچ شناسي  و گياه شناسي امكان پذير است. بنابراين به توصيه هاي برخي از افراد عادي  در تشخيص انواع سمي از  انواع خوراكي قارچ  توجه نكنيد.
3- مصرف قارچ ها توسط  پرندگان و ساير جانوران اهلي و وحشي  نشان دهنده غيرسمي بودن قارچ  براي انسان نمي باشد.
4- برخي از روش ها و معيارهاي سنتي مانند: تغيير رنگ  قاشق نقره در اثر تماس با قارچ، يا وجود حشرات دراطراف قارچ و محل رويش قارچ  معيار  علمي و صحيحي براي تشخيص عدم سميت قارچ در همه موارد نيست.
5- هرگز قارچ ها را به صورت خام و به مقدار زياد  مصرف نكنيد.
6- هر چند در برخي موارد حرارت برخي از مواد سمي موجود در قارچ ها را از بين مي برد، با اين وجود برخي از سموم موجود در قارچ ها مقاوم به گرما بوده و در اثر فرآيندهاي آماه سازي غذا مانند: كباب كردن، آب پز كردن، سرخ كردن، بخار پز كردن قادر به تخريب كامل مواد سمي موجود در قارچ نمي باشد.
7- در صورت بروز علايم و نشانه هاي گوارشي به صورت تاخيري (12-5 ساعت پس از مصرف خوراكي قارچ)، هر چه سريعتر بيمار را به مركز درماني تخصصي سم شناسي باليني و مسموميت ها  منتقل كنيد.
8- انتقال سريع بيمار مسموم به يك مركز درماني تخصصي  مسموميت ها امكان درمان موفقيت آميز را افزايش مي دهد و هر گونه تاخير در اين امر سبب افزايش احتمال شكست درمان و حتي مرگ بيمار مي شود. بنابراين با مشاهده علايم و نشانه هاي باليني اوليه به ويژه از نوع تاخيري در فردي با سابقه  مصرف خوراكي قارچ ، از هرگونه خوددرماني و درمان علامتي پرهيز نموده و بيمار را در اسرع وقت به بيمارستان منتقل نماييد.
9- در صورت امكان، نمونه باقي مانده قارچ مصرف شده توسط بيمار را براي شناسايي كادر پزشكي در بيمارستان به همراه داشته باشيد.

 تحقیق و توسعه – معاونت غذا و دارو
ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم